Uitwerking onderzoeksdata

4.2.1 De beginrelatie bij aanvang van een kredietrating, gebaseerd op vertrouwen

Is er altijd sprake van vertrouwen betreffende de betrouwbaarheid van (de aangeleverde informatie van) een klant wanneer deze een krediet aanvraagt?

“Er dient vertrouwen te zijn bij een bank in de cliënt, anders kan er geen relatie worden aangegaan. Er wordt dus geen krediet verstrekt voordat er voldoende vertrouwen is en de risico’s in kaart zijn gebracht”(Hagoort).

Hoe kan dit vertrouwen worden verkregen en/of waar nodig worden vergroot?

“Vertrouwen in een cliënt kan normaliter worden verkregen via gesprekken met het management. Naast een gesprek met de ondernemer, de consistentie in de informatie die wordt aangeleverd, de reputatie van de onderneming in de markt en eigen waarneming kan ook een oordeel van een onafhankelijke accountant (in opdracht van de onderneming) het vertrouwen vergroten”(Hagoort).

Wanneer Hagoort spreekt over beoordelingen die een accountant kan verrichten, doelt hij hierbij op het creëren van vertrouwen bij een bank tijdens de acceptatiefase van een onderneming om te kunnen besluiten of met deze (potentiële) klant zaken gedaan kan worden zonder dat teveel risico wordt gelopen. Dit gebeurt voordat wordt verdergegaan met het opstellen van een kredietrating.

Wat zijn voorbeelden van oordelen die door de accountant kunnen worden gegeven, gericht op welke objecten van een onderneming, waaruit een bank vertrouwen kan halen?

“De accountant kan voor een onderneming een indicatie geven betreffende een prognose van de onderneming, om aan te geven in hoeverre deze realistisch is. Bij de aanvraag van een krediet door een nieuwe klant wordt normaliter een beginbalans en een prognose van de komende vijf jaren opgevraagd. De beginbalans kan door de accountant worden gecontroleerd op juistheid en volledigheid, waarbij tevens een tekst van haalbaarheid bij een eventuele prognose kan worden opgesteld”(Hagoort).

4.2.2 Behandelen van de informatieaanvraag door de onderneming

Wanneer de uiteindelijke relatie met een klant wordt aangegaan waarbij onderling vertrouwen aanwezig is zal, in lijn met de eerder besproken procedure waarmee een kredietrating wordt opgesteld (Figuur 2), informatie door de bank worden opgevraagd.

Wat voor factoren zijn belangrijk bij de aanlevering van informatie aan een bank?

“De informatie die als input voor een rating dient is belangrijk, aangezien deze betrouwbaar dient te zijn. Wettelijke eisen van de jaarrekening wijken af van de eisen die worden gesteld aan informatie die aangeleverd dient te worden voor de totstandkoming van een rating. Hierdoor is niet alle informatie die als input dient voor een rating aan eerdere controle en toetsing op juistheid en/of volledigheid onderhevig; beoordeling van deze informatie door een (onafhankelijke) accountant kan hier een bijdrage aan leveren. In september 2008 is een extensie van het XBRL protocol (de taxonomie voor banken) door de banken uitgegeven waarin de eisen worden gesteld waaraan aangeleverde informatie moet voldoen. Te denken valt hierbij aan de volgende aspecten:

• Zijn er onregelmatigheden bij de liquiditeit? Zijn er betalingsachterstanden langer dan 90 dagen? Aan de hand van dit soort factoren kan worden getoetst of de onderneming zich eventueel in een voorperiode van insolventie bevindt, deze moet minimaal nog een jaar na balansdatum kunnen voortbestaan.

• Zijn er nog uitstaande vorderingen op de eigenaren? Of is er het voornemen van de eigenaren om leningen of aan de andere kant kapitaal aan de onderneming ter beschikking te stellen?

• Wat is de rating van het complete debiteurenportfolio? Zijn er belangrijke kredietrisico's in het debiteurenportfolio? Is er sprake van de zogenaamde 80/20

regel? Is het bedrijf van enkele debiteuren (20% van volume) afhankelijk (omzet 80%)? Wat zijn de ratings van deze 20% debiteuren, zowel per stuk en als het totaal?

• Kan een deel van een lening van de eigenaren omgezet worden in een Mezzanine3

lening (deze wordt dan eigen vermogen)?

• Niet in de jaarrekening genoemde verplichtingen. Wissels, aandeel in zekerheden van derden, het order obligo, niet opgevoerde voorzieningen e.d.?

Stel dat de informatie wel uit de jaarrekening komt, dan nog wordt er vaak geen zekerheid door de accountant gegeven over de betrouwbaarheid van de (financiële) informatie aangezien binnen het MKB alleen sprake is een eventuele samenstelverklaring waarin geen zekerheid wordt geboden”(Witt).

Hoe verloopt de aanlevering van informatie aan de bank binnen het MKB, kan een accountant hier een bijdrage verlenen?

“In het totale proces waarin een rating tot stand komt kan de accountant een belangrijke rol spelen. In de huidige situatie levert de cliënt de financiële gegevens aan wanneer een bank deze opvraagt. De cliënt deponeert en stuurt (financiële) informatie aan de bank per post, deze tikt informatie handmatig over en beoordeelt de verstrekte informatie.

De huidige controlerende accountant heeft niet genoeg kennis van ratingmodellen en hoe deze werken. Waar een accountant wel verstand van heeft zijn de (financiële) variabelen die kunnen worden gehanteerd om de kredietwaardigheid te bepalen. De accountant heeft deskundigheid op het gebied van de informatie die aangeleverd dient te worden. Dit kan zijn; de jaarrekening en/of aanvullende kwalitatieve en kwantitatieve informatie”(Pasmooij).

Pasmooij ziet de accountant deskundig genoeg de aanvoer van informatie aan de bank uit te voeren in opdracht van haar cliënten. Hierbij kan waar gewenst aanvullend zekerheid (Assurance) worden geboden omtrent de betrouwbaarheid van deze aanlevering.

3. Mezzanine kapitaal: kapitaal welke deels als vreemd vermogen en deels als eigen vermogen wordt opgenomen op de passiva zijde van de balans in de jaarrekening.

De aanlevering van informatie kan dus mogelijk door een accountant worden verricht, maar hoe kan het ‘assurance’ aspect worden ingericht?

“Assurance in de aanlevering van informatie is gewenst bij de banken. Toenemende zekerheid over kwaliteit van ontvangen informatie, verhoogt de kwaliteit van het proces maar maakt ook besparing kosten/menskracht mogelijk in de vorm van 1) directe verwerking en 2) het kunnen steunen op eerder uitgevoerde werkzaamheden door een accountant”(Pasmooij). “De invloed van de accountant dient zo minimaal mogelijk te worden gehouden, er geen vraag naar Assurance vanuit de banken. De nadruk ligt bij ons meer op de verwachting in de toekomst fiscale cijfers te gaan gebruiken die aks relatief betrouwbaar worden gezien. Er is weinig tot geen belang in een situatie waarin een accountant diensten zal verrichten of zekerheid zal verlenen. De tijdigheid van de aanvoer van informatie bij banken wordt belangrijker geacht dan de extra betrouwbaarheid die door tussenkomst van een accountant kan worden gegenereerd”(Jutte).

4.2.3 Uitvoeren van specifieke werkzaamheden binnen de IRB benadering van banken Wat voor mogelijkheden zijn voor de accountant om de bank van dienst te zijn binnen de verwerking van een rating binnen de IRB benadering ?

“Binnen de IRB processen en de verwerking hiervan zijn weinig mogelijkheden en is het ook niet gewenst dat een accountant hier invloed op gaat uitoefenen. Er is geen reden te twijfelen aan een betrouwbare totstandkoming met het gebruik van de interne systemen van banken. Het is belangrijk een bank haar eigen werk te laten doen binnen het IRB proces”(Dekker).

Welke zaken, binnen de IRB van banken, kunnen vanuit de optiek van externe ratingkantoren betrouwbaarder worden verricht?

“De reconciliatie van informatie naar een bancaire balans, zodat deze gebruikt kan worden voor het tot stand komen van een rating, is een ingewikkelde aangelegenheid en kan hierdoor tot fouten leiden. Er zijn nu nog geen richtlijnen voor de omzetting van een gewone jaarrekening naar een bancaire balans omdat de banken ervan uitgaan dat zij in de toekomst XBRL files zullen ontvangen die voldoen aan de Wet op de Jaarrekening (na recente aanpassing t.a.v. fiscale uitgangspunten) die zij zelf kunnen analyseren. Het probleem hierbij is dat er geen standaard rekeningschema’s zijn. Elke onderneming of accountantsorganisatie dient de administratie conform een bepaalde richtlijn in te richten; dit heeft als consequentie dat diversiteit hierin moet worden ondervangen door rapportagesystemen. Aangezien bij het

opzetten van de boekhouding ook aan XBRL- rapportage moet worden gedacht, leidt dit tot complexe situaties. Het gevolg is dat er door ondernemingen gebruik wordt gemaakt van complexe specificaties en/of jaarrekeningen in diverse formaten/vormen. De opschoning van een balans voor de totstandkoming van een rating wordt nu nog door de bank verricht. Hier kan een bijdrage worden geleverd in de vorm van toenemende betrouwbaarheid, wanneer de accountant dit zal gaan doen”(Witt).

Ziet u mogelijkheden voor een accountant de financiële informatie, zo deze in de jaarrekening is opgenomen, op te schonen tot informatie die bruikbaar is voor het tot stand komen van een kredietrating?

“De toekomstige taxonomie geeft de mogelijkheid de ratinginformatie af te stemmen op de fiscale jaarrekening zo deze door belastinginstanties wordt gebruikt. Wij verwachten als banken op korte termijn fiscale cijfers te gaan hanteren bij het bepalen van de kredietwaardigheid van een onderneming. Zo wordt opschoning van een balans zoals in de jaarrekening zijn vermeld naar bancaire balansen niet meer nodig. De toekomstige taxonomie brengt naar verwachting de mogelijkheid om op deze manier betrouwbare (fiscale) cijfers te gebruiken in de waardering van ondernemingen. De vraag is dus of deze werkzaamheden op korte termijn nog relevant zijn”(Dekker).

4.2.4 Overige diensten die voor een onderneming kunnen worden verricht

Wat kan een accountant in deze ontwikkelingen waarin ondernemingen worden beoordeeld aan de hand van een kr edietrating, betekenen voor zijn cliënten?

“Een accountant kan naast een samenstellingsopdracht van een cliënt tevens inzicht geven in het risicoprofiel van de onderneming. Alleen wanneer de onderneming zich bewust is van de risico’s die er binnen de onderneming liggen, kan er aan gewerkt worden (om) de bedrijfsvoering te optimaliseren en hiermee het risicoprofiel te verbeteren. Op deze manier kan de onderhandelingspositie met de bank op een gunstige manier worden beïnvloed, zodat betere voorwaarden overeengekomen kunnen worden”(Witt) .

“Er is een verwachting dat ondernemingen in de toekomst onafhankelijk van hun kredietverstrekkers meer inzicht willen hebben in hun financiële positie als basis voor onderhandelingen of voor verbetering van hun bedrijfsvoering en daarmee verlaging van hun risicoprofiel, waarbij de accountant behulpzaam kan zijn”(Witt).

“Tevens kunnen, met een bepaalde schaduwrating, interpretatieverschillen worden overbrugd om hiermee de onderhandelingspositie van ondernemingen te verbeteren. Het doel hierbij is om de onderhandelingen van een onderneming wellicht te ondersteunen door een externe rating af te geven. Dit zou kunnen door in de toekomst, in samenwerking met een extern ratingbureau de accountant een externe rating te laten aanbieden aan haar cliënten. Deze rating kan wellicht de onderhandelingen met de bank over de kredietvoorwaarden vergemakkelijken”(Witt).

Wat kan een accountant in deze ontwikkelingen waarin ondernemingen worden beoordeeld aan de hand van een kredietrating, betekenen voor haar cliënten?

“In de toekomst wordt een belangrijke rol verwacht voor de accountant;namelijk het in opdracht van de onderneming ondersteunen bij het verkrijgen van financiering. Deze gedachte is gebaseerd op de verwachtingen dat financiële instellingen:

1) bereid zijn om met ondernemingen te onderhandelen over de kosten, waaronder rente en risico-opslag, die samenhangen met financiering

2) meer geneigd en bereid zullen zijn bedrijfsfinanciering te zien als een gebied waarop meer concurrentie tussen banken zal gaan plaatsvinden, zeker wanneer andere Europese banken bereid zijn om Nederlandse ondernemingen te financieren”(Pasmooij).

Een ander belangrijk punt waarin een accountant van betekenis kan zijn voor zijn cliënten is het faciliteren van een externe rating die aan een cliënt kan worden aangeboden om inzicht te geven in de financiële positie en het risicoprofiel, maar ook de onderhandelingspositie zou kunnen versterken”(Pasmooij).

Wat ziet u in een externe rating die door een accountant, in samenwerking met externe ratingkantoren, kan worden aangeboden aan een cliënt die als vergelijking kan dienen voor een door de bank opgestelde rating?

“Het is de vraag wat de gevolgen van een dergelijk rating zijn, wat hiermee wordt beoogd. Een dergelijke rating wordt niet geaccepteerd voor onderhandelingsdoeleinden met een bank. Banken hebben eigen systemen en daarbinnen eigen grondslagen om een kredietrating te bepalen”(Jutte).

“Wij gebruiken als bank eigen modellen om een kredietrating te bepalen. De risicoclassificatie wordt hierbij gedaan op eigen inzicht, hierbij is geen belang aan externe

invloed. Er is geen belang bij invloed van buitenaf en vooral ook geen behoefte om eigen modellen te moeten verdedigen. De manier waarop een kredietrating tot stand komt kan zeker verschillen per model, maar dit model dient door banken te worden ingevuld naar eigen inzicht. Er is zeker geen belang in de situatie dat banken in de toekomst hun modellen en factoren daarin moeten beargumenteren. Er zal dan ook geen rekening worden gehouden met externe kredietratings, ook niet bij onderhandeling over kredietvoorwaarden”(Dekker).

Ziet u andere potentiële taken weggelegd?

“Het is belangrijk in gedachten te houden dat het primaire doel, van werkzaamheden die door een accountant ondersteunend voor haar cliënten wordt verricht, niet moet zijn: een zo positief mogelijke rating. De accountant dient zich te richten op een goede advisering van de klant gericht op een goede bedrijfsvoering, dit zal uiteindelijk indirect doorwerken in een betere rating”(Jutte).

4.2.5 De (potentiële) rol van een accountant in de toekomst onder het gebruik v an XBRL Welke verwachtingen heeft u over de ontwikkelingen zoals XBRL en wat zijn de gevolgen hiervoor voor deze eventuele meerwaarde?

De informatie-uitwisseling zal naar verwachting in de toekomst efficiënter kunnen plaatsvinden op basis van een gestandaardiseerde, geharmoniseerde en geminimaliseerde dataset. De huidige benaming hiervoor is de NL Taxonomie. De aanlevering zal in XBRL- formaat geschieden en er zal een mogelijkheid komen om de jaarrekening van ‘kleine’ ondernemingen op fiscale grondslag te waarderen”(Pasmooij).

“In de nabije toekomst zal het totale proces van het tot stand komen van een kredietrating sterk veranderen. Het NIVRA ziet in de toekomst een belangrijke rol voor de accountant hierin weggelegd zoals bij het aanleveren van (financiële) informatie aan financiële instellingen. Deze rol is gebaseerd op de toekomstige verwachtingen dat financiële instellingen:

1) financiële informatie over ondernemingen in elektronische vorm willen ontvangen

2) steeds meer behoefte hebben aan kwalitatieve informatie om ondernemingen te kunnen voorzien van een betrouwbare rating”(Pasmooij).

Door Pasmooij wordt beoogd dat de accountant in de toekomst de informatieaanlevering gaat uitvoeren door op het niveau van de cliënt (de onderneming) kwantitatieve informatie

standaard bij de samenstelling van de jaarrekening in XBRL in te voeren. Deze kan daarna relatief eenvoudig elektronisch aan een bank worden aangeleverd. Kwalitatieve informatie kan ook in XBRL worden ingevoerd en eventueel worden voorzien van een beoordeling.

4.2.6 Aandachtspunten bij de totstandkoming van de kredietrating

Waar moet globaal nog op worden gelet wanneer naar de totstandkoming van de huidige kredietrating wordt gekeken?

“Een betrouwbare beoordeling van kwalitatieve aspecten door banken is nog een aspect dat aandacht vraagt. Bij het invoeren van informatie in het interne ratingsysteem van een bank dient een beoordeling plaats te vinden over kwalitatieve aspecten van de onderneming. De kwalitatieve gegevens dienen in het systeem te worden ingevoerd met een beoordeling op een slecht/matig/goed/prima schaal, waarbij een objectief oordeel van groot belang is. Zo zal de continuïteit van een onderneming in geval van een eenmanszaak bijvoorbeeld als slecht kunnen worden gecategoriseerd, waarbij een vennootschap onder firma (vof) beter zal presteren. Dit is een eenvoudig voorbeeld, maar zaken als de kwaliteit van het management en de perceptie tot het nemen van risico’s van de ondernemingsleiding zijn veel moeilijker te beoordelen. Hier blijft subjectieve inschatting een grote rol spelen, vooral wanneer er geen resultaten van functionering aanwezig zijn”(Witt).

“Toenemende complexiteit van ondernemingen, maar ook toenemende kostenbesparingen van banken binnen de financiële sector, zal leiden tot minder kennis van de klant. Inzichtelijk maken van risico’s en inleving in de klant kost tijd en geld wat tijdens de huidige kredietcrises een toenemend probleem kan gaan worden. Beoordeling van kwalitatieve aspecten van een onderneming kan in de toekomst ook eventueel bij een andere externe partij dan de bank worden gelegd die zich hierop specialiseert. De externe ratingkantoren kunnen hiervoor geschikt zijn”(Pasmooij).

5. Analyse

5.1 Introductie

In dit hoofdstuk zal een nadere analyse worden gegeven van de informatie die via interviews is verkregen, waarvan de resultaten in vorig hoofdstuk zijn vastgelegd, eventueel in combinatie met literatuur. Op deze manier zal in kaart worden gebracht op welke gebieden een accountant toegevoegde waarde kan bieden ten gunste van de bank en/of onderneming. De tweede en derde deelvraag die ten grondslag ligt aan deze scriptie zal op deze manier worden behandeld.