Het veranderingsmodel

Het veranderingsmodel bevat drie componenten die in een causale keten worden geplaatst: beleidsacties, determinanten en beleidsresultaten. Daarnaast is er een vierde soort component: de modererende of matigende variabele. Onderstaande figuur geeft het veranderingsmodel weer.

beleidsacties determinanten beleidsresultaten VERANDERINGSMODEL matigende variabele matigende variabele

Figuur 16: Het veranderingsmodel

De beleidsacties stemmen overeen met de output van het beleid: de concrete dienstverlening of producten die de uitvoering van het beleid genereert. De operationele beleidsdoelstellingen geven de output van het beleid aan. De beleidsacties zijn de aanzet of katalysator van het beoogde veranderingsproces.

Determinanten nemen in het veranderingsmodel een centrale plaats in. Ze zijn de weergave van de

elementen waar men van veronderstelt dat het de hefbomen zijn om de beoogde verandering teweeg te brengen. De hypothese is dat wanneer het beleid deze hefbomen in beweging zet, de verwachte effecten gegenereerd zullen worden. Daarmee zijn de determinanten die men opneemt in het veranderingsmodel medebepalend voor de focus van het beleidsinitiatief. Dit is van belang omdat maatschappelijke problemen vaak verschillende aanleidingen en oorzaken hebben. Beleidsmakers dienen bijgevolg keuzes te maken en determinanten te selecteren waarvan men veronderstelt dat ze de belangrijkste oorzaken reflecteren en bijgevolg het meest bijdragen tot de verwachte effecten. Dergelijke keuze zal echter ook gebaseerd moeten zijn op een beoordeling van de haalbaarheid om deze determinanten beleidsmatig te beheersen of te beïnvloeden. Ze vormen een belangrijke schakels in de logica van het beleid; de brug tussen output en verwachte effecten.

De beleidsresultaten stemmen overeen met de verwachte (lees: gewenste) effecten van het beleid en reflecteren dus de strategische beleidsdoelstellingen. Ze zijn het eindpunt van het beoogde veranderingsproces. Men kan ze nog verder opdelen tussen resultaten of effecten op korte termijn en op lange termijn (impact).

In het veranderingsmodel zit dus een causale keten vervat: de fundamentele assumptie is dat wanneer de beleidsacties gerealiseerd worden door het uitvoeren van het beleid, de determinanten veranderd worden, waardoor op hun beurt de verwachte effecten gegenereerd worden. Toch kan deze causale keten in een gegeven beleidscontext meer of minder opgaan. Het veranderingsproces kan met andere woorden onderhevig zijn aan randvoorwaarden.

Deze randvoorwaarden worden aangegeven door de modererende of matigende variabelen. Voor een goed begrip: variabelen zijn factoren die een bepaalde waarde kunnen aannemen. Die waarde kan

kwantitatief (0, 99, enz.) zijn of kwalitatief (hoog, laag, enz.) zijn. De waarde is niet vast, maar kan variëren in de tijd, naar plaats, per persoon enz.

Modererende variabelen werken in op de causale relaties tussen beleidsacties, determinanten en beleidsresultaten. Ze beïnvloeden de sterkte van causale relaties tussen deze componenten; ze bevorderen of remmen af. Ze kunnen helpen verklaren waarom bepaalde oorzaakgevolg relaties wel of niet opgaan, of in mindere of meerdere mate dan verondersteld. Matigende variabelen zijn dan ook belangrijk met het oog op het ontwerpen van zogenaamde flankerende beleidsmaatregelen. Dit zijn maatregelen die als doel hebben om gunstige randvoorwaarden te scheppen waardoor de effectiviteit verhoogt van de maatregelen die de kern van het beleidsinitiatief vormen.

Bovenstaande elementen kunnen verduidelijkt worden aan de hand van enkele voorbeelden.

Stel dat een beleidsinitiatief wordt opgestart om kinderen te leren nee zeggen tegen drugs om zo het druggebruik in de scholen te laten dalen. In dit voorbeeld is een verminderd druggebruik het gewenste beleidsresultaat of effect en het lessenpakket is de beleidsactie of output. De beleidsmakers mikken op twee determinanten of tussenliggende variabele in het veranderingsmodel: een betere kennis over de gevaren van drugs voor de gezondheid en het versterken van de skills van de kinderen om nee te zeggen, ook onder ‘peer pressure’.

Figuur 17: Eenvoudig veranderingsmodel achter antidrugsbeleid

lessenpakket

kennis over gevaren van drugs

minder druggebruik skills om neen

te zeggen

beleidsacties determinanten beleidsresultaten

Echter, stel dat de mate waarin kinderen via het lessenpakket deze skills aanleren, verschilt. Er speelt een genderverschil jongens minder dan meisjes oor hebben naar de raad om drugs te weigeren. Stel ook men heeft vastgesteld dat kinderen met een lagere sociaaleconomische status relatief meer vatbaar blijven voor drugs. Het zijn twee modererende of matigende variabelen die men in het schema moet toevoegen.

lessenpakket

kennis over gevaren van drugs

minder druggebruik skills om neen

te zeggen

beleidsacties determinanten beleidsresultaten

gender SES

Figuur 18: Uitgebreid veranderingsmodel achter antidrugsbeleid

Een tweede voorbeeld uit het werkgelegenheidsbeleid. Een begeleidingstraject om werklozen te herscholen en daardoor sneller en gerichter aan een job te helpen, wordt opgestart. De cursus mikt op het verhogen van het zelfvertrouwen en het aanleren van pc-vaardigheden. Tevens wordt aan de hand van een rollenspel sollicitatiegesprekken gesimuleerd. Een matigende variabele in deze context kan de toegankelijkheid zijn van de opleidingslocatie. Bepaalde personen uit deze categorie kunnen beperkte vervoersmogelijkheden hebben, hetzij omdat ze kansarm zijn hetzij door een gebrek aan een openbaar vervoersaanbod. Wanneer iemand zeer moeilijk op de plaats van de opleiding kan geraken, is de kans groter dat de persoon in de loop van het begeleidingstraject afhaakt, waardoor het gewenste effect niet gehaald wordt. De mobiliteit van deelnemers is dus van invloed op alle relaties tussen de aangeboden cursus en de intermediaire effecten of determinanten.

cursus werk zoeken

pc-vaardigheden

meer jobkansen

hoger zelfvertrouwen

beleidsacties determinanten beleidsresultaten

mobiliteit

skills voor solicitatiegesprek

Figuur 19: Veranderingsmodel achter beleid in de sector werkgelegenheid

Beide voorbeelden tonen het belang aan van het identificeren van alle componenten van het veranderingsmodel; op deze wijze kan de logica van het beleid getoetst en verfijnd worden (cf. infra).