Tusschen Geref. Cal. ende C.V.C.
Of Godes Predestinatie door zijne verlatinghe ende nootdrangh, ende niet door der menschen sonden oorsaecke is van yemants eeuwige verdoemenisse. Gereform. Calv.
1 DE rechte oorsake deses vermaerden ende swaren twists vande Predestinatie Godes, acht ick te zijn: dat eenighe voormaels sich te verde waren verlopen int te veele toeschrijven vande menschelijcke verdiensten aen Gode: daer door andere, sulckx voor onrecht aensiende, so seer over de wederzijde bestonden te hellen: dat sy den menschen benamen, niet alleen het vermoghen om yet te verdienen, maer oock gantselijck om yet goets te doen.
a Want dese lieten heur beduncken datmen den mensche niet goets altoos en mach toeschrijven, hoe kleyn dat oock sy: of 'tselve en moste strecken tot verminderinghe vande Godlijcke eere, dat sy voor een openbare Gods-lasteringhe hielden, so waenden wederomme d'anderen, so men hout dat de mensche niet met allen en doet t[o]t zijn saligheydt: dat God niet anders metten menschen en soude handelen dan met onredel[i]jcke dieren, die gheen wille en ghebruycken: maer van Gode ghebruyckt worden als steenen, stocken ende blocken: waer door alle onderscheyt van deughde ende sonde, beloften ende dreyghementen, oock loon ende straf wech genomen wordt.
b Uan dese swarigheyt was onse giftrige handelinghe: inde welcke ghy wel toe liet, so vele den verkorenen belanget: dat God de eenighe oorsake is van heur saligheyt: die hy allen menschen oock int ghemeyen aenbiet, eer sy die konnen begheeren, ende dat uyt zijn loutere miltheydt om niet ende te gheef, soo dat niemant yet vermach omme die aen Gode te verdienen: waer inne wy te samen wel over een stemden.
c Maer daer inne waert ghy strijdigh tegen ons, dat, daer wy houden, dat God sulcx alleen de werckman onser saligheyt is: dat de verkoorne selve oock niet altoos en doen, ja niet en vermogen te doen: daer hielt ghy dat de mensche, hoe wel hy gene over-natuyrlijcke gaven en heeft uyter natueren, (veel min van hem selve) nochtans macht heeft van Gode om zijn kleyn pondeken der natuerlijcke gaven wel te besteden, ende midtsdien tot meerder ja overnatuerlijcke gaven bequaem of ontfanckelijck te worden, ja oock dat hy macht hadde om Godes aengheboden gaven te ontfanghen of aen te nemen: welc[k] ontfangen ghy seyde een menschelijck werck te wesen: sonder welck menschen doen Godt eenamel besloten heeft den menschen niet saligh te maken: te weten niet sonder des menschen begeeren ende willen.
d My ghede[n]ckt mede dat ghy voor redene gaeft, dat sulck me[n]schelijck vermoghen nu niet meer en streckte tot verkleyneringhe der godlijcker eeren: dan voormaels Adams vermoghen om Gode te gehoorsamen ofte niet: 'twelck ghy hout in Adam voor zijnen valle te zijn gheweest. Dit is by na het ho[o]ft inhouden der saken by ons gisteren verhandelt, indien ick goede memorie hebbe.
cxcviiir
D. Coornhert.
2 Ghy hebbet wel ontho[u]den so ick mercke ende wel ter herten ghenomen. Gereform. Calv.
3 Dae[r] inne, dunckt my, souden wy noch [e]enighsins over een komen, maer niet in't gheen wy nu sullen handelen, namentlijck of der verworpelingen sonden oorsake zijn van heur eeuwighe verdoemenisse, ende niet de nootschickinghe der Goddelijcker Predestinatien, dan of het jeghendeel van dien, de waerheyt is.
a Dit laetste houden wyluyden, overmidts anders Godes Predestinatie int verwerpen onseker soude zijn ende hangen aen der menschen werck: maer dat eerste hout ghy, om dat u bedunckt dat God sulck onvermydelijc sondighen der menschen niet rechtvaerdelijck en soude moghen straffen: also hy dan blindelijck, dats sonder kennisse van saecken soude oordeelen.
D. Coornhert.
4 Noch seghdy niet qualijck, maer so qualijck mooghdy u raminge waer te zijn bewijsen: dat Godes Predestinatie onseker zijn ende aen der menschen werck hangen soude, soo der menschen zonden heurs verwerpens oorsake waren: als dat God rechtvaerdelijck de sonde soude moghen straffen, soo hy int verwerpen ende eeuwigh verdoemen daer niet op en saghe.
a Dat God int verkiesen ter salighe[y]t opter verkoornen wercken siet, is gister genoeg daer inne waer te zijn ghebleken: dat hy de selve niet saligh en maeckt, sonder heur selfs metwerckinge: de welcke de alwetende God in zijne teghenwoordighe voortoogentheydt niet en magh verholen wesen: daeromme ooc zijn predestineren, verkiesen, verwerpen ende oordeelen niet en mach gheschieden, sonder daer op te sien.
b Waerom souden de alsiende ooghen Godes ooc min sien opter verwerpelingen quade, dan opter verkoorenen goede wercken? mach hem 'teene verborgen zijn ende 'tander niet?
Geref. C.
5 Wy en segghen niet dat God der quader wercken niet en siet: maer dat hy daer op niet en siet int verwerpen: dat is, dat hyse daerom niet en verwerpt noch en verdoemt.
D. Coornhert.
6 Dat en seydt de Heylighe Schrift nerghens, dat ick hebbe ghelesen, maer het jeghendeel.
Gereform. Calv.
7 Hebdy dan niet ghelesen dat God Iacob lie[f] gehadt, ende Esau ghehaet heeft? was dat om eenigh goet of quaet, by heur gedaen zijnde? dat en seyt bylo d'Apostel niet, maer plat daer teghen: als zy noch niet ghebooten en waren, nochte yet goets of quaets ghedaen en hadden. So ist sonder alle twyfel dat d'Apostel met dese woorden generalyck alle goede of quade wercken heeft willen uytsluyten vande oorsake der verkiesing Iacobs ende verwerpingh Esaus: ende te kennen heeft willen gheven dat Godt gheen consideratie heeft gehadt noch op de teghenwoordighe noch op de toekomende goede of quade wercken, ende dat God 'tselve heeft ghedaen naer zyn wille ende wel behagen, A a.f.46.
D. Coornhert.
8 Dese eensame sproke wort soo verkeerdelijck, als dickmaels voort ghehaelt, die wil ick terstont beantwoorden. Na dat ick een weynigh sal geseyt hebben, op d'oorsake
by u terstont voorghewent, tot een ongeschicktheydt, volgende: so ghy't waent, uyt mijn ghevoelen: dat der menschen sonden oorsake zijn vander verworpelingen verdoemenisse. Die seghdy te wesen, dat Godes Predestinatie dan onseker soude zijn, ende aen der menschen wercke[n] hanghen soude. Daerom schrijvende uwen, A b.f.38. So moeten wy dan versaken den vryen wille des menschen, of wy moeten versaken de Predestinatie ende voorsienigheyt Gods, waer door alle dinghen van God verordent, nootwendelycken geschieden moeten so[n]der eenighsins verandert oft verhindert te konnen werden, door des menschen wille doen ofte laten.
Geref. calv.
9 Also, dat soude oock so moeten zijn. D. Coornhart.
10 Dit u seggen soude wat schijns hebben, soo eenighe van des menschen, ja van alde[r] menschen (tot den laetsten toe) ghedachten, ick swijghe wercken, van 'tbeginne tot het uyterste eynde h[e]urs levens, hoe die oock moghen veranderen, voor den alsienden open ooghen Gods verborghen mochten zijn.
a Want dan souden zy na wat mogen dencken [o]f doen, dat God te v[o]oren in zijn werck van't predestineren zijnde, verholen waer geweest: ende soude dan Godes Predestinatie onseker moghen zijn, ende God van sich self moghen segghen: ick en hadde dat niet ghewaent, maer dit en mach in gheenre wijse[n] zijn, ghemerckt alles dat gheschiet is, gheschiet ende gheschieden sal, teffens, sonder voor noch na al van eeuwigheydt verschijnt voor den alsienden oogen Godes: daerom ist [o]nmoghelijck dat niet en soude gheschieden, 'tgene God van eeuwigheyt siet te sullen, also hy't siet gheschieden: ende en magh daeromme zijn Predestinatie niet onseecker zijn om dat sy siet op der menschen doen.
b Dat ghy nu voor ongeschickt hout, dat Godes predestinatie soude hangen aen 'smenschen doen, indie[n] hy om heurder sonden willen de verworpelinghen soude verwerpen ende verdoemen: moeten my bekennen een van beyden, namentlijck: dat God den eersten mensch hadde ghewilt te wesen soo vry, dat hy macht hadde om staende te blyven, of om te vallen: so dat het aen Adams doen hingh, wat God met hem doen soude, het waer dan het eeuwighe leven te gheven, soo hy Gode
ghehoorsaemde, of oock metter doodt te straffen, so hy Godes verbodt overtrade: Of men moet seggen dat Adam nootsakelijck Godes Predestinatie moste volgen, ende dat Adams doen so aen Godes ghebodt ghehoorsamen ende levendigh blyven: maer dat hy onvermydelyck moste sondige ende daer door inden doodt komen. Wat seghdy hier toe?
Cxcviiiv
Geref. calv.
11 Dat de hoogh-gheleerde P. Martyr seyt, clas.iij.j.dist.37. te weten: dat Godt van eeuwigheydt heeft besloten hem (Adam) voort te brenghen: sulcx dat hy met zijne vrye wille-keure ende eenighe gratie hem toeghevoeght hadde om te moghen staende blijven indien hy ghewilt hadde. Dat selve seydt oock onse Catechismus also, vraeg.9. VVant God heeft den mensche alsoo gheschapen, dat hy dat konde doen: te weten dat de wet van hem eyschte. Immers Calvijn schrijft so selve oock van Adams vryheyt voor zijnen valle, ende dat noch met Augustini woorden selve: L.ij.boeck, cap.dist.13.
D. koornh.
12 Hier hing dan immers onlochbaerlijck Godes straffen of niet straffen, aen Adams doen van zijn zondighen of niet sondighen: ende niet Adams vrye wille-keure aen Godes doen: vermidts God selve zijn eeuwigh decreet of besluyt van hem met sulcken vryen wille-keure voort te brenghen, soude hebben moeten veranderen: soo hy hem de selve vrye wille-keure voor zijn sondighen weder benomen hadde.
a Na dien aen sulcke vryheyt Adams, hem van Gode self inne-gheplant, daer door God self in Adams macht hadde gestelt: hoe God met hem soude handelen: doe aen Adam hing, sonder dat het Gode een kleynigheyt of oneere was: wie sal nu, meer dan doe, moghen segghen, dat het een kleynigheyt of oneere Godes sy, te houden, dat Godes Predestinatie aen der menschen wercken soude hanghen int salighen van den genen die weldoen, ende int verdoemen der gheenre die quaet doen?
b Maer uyt het gene by my gheseyt is, wil ick nu wat met ontwijfelijcker waerheyt besluyten: dat u gantse leere vande Predestinatie so gantselijck sal ontsluyten: datse van self moet onvast, onseker ende te niet worden.
Geref. Calv.
13 Ghy seght daer veel. D. koornh.
14 Meer sal ick bewijsen, ende dat terstont met so korte ende klare woorden: als met bundige ende onwedersprekelijcke waerheydt: so ghy my maer op een korte vraghe of twee rechtsinnigh wilt antwoorden.
Geref. Calv.
15 Uraegt, aen mijn antwoorde salt u niet ghebreken. D. koornh.
16 Is Adam gevallen door, of sonder Godes Predestinatie? Geref. calv.
17 Wy houden eendrachtelijc met de voorbarighste onser Leeraren, (L.3.b.23. dist.4. dat Adam door Godes Predestinatie is gevallen, ende dat hy zyne nakomeren met hem daer inne heeft ghetrocken. Sulcx schrijven dese uytdruckelijck, sonder dat ick sie yemant vanden onsen 'tselve wederspreken, oock mede Calvijn noch, N.f.41. Dat God den mensche Adam heeft gheschapen met zodanighe conditie: dat hy door synen valle terstont de gantse werelt soude verderven. Soo dat Adam nootwendelyck sondighen ende vallen moste, A.B.38. ende hem met alle zyne nakomelinghen schuldigh maken der eeuwiger doot ende verdoemenisse, pag.61.
a Daer mede stemt oock wel over een Theodore Besa H. 39. segghende: dat Godt den mensche heeft gheschaepen onnoosel ende oprecht, maer dat ten verderven. Dat ende sulcx meer schrijven onse Leeraren. Ende loopt de hooftsinne daer toe: dat God, nopende zijn verkiesen ende verwerpen, niemandt onghelijck en doet, overmidts door Adams sonde, in d'eeuwighe verdoemenisse vervallen waren alle Adams
nakomelinghen, uyt welcke hy eenighe treckt, ende alle d'andere in laet blyven: die hy van eeuwigheydt al ter saligheyt of ter rechtvaerdigher verdoemenisse heeft gepredestinteert: ende bwijst God also te zijnre glorien, aen de verkorene, zijn bermhertigheydt, ende aen de verworpelinghen zijn rechtvaerdigheydt, soo dat hem niemant en heeft te beklaghen. Begeerdys meer?
D. Coornh.
18 Neen, daer is des dinghs meer dan te veele. Hoort nu 'tgeen ick wilde besluyten. God haddet in Adams machte gestelt staende te blyven, ende midtsdien alle zijne nakomeren te voorhoeden voor de verderffenisse ende de schulde der eeuwigher verdoemenissen. Adam hadde zijne gaven voor ons allen ontfang[h]en, so dat, waer hy staende ghebleven, hy die oock voor allen b[e]houden soude hebben, so hy dien u oock voor ons allen heef[t] verlooren, na Calvijns segghen, L.2.b.ca.1.dist.7.
a So nu Adam staende waer gebleven, dat aen hem hing (so voor is gheseyt, v.11.) soo en mochte gheen van zijn nakomelingen verdorven zijn gheweest, noch oock niet rechtvaerdelijck in d'eeuwighe verdoemenisse zijn verworpen: ende waer also door Adam doen Godes eeuwighe Predestinatie, aengaende de verworpelinghen, niet alleen onseecker, maer oock gantselijck te niet ghemaeckt gheweest: ende
daerenboven ghebleken: dat God niet en mocht volbrenghen het voornemen zijns willens, want sulcx te doen hingh aen Adam ende was in zijnre macht van Gode ghestelt. Daer hebdy vast ende klaer bewijs, vermooghdy daer yet jegens, dat sal ick hooren.
Gheref. calv.
19 Laet ons voort varen, wy sullen moghelijck van selfs noch daer op moeten komen.
D. koornh.
20 Dat en weet ick niet, hebdy daer yet jeghens, soo en laet dit niet onbeantwoort door sluypen, want ick houde hier mede alleen ghenoeghsaeme te zijn bewesen: dat uwe gantsche leere vande Predestinatie valsch is, onrecht ende wederschriftelijck.
Gereform. Calv.
CxCixr
+
Rom.9.13.11. [i]nt bea[n]twoorden vande sproke van Godes+
hate op Esau eer hy was gheboren ende voor dat hy yet quaets hadde ghedaen.
D. Coornhert.
22 Ghy mercket niet gau. Geref. Calv.
23 Waer op? D. Coornhert.
24 Op mijn voorgaende besluyt, want die hate op Esau mocht mede niet van eeuwigheyt noch onveranderlijck in Gode zijn gheweest: soo Adam staende waer ghebleven, 'twelck in zijnder macht was ghestelt, want dan waer Esau selve oock als Adam, die voor Esau mede zijne gaven hadde ontfangen, goet, oprecht ende onnosel gebleven.
a So moet ghy nu seggen dat de goede God die selve de liefde is, zijn goede ende onverdorven schepsele mach haten: of bekent dat ghyluyden dese sproke van Iacob ende Esau qualijckverstaet ende qualijcken innevoert tot stutsele van des uwe quade opinie van Godes Predestinatie.
Gereform. Calv.
25 Wilt ghy Gode een wet stellen van niet te mogen haten die't hem belieft? D. Coornh.
26 Dat sy verde, maer Godes goetheydt ende liefde zijn haer selve een willige wet, soo dat hy zijn goede schepsel niet en magh haten. Immers ghyluyden stelt selve met u Leere Gode een Wet dat hy Esau niet en mocht haten.
Gereform. Calv. 27 Dat seghdy. D. Coornhart.
28 Dat bewijs ick. Antwoort my, mach God in zijn Predestinatie veranderen, so dat hy na yet predestineert, dat hy niet al te vooren van eeuwigheydt hadde
ghepredestineert? Geref. Calv.
29 Geensins. So dat mochte zijn, so moste hy op ter menschen doen sien, in sulck zijn doen.
D. Coornhert.
30 Ick hebbe terstont vastelijck bewesen, dat God van eeuwigheyd[t] niet een mensche ter verdoemenissen en magh hebben ghepredestineert: gemerct Adam vermochte staende te blijven, ende midtsdien zijne goede gaven, niet alleen voor sich self, maer oock voor alle zijn afkomste (na u leere) behouden mocht hebben, so hy sulcx ghedaen hadde, en soude niemant verdoemt moghen zijn gheweest, nochte oock niet van God ten verdoemenisse ghepredestineert zijn gheweest van eeuwigheyt, ten waer ghy nu wilde seggen dat de Predestinatie Godes veranderlijck is.
a Ende want ghyluyden mede leert, Besa.H.30. dat God niet veroorsaeckt en wordt door yemants hat[e], dat hy hem ten verderfnisse [de]stineert: ma[e]r [d]at hy [d]en gen[e]n haet, die hy ten verderfnisse heeft gedestineert: ende het mede blijckt, dat d'oorsake deses haedts ende verderfnisse gheweest is de willige verarginge in Adam: so moet ghy nootlijck bekennen, dat God Esau niet en soude hebben ghehaet, indien Adam staende waer ghebleven.
b Dit was in zijnre macht ghestelt, so vermocht hy oock door zijn staende blijven desen hate Godes op allen Adams nakomelingen ende midtsdien oock op Esau voor komen, ende Godes Predestinatie verandert te hebben. Wat noode ist my nu meer yet op die sproke te seggen, na dien ghy hier uyt opentlijck mooght sien dat u gantse Predestinatie van selfs valt, tot welcx onderstutsele ghyluyden desen sproke, uyt misverstant, blindelijck misbruyckt, so nu mede is gebleken?
c Gebleken segghe ick niet alleen hier nu, maer oock mede hier te voren,ij.33.iij.79. ende dat meer dan eenmael? Niet te min, na dien ghy noch niet en schijnt vernoeght te zijn, met het geen, veele meer dan ghenoegh behoort te wesen (so qualijck wil een veroude waen of opinie ruymen) so wil ick om uwen wille breeder van desen sproke handelen: dit sal ick son[d]erlinghen oock daerom doen, gemerckt it sie dat u volck met de selve doorgaens in alle heur benautheyt desen aengaende telcken met dit misbruycte geweer voortkomen: met ghedingh nochtans dat ghy my in u naeckt antwoorden, daert gheleg[h]en sal zijn, sult volherden, soo ghy tot hier toe hebt ghedaen.
Gereform. Calv.
31 Daer en hebdy niet voor te sorgen. Ic[k] speure na waerheyt te vinden, niet om mijn ghevoelen teghen waerheyt te verdedighen.
D. Coornhert.
32 Die sproke Pauli: Iacob heb ick lie[f] ghehadt, maer Esau hebbe ick gehaet, Rom. 9.13. brenghdy voort. Waer toe?
Geref. Calv.
33 Om te bewysen,v.8. dat niet de zonde oorsake is, soo ghy't hout, vander verworpelingen verdoemenisse, want God hate Esau al eer hy was geboren ende wat quaedts gedaen hadde, Rom.9.10.
D. Koornh.
34 Eer dat Esau yet quaets hadde gedaen, was hy noch een goet schepsel Godes. So moet ghy nu segghen dat die goede ende lieve God zijn eygen goet schepsel heeft gehaet: o[f] seght dat Esaus onghedane boose wercken, die hy noch doen soude, maer van eeuwicheyt voor Gode al teghenwoordigh stonden, oorsake van sulck haten, dats niet lief hebben Godes waren.
Geref. calv.
35 Soo Paulus die meyninghe hadde gehadt, te weten dat opte voorsienigheydt het voornemen des verwerpens steunde: behalven dat aen wederzijden de selve saken [n]ootlijck voorsien worden, H.29. oock Predicante[n], Aa.f.46. Waer her quamen dan d[e] navolghende teghenw[o]rpen, in welcker wederlegginge d'Apostel so seere worstelt?
Cxcixv
D. Koornh.
36 Teghen wat luyden? tegen schaepkens, waren die t'onvreden? of beklaeghden die Gode, van dat sy waren verkoren? voorwaer neen, maer teghen honden ende verckens, teghen luyden die Godes gherechtigheyt verworpende heur eyghen gherechtigheyt die niet en was uyten gheloove, oprechteden ende de gherechtigheyt Godes niet onderdanigh en waren, Rom.9.13.32.10.3.
a Sodanighe luyden heeft Paulus daer voor, ende niet den gelovigen Ioden. Sodanige morrende honden en achtede hy de paerlen der waerheyt niet waerdigh, soodanighe werck-heyligen, die met heur eyghen verkoren gherechtigheyt meynde Gode een aengename dienst te doen. Ende sulcke onreyn[e] seughen, en ghemoet hy niet dan met de mogentheyt Godes, met zijne oordeelen voor al sodanige vleeschelijcke sinnen verborgen wesende, ende seyt dat het niet en hangt aen yemants willen of lopen.
b Daer hebdy redene, waeromme d'Apostel sulcke hooghe wijsheyt vande Predestinatie Gods niet en sprack tot sulcke gesellen, die niet en waren volmaeckten, 1.Cor.2.5.6, noch kinderen, noch gheloovighen, maer ongheloovighe Ioden, die opentlijck dorsten teghen Gode preutelen, om dat hy heur, hem uyt heur menschelijcke goetduncken, Rom.9.31.32.10.3. dienende, niet voor de zijne en wilde kennen.
c Uwe tegenworp hebbe ick u beantwoort, u staet nu toe de myne te beantwoorden,
+
rom.1.13 te weten: dat de goede ende lieve God zijn goet+
ghemaeckte mensche Esau, voor dat hy yet quaets ghedaen hadde, ende midtsdien noch niet verdorven was: heeft mogen haten ende verdoemen.