3.3 Profielen respondenten en ethiek
4. Depressie verhalen van jongvolwassenen
4.3 Eigen verantwoordelijkheid en zelfredzaamheid
Hoewel individualisme en het neoliberale ideaal besproken worden in het theoretisch kader, zijn de resultaten op dit gebied toch verrassend te noemen. De mate van
individualisering is opvallend. Depressie lijkt bijna unaniem als een individuele
aangelegenheid te worden gezien, hoewel men de depressie op verschillende manieren tegelijkertijd kan verklaren. Dit hoofdstuk geeft een overzicht van de verschillende manieren waarop het dominante doxa van het neoliberalisme en eigen verantwoordelijkheid de manier waarop jongvolwassenen hun depressie begrijpen vormgeeft. Er zijn verschillende manieren waarop dit individualisme en focus op 'het zelf' tot uiting komt in de verhalen. In deze
paragraaf wordt eerst beschreven hoe het concept van actief biologisch burgerschap naar voren komt in de verhalen en vervolgens wordt er aan de hand van verschillende
voorbeelden uiteengezet hoe depressie uiteindelijk vanuit persoonlijk perspectief wordt gezien met een sterke focus op eigen verantwoordelijkheid.
De inwaartse blik
Uit de data blijkt dat de blik van de overgrote meerderheid van de jongvolwassenen vooral inwaarts is gericht in zowel de zoektocht naar verklaringen als de oplossingen voor depressie. Opvallend is dat men vaak niet precies de vinger op de oorzaak weet te leggen maar men weet vaak wel wat er aan hen mankeert, wat 'de afwijkingen' zijn. Er wordt veelal gesproken op een psychodynamische manier en het verhaal wordt dan een therapeutisch narratief geplaatst. Dit is onder andere te zien aan het taalgebruik dat de jongvolwassenen gebruiken. Emily (R13): laten we zeggen dat de dysthyme stoornis aan het veranderen is in
een klinische depressie. R(13)Kana heeft een nog indrukwekkender medisch vocabulair om haar situatie te omschrijven.
Ik heb sinds kinds af aan een dysthyme stoornis, gecombineerd met ADD, chronische pancreatitis en chronische rugklachten. Dit heeft op zijn beurt weer geleid tot moeite met sociale situaties en daarmee eenzaamheid, een sociale angststoornis en verlatingsangst.
Een goed actief en biologisch burger heeft zoals de twee voorbeelden hierboven een grote kennis over het eigen lichaam en brein en weet wat men moet doen om dit weer te
verbeteren. Men weet ook waar men naartoe wilt, Geoir beschrijft haar doelstelling: Ik wil
een rijtje heeft. Oftewel: een zelfstandig en assertief persoon volgens de normen in de huidige samenleving. Dit idee vertoont overeenkomsten met de manier waarop
Doorduwer(R25) zijn depressie begrijpt:
Ik vocht heel erg tegen het idee een depressie te hebben. Dat paste immers niet binnen mijn plaatje van mij als succesvolle jongen.
Hoe men dit moet bereiken wordt uitvoerig besproken op het forum. Men bespreekt allerlei technieken die kunnen helpen om de depressie te overwinnen of te voorkomen. Doorduwer is bereid om alle middelen in te zetten.
Met oud en nieuw dit jaar heb ik mezelf als voornemen gesteld dit jaar echt in het
teken van mijn herstel te zetten, met alle middelen die hiervoor nodig zijn.
Veel van besproken technieken komen tot stand in overleg met een medisch professional. Hierin is ook te zien dat het gebrek aan activiteit als belangrijk wordt gezien. Aardbei (R35):
Het begin van de behandeling richtte zich op activeren. Perfectionistisch als ik ben, wilde ik me bewijzen en kwam ik dus vaker mijn bed uit. Weliswaar met de nodige jankbuien, maar hé, kijk eens, ik doe het! Omdat het moest...
De komende twee voorbeelden laten zien dat de huidige focus op het individu gestuurd kan worden door de directe omgeving zoals school of ouders. JaneDoe (R30) werd al op vroege leeftijd gewezen op haar afwijkende gedragskenmerken die afwijken van het ideaal van een actief burger en hoe ze dit kon veranderen. Ze was te stil en niet assertief genoeg.
Ik was inderdaad te stil volgens de meesten, Ik zou dit moeten veranderen, moeten
"fixen". Ik zou hier eens iets aan moeten doen, Ik zou meer als anderen moeten zijn...en bij mijn tweede school moest ik verplicht een assertiviteitscursus volgen, wilde ik überhaupt aangenomen worden
Iets vergelijkbaars ter verbetering en aanpassing van ongewenst gedrag wordt beschreven door Tandwiel (R4):
Om te beginnen was ik als klein jochie altijd vrolijk, sociaal en actief bezig. Wel kon ik zo nu en dan behoorlijk uit mijn slof schieten en heb dan ook diverse partijtjes
uitgevochten. Destijds hebben, op aanraden van school, mijn ouders mij op een cursus gezet om dit gedrag te minderen.
Veel van de genoemde technieken zijn gericht op zelfverbetering of het beter leren kennen van jezelf. Samantha (R42)
Wel heb ik handvatten geleerd bij cognitieve gedragstherapie die ik een paar keer heb gevolgd, Faalangst therapie, en allerlei andere cursussen waarmee je aan jezelf werkt en inzicht in jouw eigen gedrag krijgt.
Dit is niet het enige wat Samantha doet om een volgende depressie te voorkomen, ook alternatieve manieren om te werken aan jezelf en om de depressie te voorkomen worden besproken:
ik eet nu meer groenten en fruit en beperk mijn suiker/cafeïne inname. Of het werkt weet ik nog niet zo goed, want ik ben hier pas een week mee bezig. En het lukt lang niet altijd om mij hieraan te houden. Daarom sluit ik mij ook aan op dit Forum.''
De net besproken Emily (R13) heeft ook alternatieve methoden om zichzelf te verbeteren en zegt dat ze onder andere veel hardloopt en hoopt nu op steun op het forum om de depressie 'voor te blijven'.
De technieken kunnen een wezenlijk onderdeel van de dag worden en in sommige gevallen worden de technieken beschreven als tips voor mensen die hebben gereageerd op de initiële post. Zo vertelt Domina (R44) uitgebreid over de verschillende technieken die haar helpen om niet weer in een depressie verzand te raken.
wat ik veel doe is bewust ademen, in de zin van diep in en uit ademen en dan echt alles wat ik voel wegblazen, druk, spanning, stress etc. Dit doe ik elke ochtend als ik wakker word, tijdens mijn pauze en na het werk om echt tot mezelf te komen. Maar vijf minuten, dan sluit ik mijn ogen en ga ik heel bewust in en uit ademen. Op deze manier blijf ik ook beter geconcentreerd op mezelf.
Ze heeft dus technieken bedacht (of geleerd) met het primaire doel om de focus op jezelf te houden. Haar manier van handelen zegt in dit geval dus veel over de manier waarop ze haar depressie duidt, het is een individuele aangelegenheid waar de oplossing dus gezocht kan worden in een volledige focus op het zelf.
Een van de technieken om aan de depressie te werken lijkt ook het forum te zijn, zoals ook bij Emily te zien is. Wat opvallend is aan de berichten op het forum is dat men in een meerderheid van de verhalen in meer of mindere mate wil aangeven wat men allemaal al heeft gedaan voordat men hier op het forum kwam. Dit is ook te zien in voorgaande voorbeelden. De jongvolwassenen lijken te allen tijde aan te willen geven dat ze in ieder geval actief aan het werk zijn om hun problemen en of afwijkingen tegen te gaan. Het lijkt alsof hun vraag naar hulp op het forum (dat is het vaak) pas gelegitimeerd is als er op individueel niveau alles aan gedaan is. 'Eerst zelf proberen' lijkt de boodschap die mensen voor zichzelf hebben. Dit is in lijn met het idee van een actief biologisch burger. Het lijkt belangrijk voor de jongvolwassenen om aan de lezers te laten weten dat ze actief werken aan het oplossen van de depressie. Zo laat Rose (R49) weten alles al geprobeerd te hebben
Ik wil gewoon weten wat ik verkeerd doe en hoe ik hieruit kan komen. Ik heb voor mijn gevoel alles al geprobeerd. Ze geeft duidelijk aan dat ze alles al geprobeerd heeft en dat er is iets wat zij zelf fout doet. Van een actief biologisch burger wordt verwacht dat ze bewust is van wat ze fout doet en moet verbeteren. Rose weet dit niet en is bijna wanhopig op zoek naar een antwoord.
Ook Louise is zich pas op het forum gaan begeven toen zij alle professionele hulp gehad heeft. Ik heb al vele gesprekken gehad bij een psycholoog, helaas zonder resultaat.
Ook heb ik een jaar cognitieve gedragstherapie gehad maar ook dit gaf geen verbetering.
Ook de eerder in deze paragraaf beschreven Domina (R44) lijkt aan te geven dat ze iedere dag actief bezig is met het voorkomen van een depressie en leven met somberheid. Maar
nog elke dag is het werken. Elke dag moet ik mezelf eraan blijven herinneren op mezelf te concentreren en ontspanning te zoeken na het werk om blij te blijven.
De analyse dat jongvolwassenen vanwege normatieve eisen over activiteit en assertiviteit willen aangeven dat ze actief en zelf bezig zijn met hun depressie wordt
versterkt door het terugkerende verhaal dan jongvolwassenen die met somberheid kampen als lui (niet actief) worden gezien. Sanna (R2) zegt in het interview bijvoorbeeld dat er tegen haar en anderen die depressief zijn wordt gezegd: stel je niet aan ga gewoon aan het werk.
Mensen denken vaak dat mensen met een depressie heel lui zijn. Dit is iets wat JaneDoe (R30) herkent als ze beschrijft hoe haar ouders tegen haar praten.
Je doet niets!" "Hoe kan ik zeggen waar je goed in bent als je niets doet!" "Als je zo doorgaat ga ik de dokter bellen om te vragen wat er mis met je is" "Doe eens normaal" "Hoe lang gaat dit duren dan?! Want het kan toch echt geen jaar zo doorgaan" "Je moet niet de hele dag achter die laptop zitten" "Ga werk zoeken!"
"Doe iets!" "Je doet niets!''.
Jongvolwassenen willen dus vooral niet als lui of niet efficiënt worden gezien, dit kan mogelijk verklaren waarom men in zoveel gevallen uitgebreid verteld over welke acties (gericht op het individu) men heeft ondernomen om de depressie tegen te gaan. Vaker dan de voorbeelden dat de omgeving daadwerkelijk negatief reageert komt het voor dat mensen bang zijn om als lui en inactief te worden gezien, zoals in het aangehaalde voorbeeld van Geoir. Ze beschrijft niet dat mensen echt negatief reageren op haar depressie maar is doodsbang dat mensen haar niet als een 'sterke meid' zien, 'die alles op een rijtje heeft'.
Individualisme en eigen verantwoordelijkheid
Deze subparagraaf borduurt voort op de vorige paragraaf waarin uiteengezet is hoe het handelen van jongvolwassenen helpt in het begrijpen hoe ze hun depressie duiden. In deze paragraaf wordt dit beeld versterkt aan de hand van de moeite die jongvolwassenen schijnbaar hebben om hulp te vragen in hun omgeving en de eigen verantwoordelijkheid die ze voelen voor hun depressie.
In de vorige paragraaf zijn enkele voorbeelden aangehaald waaruit blijkt dat de omgeving de depressie niet op waarde schat of niet begrijpt. Volgens onder andere Sanna en JaneDoe ziet hun omgeving depressie als luiheid. Hoewel dit verhaal enkele keren voorkwam was een veel vaker te herkennen dynamiek (in 15 verhalen) dat jongvolwassenen uitgaan van onbegrip bij hun naasten of niet over de depressie durven te praten omdat men bang is om als aansteller gezien te worden. Dat jongvolwassenen niet met hun directe omgeving durven te praten over hun depressie zegt niet direct iets over hoe ze hun
depressie duiden (de hoofdvraag). Het is echter interessant omdat er op deze manier beter begrepen kan worden hoe het komt dat jongvolwassenen hun depressie als een individuele aangelegenheid zien. Het wijst op een verwijt naar de zelf in plaats van de
verantwoordelijkheid hierbuiten valt, zoals een ziekte of maatschappelijke oorzaken. De verhalen die nu beschreven worden zijn goed met elkaar te vergelijken. De algemene verklaring die wordt gegeven is: 'ik wil ze er niet mee lastigvallen' of men is bang om als aansteller gezien te worden. Tim (R20) zegt hierover: Ik ben bang om het de
Tim heeft verschrikkelijke dingen meegemaakt en hier refereert hij aan als hij het heeft over ''weer'' lastigvallen. Later in deze paragraaf worden er meer van dergelijke voorbeelden aangehaald die hetzelfde laten zien. Hoe heftig en buiten de schuld van het individu sommige onderdelen van de verklaring ook zijn: de verantwoordelijkheid blijft bij de jongvolwassenen liggen. Hierover later meer. Er zijn legio voorbeelden van
jongvolwassenen die het hun omgeving niet willen vertellen om vergelijkbare redenen. Sterre (24) zegt:
Mijn beste vriendin weet niet eens dat ik überhaupt last heb van een 'dipje'. Ik durf het haar niet te vertellen omdat ik weet dat ze dan te veel zorgen over me maakt. Dat wil ik haar niet aandoen.
Ondanks haar problematische mentale staat, die haar ertoe heeft gezet om haar verhaal tegen onbekenden op een internetforum te doen, vindt Sterre dat ze mensen in haar omgeving eigenlijk niet met haar problemen moet opzadelen.
Opvallend hieraan is dat dit geen verband lijkt te hebben met de sterkte van de vriendschappen of het aantal vrienden dat iemand heeft. Eenzaamheid is een
veelvoorkomende thema, van deze mensen zou je kunnen verwachten dat ze moeite hebben om het te vertellen in de directe omgeving. Mensen die stellen veel en goede vrienden te hebben, praten evengoed moeilijk met hun beste vrienden omdat ze niemand willen lastig vallen met zijn of haar problemen. Behalve de negatieve verhalen over het onbegrip van de omgeving kan het vertellen in sommige gevallen ook een opluchting zijn. Dit is het geval in het volgende voorbeeld, wat ook laat zien dat ze in eerste instantie een
drempel voelde die te vergelijken is met de eerdere voorbeelden. Bruintje (R46):
Heel lang heb ik dit voor me gehouden, inderdaad omdat ik bang was dat men zou
zeggen dat ik me aanstelde of zo. Om diezelfde reden durfde ik niet naar de huisarts te gaan. Door een samenkomst van verschillende dingen heb ik dit uiteindelijk toch gedaan en dit heeft me echt de ogen geopend toen.
Het gevoel dat mensen zich niet willen aanstellen of anderen er mee lastig vallen kan gezien worden als een geïnternaliseerd gevoel van eigen verantwoordelijkheid en
individualisme. Men voelt te allen tijde een verantwoordelijkheid om zelf aan de depressie te werken of een volgende depressie te voorkomen. Praten over de depressie hoort vooral met de psycholoog te gebeuren en de omgeving moet vooral niet lastig gevallen worden. Het
gevoel van angst voor andermans reactie en een sterk gevoel van eigen verantwoordelijkheid wordt beschreven door de besproken Elledeling (R21):
Ik ben depressief, ik heb het zelf gedaan en weet niet hoe ik hier ooit weer uit moet komen. Ik spreek mijn ouders gewoon zo min mogelijk omdat ik bang ben wat ze van mijn gezeik vinden.
Hij weet niet hoe hij uit zijn depressie moet komen maar wilt de depressie toch voor zichzelf houden. Behalve Elledeling, die zijn depressie voornamelijk verklaard door zijn eigen (perceptie van) falen, hebben alle genoemde voorbeelden in deze paragraaf manieren van verklaren die zijn opgebouwd uit verschillende verklaringen waaruit ze tegelijkertijd kunnen putten. Een manier van verklaren die het gros van de verhalen kenmerkt.
Hoe kunnen al deze, soms tegenstrijdige, verklaringen begrepen worden? Er lijkt op het eerste oog geen peil op te trekken. Sociale verklaringen, maatschappelijke verklaringen, verklaringen gebaseerd op persoonlijke tekortkomingen en soms biologische verklaringen (zie de volgende paragraaf) wisselen elkaar in de verhalen af of vullen elkaar aan. Hetgeen wat het overgrote deel van de verhalen gemeen heeft is dat de verantwoordelijkheid bij het individu lijkt te liggen. Depressie is een individueel probleem volgens de jongvolwassenen.
Geen enkele verklaring op het forum lijkt eraan bij te dragen dat de
verantwoordelijkheid van de depressie op enige manier gedeeld kan worden. Op welke manier men ook zijn of haar eigen depressie verklaart of begrijpt: aan het eind van de dag ben je zelf verantwoordelijk voor je depressie.
Er worden in veel gevallen ergens in de holistische verklaringen oorzaken
aangedragen die overduidelijk buiten de schuld en verantwoordelijkheid van de schrijver liggen. De verantwoordelijkheid kan buiten de zelf liggen maar men blijft te allen tijde zelf verantwoordelijk voor zijn of haar depressie. Uit de resultaten tot nu toe kan dit
geconcludeerd worden. Om deze analyse kracht bij te zetten wordt er nu het meest schrijnende voorbeeld gebruikt. Minou (R19) is tevens een goed voorbeeld omdat ze de typerende stijl hanteert van het begrijpen en verklaren van haar depressie. De ellende begint bij haar jeugdtrauma's en latere trauma's, haar depressie escaleert door prestatiedruk, perfectionisme, onzekerheid en minderwaardigheid. Er kan beargumenteerd worden dat gebruiker Minou het meest aangrijpende en meelijwekkende depressie verhaal vertelt van iedereen. Meerdere mensen in haar directe omgeving komen te overlijden, ze heeft zelf ernstige ziektes en telkens als het iets beter lijkt te gaan gebeurt er weer iets vreselijks dat haar terug werpt. Haar verhaal is een proces met ups & down. Nadat haar oma recentelijk
overleed voelde ze een knobbeltje in haar borst, dit bleek een goedaardige tumor te zijn die haar toch weer maanden spanning opleverde. Ze heeft momenteel geen betaald werk maar doet vrijwilligerswerk, zit in de ziektewet en wordt binnenkort weer beoordeeld. Minou toont in haar verhaal duidelijk aan dat ze er alles aan doet om haar depressie aan te pakken. Over haar huidige mentale toestand zegt ze het volgende:
volgens mijn evaluatie heb ik stappen gemaakt maar zelf merk ik dit nog niet echt. Ik kan me zo in en in slecht voelen, weinig genieten van dingen, paniek slaat snel toe en ik kan mezelf al helemaal niet in de spiegel zien. Ik voel me waardeloos omdat ik bijna 31 ben, geen baan dan wel gezin heb en bang ben dat dit nooit gaat gebeuren. Ik heb moeite met ontspannen en ben niet content met mijn sociale leven.
Ondanks alle tegenslag waar Minou of ieder ander mens geen enkele invloed op heeft komt hier al naar voren dat ze zichzelf op een of andere manier verantwoordelijk acht voor haar toestand. Dit wordt nog duidelijker uit de volgende quote. Minou voelt een enorme
verantwoordelijkheid om over haar eigen depressie heen te geraken en voelt frustratie omdat dit niet wilt lukken.
Kortom; ik zit vast. Ik slik sinds een aantal maanden antidepressiva wat de paniekaanvallen heeft doen afnemen. Ik doe trouw mijn oefeningen en start volgende week met depressie therapie. Geen overbodige luxe. Toch heb ik het gevoel dat ik zelf meer kan doen om hieruit te komen maar ik weet simpelweg niet wat. Overdrijf ik door me zo rot te voelen en te denken dat ik veel heb meegemaakt?