Tusschen Geref. Cal. ende D. V. C.
Of Godt door sijn eygen werck alleen, sonder eenigh medewerckinghe der menschen, eenighe der selver saligh maeckt.
D. V. Coornh.
1 Nu komdy nier verlang. Gereform. Calv.
2 Dat komt om dat ick verlangh. Wy komen nu recht aen de sake: te weten, aen Godes verkiesinghe ende verwerpinghe, ende eerst de verkiesinghe Godes. Die schrijven d'onse te wesen een eeuwigh onveranderlyck vry-ghevigh ende rechtvaerdigh voornemen Godes, daer door hy voor-ghenomen heeft sommighe tot Christum te bekeeren, inden geloove ende penitentie te bewaren, ende door hem het eeuwigh leven te schencken. (M.pa.428.Ursinus.) Wat seghdy daer toe?
D. Coornhert.
4 Dat icx alt'samen toestemme, so wy in't laetste woordeken maer een ghelijck verstant hebben.
Geref. calv. 5 Welck is dat? D. Koornh.
6 Dat woordeken schencken. Seght, is schencken met u wat anders dan
aen-dwinghen, of ist met u alleens. Ick neemt aldus: Schencken versta ick te wesen daer yemant eenen anderen wat aengenaems gheeft, die dat begheerlijck ontfanght, 'twelck hy hadde moghen weygeren: Ende is daerom een weldaedt, waer af d'ontfanger den gever danckt of ten minsten behoort te bedancken, maer gave aen-dwinghen is yemant een ander yet sijns onwillens, te doen hebben door een onvermydelijcke
kracht: so dat die ander sulcks niet en mach weygheren aen te nemen, [e]nde daerom niet en mach noch behoort te dancken.
a Want den onwillighen en gheschiet geen weldaet in sijnen zinne. Verstady nu dat woordt schencken op d'eerste wijse, 'twelck o[o]ck des woordts rechte ende ghemeene verstant is, soo sta ick u die heele beschrijvinghe toe. Maer verstady by 't schencken een nootdwangh, die d'ontfangher niet soo vryelijck mach weygheren, als aennemen: so dat sijn willen of niet willen daer niet altoos inne en doet: so houde ick al dat segghen van de verkiesinghe by u voorghestelt, voor loutere onwaerheyt.
Geref. calv.
7 Meynende hae[st] eens te sijn, zie ick ons weder op't alderwijdtste van een. Dit is ons verstant in desen: A.112. Dat alle menschelycke beweghinghen ende werckinghe alder menschen, so wel inwendighe als uytwendige, so wel quade als goede, het zy dan des ghemoets, of des herten, of des willen, gheregeert worden door des
Goddelycke voorsienicheyts kracht ende werckinghe, dat zy niet en mogen niet verkiesen (dat is, dat zy moeten) verkiesen dat God wil. Daerom was oock Adams hert[e] int vallen van Gode in desen deele besloten, na dese sproken: Pro.16, 7, ende 9, Ierem.10[,] 23, Act.12, 28, Psal.139, Pro.21, 1, (Ende A, B, pag.38) Den val ende zonde, Ade, mitsgaders de middelen van die, heeft Godt van te voren gheweten, ghepredestineert ende voorsien. So dat Adam noodtwendelycken zondighen ende vallen moste. 't Is wel waer dat Adam zondighde willigh ofte met zynen wille: maer met sulcken wille die de Predestinatie ende voorsienigheyt Gode onderworpen ende dienstbaer was.
D. Koornh.
8 Ghy siet recht, 'tverstant van dat eenige woordeken houdt ons als Hemel ende Aerde verscheyden. Nopende de sproken by u tot bewijs uwes segghens verhaelt, suldy (als wy daer toe komen) sien qualijck te passe ghebracht, qualijck verstaen, ende qualijck daer uyt besloten te sijn.
a Aengaende u segghen van Adams herte, daer toe zy meest scheenen voort te komen, sullen wy oock noch breeder af moeten handelen int elfde. Alleen so vele moet hier ter loop gheseyt sijn: Dat ick niet en gheloove dat ghy sulck uwer
Schribenten seggen, selfs sult moghen ghelooven, als ick u verclaert sal hebben een cleyn woort.
Gereform. Calv.
9 Welck soude dat sijn? D. Coornhert.
10 Moght Adam mede niet verkiesen (soo houden uwe woorden inne) dat is, most Adam noodtlijck verkiesen, 'tgheen Godt wilde: so heeft Adam int verkiesen niet ghezondight, maer de kracht of werckinghe des Godlijcken voorsienigheydts heeft dat selvige ghedaen (hoe moght het krancke schepsel des almoghenden scheppers wille wederstaen?) ende ghezondight: of men moet segghen datter in dat verkiesen Adams niet en is ghezondight. Het een waer Gode ghelastert, ende 't ander waer sijn
Cxcjr
a Maer moghen de menschen niet, niet verkiesen dan dat Godt wil: wat onderscheydt blijfter dan tusschen de menchen ende beesten, ja bomen of steenen? zonder verkiesen wort by den menschen gheen wil, sonder dese gheen werck, ende sonder werck gheen zonde of deughde. Neemdy so niet wegh alle onderscheyt. So doen dan gheene menschen, goede noch quade, selve yet: maer werden buyten heur self verkiesen, willen, of doen, van Godes voorsienigheyts kracht ende werckinghe ghedaen of ghewracht. Maecktmen van den Menschen, so doende, niet blocken ende stocken?
b Wort so doende niet wech ghenomen loon ende straffe, beloften ende
dreyghementen? hoop ende vreese? ende in somma alder dinghen onderscheyt ende keure? worter van geenen menschen niet anders verkooren dan dat God selve wil, hoe geschieter dan zonde? geschieter oock zonde, wie doet die anders dan God selve? maer tot wat eynde soude God, die selve de goetheyt ende gherechtigheyt is, willen dat de mensche 'tquade of de zonde zoude verkiesen?
Gereform. Calv.
11 Tot eerlijckheydt der verkoorne, ende des verkiesers Godes. D. Koornh.
12 Lieve segt, wy spreken nu van de verkoorne, te weten niet van onse eerste ouderen alleen, maer alle de verkoorne, die van heur sijn ghekomen, houdy niet dat sy alt'samen in Adam gantschelijck verdorven sijn gheweest door sijn zonde?
Geref. Calv. 13 Ontwijffelijck. D. Coornh.
14 Hebben zy na u leere yet moghen doen, met aennemen of met weygheren, tot sulck verkiesen Godes, daer door zy saligh worden?
Geref. calv.
15 Niet altoos, want dat en magh men niet segghen sonder verkleyninghe van de Goddelijcke eere. Onmogelijck ist den mensche yet goets of vermoghens toe te schrijven, sonder Godes eere ende moghentheyt so veel te benemen, als men den menschen toeschrijft, hoe luttel dat het oock zy.
D. Coornh.
16 God selve hadde Adam eerst het vermoghen ghegheven van te moghen staende blyven of te moghen vallen. Hadde God sich self daerom van sijn eere ende
moghentheydt berooft? maer dit sullen wy noch handelen. Seght, merckt ghy nu selve niet dat dese saken ghelijck gaen?
Gereform. Calv. 17 Waer inne dat? D. Coornh.
18 Daer inne dat de verkoornen, na uwe leere self, niet altoos meer Eerlijckheydts en moghen bekomen door Godes sodanige verkiesinge aen heur, als ghy houdt, te weten daer zy self verdorven wesende, niet met allen toe en moghten doen met verkiesen, met willen noch niet aennemen van Godes genade: dan sy te voren scha[n]de, zwyghe schult of straf, hadden mogen begaen in huer verderf: ghemerckt dat mede, [n]ae u leere, huer in Adam, buyten h[u]er keure, wille of werck, zoude gheschiedt zijn.
a Begaet hy ooc eere of schande, die self niet eerlicx noch schandelijcks en verkiest, en wil noch en doet? de quade knecht, die vermogen hebbende om zelf noch eenigh pondt met zijn ontfanghen pondt te winnen, dat niet ghedaen maer t'pondt begraven
hadde, behaelde daer mede schande ende straffe: Matt.25.24. waer teghen d'ander twee huer ponden met naerstigher ghetrouheyt ghebruyckende behaelden eere ende beloninghe (Mat.25.20.etc.)
b Maer waer leestmen ergens in de gantse Bybel, dat Godt yemanden eeuwelijck tot schanden maken ende aende ziele verdoemen, of eerlijck ende zalich maken zal, zonder zelf quaedt of goet ghedaen te hebben? zoo weynigh als eenich mensche eer of schandtwaerdich is, om onredelijck, zinneloos of zot ghebooren te wesen, want dat aen geens menschen doen en hangt, namentlijc hoe hy sal worden gheboren. So weynich hanghet oock aen het doen van dese uwe verkorene, dat zy uyt al d'andere verkoren worden, die nootwendelic zalich sullen wesen ende niet verdoemt konne[n] werden. (A. B. pag.34.)
c Daerom en mogen zy derhalven niet met allen des te eerlijcker worden, dus waer het werck Godes int verkiesen van eenighe te [d]ien eynde een vergheefs werck, dat niet altoos en zoude moghen voorderen tot der verkoornen eerlicheyt, maer wel tot des verkiesers schande, gheleghen int bestaen van een verloren werck, dwelck zotheydt is. Soude dat Gode eerlijck zijn?
d Belangende nu het tweede eynde van zulc u gedichte verkiesen, te weten des verkiesers, Godes, eere: die is nu tusschen ons gebleken zulcken schandelijcken, ja God lasterlijcken eere te zijn, (j.76) dat ons geen eere zoude zijn meer daer af te handelen.
Gereform. Calv.
19 Wy hebbens daer van ghenoegh, ick wilt wyder natrachten. Laet ons hier niet uyt scheyden, maer mede voortvaren.
D. Coornhert.
20 Ick bens te vreden. Nae dien dan geen wercken en gheschieden zonder huer bequame middelen, ende dit verkiesen Godes oock een werck is, ende dat noch niet vande minste wercken Godes: zo zalt u believen te verhalen een[i]ge vande
voorneemlicxte middelen waer door de menschen werden verkoren ter eeuwiger zaligheyt.
Gereform. Calv.
21 Dat is wel ghevraeght, dat dient ter zaken, ende dat zoude ick van selfs gheseydt hebben. Sodaniger middelen vintmer, neven eenighe andere, twee byzondere: daer door God zelve alleen ende zonder alle medewerckinge der menschen de zalicheyt der verkoorne is werckende: te weten dat Godt uyt loutere ghenade het quaet, dat in huer is, dodet: ende het goede, dat niet in huer was, levendich maeckt.
a Van elck dezer twee, wil ick wat zeggen, want zy ooc elck noch zommige werckinge, nodich om weten zijnde, in zich behelsen. Ick zal die t'een nae t'ander verhalen: soo mooghdy ooc dan op elck u believen zeggen, met wisselinge van redenen.
D. Coornhert.
Cxcjv
soude werringhe maecken. Begint dan, ick hoore. Gereform. Calv.
23 Wy handelen van de Predestinatie Godes, daer af is d'opperste oorsaecke het vrye voornemen des Goddelycken willens: maer de naerder werckelycke oorsake is de gratie Godes, A.30 of (s[o] Calvinus schrijft, L.iij.23, dist.1.) Als Godt schapen maect uyt wolven, so vermaeckt ende vernie[u]t hyse met krachtigher ghenade, op dat haer hardigheyt ghetemt worde.
D. Coornhert.
24 So mogen menschen schrijven uyt heur blinde vernuft: maer nergens tuyght Godes gheest so inde heylighe schrift. Wel is waer dat Godt sijne gave niemanden schuldigh en is: maer mede is waer, dat wien Godt die niet en wil schencken, dat die Gode oock daer voor niet schuldigh en is.
a Sulck hebben van Godes gaven is dan niemants deughde, noch oock het ontberen niemants zonde. Maeckt Godt sonder der Menschen toestemmen uyt Wolven Schapen, men moet bekennen dat sich gheen mensche des en heeft te beroemen. Maer maeckt Godt ons oock alt'samen buyten ons toestemmen Wolven: wat mensch mach sich self daer over beschuldighen, wroeghen, of verdoemen?
b Ueel meerder recht hebben dese dan om Gode als een onrechtvaerdigh Tyran te haten, ende te misprijsen: dan d'andere om Godes genade te lieven ende te dancken. c So alle Borghers eenre Steden met een doodtlijck fenijn vergeven waren, door een zieckt-geneser, die fenijn hadde gestroyt in de ghemeene Fonteyne: ten eynde hy eere soude begaen int toonen van sijn ghenesens konste: eenighe door hem weder ghenesen sijnde, en souden niet veel oorsaecx hebben om den meester van sulcke ghenesens weldaedt te bedancken. Maer souden al d'anderen, die daer door storven ende eeuwelijck bedorven[,] sodanighen fenijnighen verderver oock niet rechtelijck hebben te beclaghen?
d Uergiftet ons Godt alt'samen door Adams geboorte, buyten ons weten ende wille met een wolfs nat[u]re: ende gheneest hy weynighen van ons allen door de
wedergeboorte in Christo met een schaeps-natuyre: wat eenre, wat danck behaelt Godt hier inne door weldaet? Wat schulde hebben de meeste menighte hier inne door eenighe misdaet?
e Schuldigh en is niemant, van dat hy niet en heeft ontfanghen, dat schrijft Augustinus (de libe.arb.lib.3.cap.16.) Nu ist, na u volcks leere, so luttel in heur macht geweest van Adam gheen wolven ghebooren te worden: als door Christum schapen herboren te worden. Maer seght my doch, handelen wy nu niet van de middelen die God gebruyckt int verkiesen eenigher menschen uyt vele, ter saligheydt?
Gereform. Calv. 25 Wy doen. D. Koornh.
26 Wt menschen tusschen welcke onderscheyt is, so datter eenighe onder sijn die goet eenighe die quaet sijn: eenighe die beter ende andere die argher sijn dan d'anderen: Of uyt menschen die alt'samen volcomelijck quaedt sijn, daer af d'een niet een hayr beter en is, noch argher, dan al d'andere?
Geref. Calv.
27 Dat laetste houden wy altsamen, niema[n]t uytgenomen, sijn wy uyt Adam gants ende volcomelijck quaet, ende als va[n] wolfs nature ghebooren.
28 Sal dan Augustini segghen, daer de uwen veel af houden, by u eenigh gheloove hebben: so valt al u leeren van de verkiesinghe als een ydel dingh, of name sonder wesen in der asschen.
Gereform. Calv. 29 By wat redene? D. Koornh.
30 So Augustinus schrijft (ad Simplicianum lib.1, quaest.2) Datter gheen keure mach vallen inden dingen daer geen onderscheyt en is. Gheen wolf is beter of argher van aert dan ander, so mach immers gheen keure vallen onder alle Wolven. Of can uyt allen Wolven ee[n] gev[o]nden werde[n] van Schaeps natuere, om die uyt al d'andere te verkiesen?
Gereform. Calv.
31 Gheensins. Merckt ghy dan self niet beter op Calvini woorden, by my stracks verhaelt? die zeydt niet dat Godt onder den wolven eenighe schapen vint, die hy daerom uyt d'andere soude verkiesen, so ghy droomt: maer hy seyt, dat hy uyt Wolven Schapen maeckt.
D. Coornhert.
32 Ick drome niet, maer op die [w]oorden hebbe ick beter ghemerckt dan ghy self, want vindt hy allen menschen wolven van eender aert, so en verkiest hy oock gheene daer uyt om schapen te maken, maer neemt daer eenighe blindelijck uyte. Want daer gheen onderscheyt en is, en mach gheen keure sijn, als Augustinus (iij.8.e) wel schrijft. Die dan uyt wolven Schapen worden by gheluck of hazardt, sonder alle verkiesinghe.
a Soo ontwijffelijck als dit uyt dese uwe leere moet volgen: soo plattelijck strijdt dit teghen u leere selve, ick swijghe teghen de H. Schrift, want so soude Godt niemandt uyt sijne voorsienigheyt tot saligheyt verkiesen: maer als een geblinthockte Fortuyne het lot werpen, welck van alle die wolven hy veranderen soude in schapen. Lieve zegt nu, streckt dese uwe leere tot eere Godes ende der menschen salicheyt? wat mach teghen beyde meer strydich werden bevonden?
Geref. Calv.
33 Maer wat ongeschickten ende strydiger saken oock schuylen in u ghevoelen tegen den gantschen woorde Godes, merckt ghy, so ick wel mercke, heel weynigh. Seght dan, hout ghy, dat eenigh mensch sonder 't gheloove mach saligh worden?
D. Coornh.
34 Daer segghe ick metten Meester rondelijck neen toe, Marc.16, 16. Geref. Calv.
35 Recht. Ist gheloof gheen gave Godes? D. Coornhert.
36 Het is. Ephes.2, 8. Gereform. Calv.
Cxciir
Immers God heeft A.32. al van eeuwigheydt af besloten gehadt te schencken, sommighen het rechtvaerdighmakende geloove, ende anderen maer een tydtlyck gheloove, so dat dese volhardende in hare boosheyt, ende de aengebodene ghenade Gods noch willen noch konnen in hare verdorventheyt aennemen, &c. A.E.artic.x. sulcke syne gave, Eph.2.8. Phil.1.29. is God niemant schuldigh, die hyse geeft, gheschiet ghenade, 'twelck hy niet en doet allen menschen, A.E.iiij.art. ende en hebben sich niet te beklagen, wien gheschiet hier inne onrecht?
D. Koornh.
38 Niemanden, so d'anderen door't ontberen van die gave, niet met eeuwiger verdoemenisse ende pijnen worden ghestraft, even soo weynigh als de ongheborene onrecht geschiet, door't niet worden tot menschen: als die beneven het ontberen vande eeuwighe saligheyt, oock d'eeuwige verdoemenisse ontbeeren.
a Maer nu ist heel een ander sake, want soo weynich schuldes als die verworpene hebben, daer inne dat sy menschen gheboren zijn, dat zy vanden so[n]digen Adam geboren zijn, dat sy ongelovige wolven ende geen onnosele schapen geboren zijn: even so weynigh schults hebben zy, dat God heur nu sodanigh gheboren wesende (so ghy leert) niet so wel als den verkorene en heeft beschoncken metten gave des rechtvaerdighmaekende geloofs.
b So God heur mede, als den verkorenen, des voorsz. geloofs gave so aenboodt, dat zy macht hadden, so wel om die aen te nemen, als om die te weygheren: wie sal mogen den ghenen diese moetwillighlijck weygheren, van recht verdoemens waerdigh te zijn, ontschuldighen? maer so God heur die gave niet aen en biedet, of soo slappelijck dat zyse niet en vermoghen aen te nemen, of te ontfangen: wie sal heur met redene, ja mette H. Schrift, als verdoemens waerdigh moghen beschuldigen?
c So staet u toe den menschen vroet te maken, dat sulcke ongheloovighe menschen den Almoghende Gode die salighmakende gave des gheloofs, die God heur te geven weygert (so uwe medebroeders, A.C.cap.ij.titu. schrijven hadde moghen zijns ondancx ontweldigen: of dat sy die van yemant anders dan van Gode: 'tzy dan van heur selve of van andere schepselen, hadden moghen bekomen: of dat God rechtvaerdelijcken van yemant mach eysschen, 't gene hy hem niet en heeft willen gheven, noch oock geen moghelijc[k]heydt om dat te verkrijghen: of soo ghy sulckx: of gheen van dien, en mooght waerschijnlijc bewysen, al waert noch maer met reden (want hier in is u de gantsche schrift doorgaens plat jeghen) soo sal openbaerlijck moeten blijcken, dese uwe leere vande verkiesinge Godes, wederschriftelijck, onwarachtigh ende valsch te wesen.
d` Daer teghen segghe ick hier mede, so ick terstont seyde, iiij.6. op u woorden vant eeuwighe leven te schencken: na dien het gheloof is een gave Godes, ende niet een nootdwa[n]g: dat het by den menschen niet min vrywilligh moet ontfangen worden, dan God die gave vrywilligh gheeft: sulcx van aert wesende, datse den menschen so weynigh, als Gode af ghedwonghen mach worden.
Geref. Calv.
39 Dits my wat vreemts om hooren, wat is schriftmatiger, dan dat God self als allen goedt wesende, de eenighe oorsprong is van alle goede wercken, die in eenigh mensche geschieden. Wildy daer mede teghen segghen?
D.V. Coornhert.
40 Neen, maer bekenne dat gaerne. Geref. calv.
41 Dats noch wel. Mach de mensche sich self goet maken sonder Gode? D. Coornhert.
42 Geensins. Geref. Calv.
43 Noch antwoort ghy met allen wel. Soo maeckt dan God den mensche goet, sonder alle mede werckinge des menschen.
D. Coornhert.
44 Dat ontkenne ic, want anders leert ons God inde H. Schrift. Geref. calv.
45 Ick al u met klare texten, sonder alle glosen, mijn segghen bewijsen: laet sien dan, of ghy boven u vernuft, de godlijcke waerheydt? of boven haer u eygen goetduncken, sult prijsen.
D. Koornh.
46 Wy sullent sien, na dat wy eerst sulle[n] vereenight zijn hier inne: te weten of Godt zijne gheboden heeft ghegeven niet alleen de verkoorne, maer oock d'ander menschen?
Gereform. Calv.
47 Allen menschen, oock den verworpelinghen. Maer met dien onderscheyde, datse ghegeven zijn, die, op dat zy die onderhouden ende daer door leven: maer dese alleenlijc, op dat sy niet te verontschuldigen wesen souden. So schrijven eenighe vande onse, A. B.61.62. heeft God den mensche de wet der natueren gegheven om dat hy die overtreden soude, ende de geschreven wet, om dat hy die overtreden ende meerder zondaer soude werden dan hy te vooren was.
D. Koornh.
48 Int eerste vant onderhouden seghdy wel, maer int ander seghdy qualijck. Want daer staet altydt by de wet, tot elck int algemeyn sprekende, op dat ghy die sout doen, Deu.4, 1.13.5.31.6.1.3.7.11.8.1.etc. sulck doen beveelt ons oock God, die niet te vergeefs en beveelt, Deut.4.6, 10.12.13.26.16. Matt.28.20.etc.