De (potentiële) rol van de accountant

Op basis van de informatie die vanuit literatuur en interviews is verkregen, is onderstaand overzicht (figuur 3) opgesteld. Deze zal bij de verdere uitwerking in deze paragraaf worden gehanteerd. Rol van Accountant in het ratingproces Creditrater (zelfstandig opstellen van een

kredietrating )

Aanbieder credit rating aan clienten Levering van ratinginformatie Leveren van zekerheid Opschonen van informatie ten dienste van de bank Adviseren

bedrijfsvoering in relatie met

aantrekken krediet Beoordelen van

(kwalitatieve) informatie Invoer van (financiële) informatie in XBRL op niveau van de client Samenwerking met extern ratingagency

Figuur 3. Werkzaamheden die een accountant kan verrichten

In de deelvragen is een onderscheid gemaakt tussen het aanleveren van informatie aan de bank en overige dienstverlening die door een accountant kan worden verricht. Vanuit de interviews is duidelijk dat de rol van de accountant vooral gezien moet worden in opdracht

van haar cliënten. Met deze cliënten worden ondernemingen bedoeld die een kredietaanvraag doen bij een bank. In bovenstaand overzicht is een gestippelde lijn zichtbaar. Deze geeft het onderscheid weer in taken die ten dienste van een onderneming worden verricht en het opschonen van informatie, dat hoofdzakelijk in opdracht van een bank kan worden verricht. Opvallend hierbij is dat de meeste toegevoegde waarde kan worden geboden door werkzaamheden uit te voeren in opdracht van de onderneming die een kredietaanvraag doet.

5.2.1 De accountant als zelfstandige kredietrater

In april 2008 is er een artikel verschenen waarin de rol van een accountant als kredietrater wordt bediscussieerd. Hierin wordt duidelijk de overlap beschreven die er in de huidige situatie, tussen de werkzaamheden van verschillende bedrijfsbeoordelaars, aanwezig is. “Terwijl de accountant de betrouwbaarheid van een jaarrekening terugkijkend beoordeelt, kijken ratingkantoren en analisten primair naar de toekomst” (Bakker, 2008). Toch liggen er veel raakvlakken bij de uitvoering van de werkzaamheden door accountants enerzijds en externe ratingkantoren anderzijds. E. Vonk zegt in dit artikel het volgende: “credit raters bouwen verder op de solide basis die door de controlerende accountant is gelegd, wanneer accountants een stap verder willen gaan dan het geven van een verklaring zouden ze ook een expliciet oordeel over de kredietwaardigheid van de onderneming kunnen geven”.

De uiteindelijke conclusie die door Bakker in zijn artikel wordt getrokken, is dat de combinatie auditor- rater niet door iedereen als bevorderlijk wordt gezien. Toch wordt in dit artikel aangedragen dat de deskundigheid die hiervoor benodigd is, bij een accountant aanwezig is.

Witt vindt dat de accountant de aangewezen persoon is om de klant te ondersteunen, wanneer deze te maken heeft met het ratingproces van de bank. Bij het ratingproces heeft een accountant de deskundigheid om onderscheid te maken in hoeverre relevante zaken als eigen vermogen, kort en vreemd vermogen, goodwill, herwaardering en mezannine- kapitaal invloed hebben op de rating van het bedrijf.

De accountantsorganisatie Deloitte is reeds begonnen met het zoeken naar een mogelijkheid om voor haar clienten waar mogelijk een kredietrating te kunnen aanbieden (Bakker, 2008). De gedachte is hier dat accountants naast hun samenstelling of controle verklaring ook de deskundigheid voor het geven van een expliciet oordeel over de kredietwaardigheid van de onderneming aanwezig is. Voor de accountant zou dit een goede kans zijn haar

dienstverlening uit te breiden en deze werkzaamheden naast haar reguliere opdrachten aan te bieden.

5.2.2 Aanbieden van een externe kredietrating aan ondernemingen in samenwerking met externe rating agentschap

Recent zijn twee artikelen verschenen in het vaktijdschrift ‘de Accountant’ (Blokdijk 2008, Koopmans 2008) waarin de rol van een accountant wordt beschreven. In deze artikelen wordt hieraan invulling gegeven door in samenwerking met ratingkantoren, als URA- rating agency, een kredietrating uit te geven aan ondernemingen.

De vraag die bij het opstellen of uitgeven van een rating door een accountant moet worden gesteld, is het doel dat hiermee wordt beoogd. De optiek vanuit de gesprekken die met de personen van de banken zijn verricht is hierin erg duidelijk. Wanneer hiermee louter de relatie van de onderneming met de bank wordt beoogd te verbeteren heeft iedereen hier belang bij. Wanneer echter wordt gestreefd naar verbetering van de positie van de ondernemer door op basis van deze rating onderhandelingen te kunnen voeren, dan is dit minder gewenst.

Door de huidige kredietcrisis wordt een toenemende mogelijkheid voor ondernemingen om te onderhandelen over kredietvoorwaarden niet uitgesloten. Het doel van een externe rating die door een accountant kan worden uitgegeven is enerzijds te zorgen voor een betere relatie van de onderneming met haar bank door het inzichtelijk maken van het risicoprofiel, maar deels ook het verbeteren van de onderhandelingspositie met financiële instellingen.

Het is tijdens de interviews duidelijk naar voren gekomen dat er geen belang is bij toetsing, van interne rating benaderingen, aan een externe rating die door een accountant wordt opgesteld/aangeboden (in samenwerking met een extern ratingkantoor). De interne systemen die banken hanteren verschillen ook onderling en zijn allemaal onder toetsing door DNB onderhevig voordat ze worden geïmplementeerd. Het is daarom niet gewenst dat deze systemen in de toekomst voor externe belangengroepen moeten worden beargumenteerd. De instelling van de banken op dit gebied is dan ook hier niet aan tegemoet te komen; een externe kredietrating om hiermee eventuele onderhandelingen aan te sturen is volgens Jutte als Dekker niet gewenst en zal dus ook zonder resultaat zijn.

Volgens Jutte moet de accountant in ogenschouw nemen dat het primaire doel van de werkzaamheden die hij/zij in opdracht voor de onderneming verricht, gericht moeten zijn op het verbeteren van de bedrijfsvoering. Hieronder kan eventueel vallen het inzichtelijk maken van de belangrijkste factoren voor een rating en inzicht geven in het risicoprofiel van een onderneming. Hiermee kan worden gewerkt aan verbetering van het risicoprofiel. Het is hier belangrijk op te merken dat geleverde inspanning tot het verbeteren van de bedrijfsvoering de financiële gezondheid van een onderneming zal verbeteren en dit een directe doorwerking zal hebben in een beter risicoprofiel c.q. een betere kredietrating.

5.2.3 Het aanleveren van informatie wel of niet in combinatie met het geven van Assurance Voor banken is een efficiënte en effectieve levering van (financiële) informatie belangrijk. De accountant kan een bijdrage hieraan leveren, door om opdracht van de cliënt de informatie aan te leveren. Op deze manier kan niet alleen toenemende efficiëntie maar ook toenemende zekerheid worden geboden over de betrouwbaarheid van deze aanlevering.

Banken blijken behoefte te hebben aan een efficiënte levering van bedrijfsgegevens. Het draagt bij aan de verdergaande digitalisering en het efficiënter maken van het proces van kredietverlening. “Grote banken als Rabobank en ABN Amro, maar ook middelgrote partijen zoals de Friesland Bank, tonen hiervoor belangstelling. Daarnaast vinden zij het een goede zaak dat de accountant de ondernemer/klant terzijde staat in het rating- proces” (Koopmans, 2008).

Het kan voor de onderneming erg wenselijk zijn deze te ondersteunen in de aanlevering van informatie. Ondernemingen binnen het MKB zijn zelf verantwoordelijk voor het aanleveren van opgevraagde informatie. Hoe met deze verantwoordelijkheid om te gaan is soms echter onduidelijk. Zo is het belangrijk dat informatie duidelijk, consistent, maar vooral ook tijdig wordt aangeleverd. Kennis op dit gebied helpt ondernemers om het vertrouwen van banken te versterken en uiteindelijk tegen lagere kosten krediet te kunnen aantrekken. Met dit doel heeft de Europese Commissie op het internet openbaar adviesrapporten gepubliceerd om aan te geven hoe ondernemers het beste met het aanleveren van informatie aan banken kunnen omgaan (zie literatuurlijst voor verdere verwijzing).

5.2.4 Adviseren van een onderneming in de bedrijfsvoering

Eerder in dit hoofdstuk is verwezen naar de Europese Commissie. Deze heeft een adviesrapport opgesteld om inzicht te verstrekken in het begrip ‘kredietrating’ en de (financiële) variabelen die hieraan ten grondslag liggen. Voor ondernemers binnen het MKB, die in meer of mindere mate afhankelijk zijn van financiering door de bank, is de kredietrating

meer dan een begrip geworden. Kennis over dit onderwerp is belangrijk geworden voor een

optimale bedrijfsfinanciering tegen minimale kosten. Vanuit de wereld van de financiële dienstverlening wordt daarom gezocht naar mogelijkheden om de ondernemingen te steunen in deze ontwikkelingen. De accountant is hier een voorbeeld van, die kan worden gezien als een financieel intermediair tussen ondernemingen en hun belanghebbenden.

De accountant kan op basis van zijn deskundigheid goed inzicht geven in de (financiële) variabelen die belangrijk zijn voor een goede kredietwaardigheid. Op basis hiervan kan een onderneming gericht werken aan een betere bedrijfsvoering waarbij ook verbetering van de kredietwaardigheid optreedt en meer vertrouwen kan worden gecreëerd bij de bank. Dit is voor de onderneming binnen het MKB belangrijk. Deze zijn vaak in grote mate afhankelijk van kredieten van de bank en in mindere mate van eventuele aandelen en/of obligaties. Verder kan het moeilijker zijn om voldoende inzicht te verschaffen in (financiële) bedrijfscijfers. Dit laatste kan in lijn worden gebracht met minder hoge eisen ten aanzien van externe verslaggeving.

In het artikel van Koopmans (2008) wordt bevestigd dat de ontwikkelingen, die geleid hebben tot de huidige omstandigheden, de kans op een moeizame kredietverlening aan de kleinere ondernemingen sterk heeft vergroot. Dit vertaalt zicht in het feit dat ze de kans hebben te worden geconfronteerd met hogere rentekosten of minder snel krediet ontvangen in tegenstelling tot grotere ondernemingen. Het is daarom belangrijk te zorgen voor toenemende transparantie, zodat bij een onderneming meer inzicht ontstaat in het eigen risicoprofiel en hoe dit doorwerkt in de rating van de bank.

5.2.5 Beoordelen van informatie

De rol van een accountant in het beoordelen van informatie is in de interviews meegenomen in de eerste stelling: “Een accountant kan meerwaarde bieden in het totale ratingproces door beoordelingen te geven betreffende de juistheid/volledigheid van informatie die door een onderneming aan een bank wordt geleverd”.

Het geven van een beoordeling is onderdeel van de werkzaamheden die een accountant voor haar cliënten kan verrichten. Door een accountant kunnen tal van werkzaamheden worden uitgevoerd. De categorieen die door Manen (2004) worden beschreven zijn:

1) assurance-opdracht voor het verkrijgen van een redelijke mate van zekerheid waarin een conclusie in positieve bewoordingen wordt gegeven omtrent de financiele rapportage. Dit is vaak een wettelijke controle van de jaarrekening die binnen het kader van deze scriptie, in het MKB, buiten beschouwing is gelaten.

2) een beoordelingsopdracht waarbij een beperkte mate van zekerheid wordt gegeven, waarbij een conclusie is in negatieve bewoordingen wordt gegeven (voorbeeld: er is niets gebleken waaruit blijkt dat niet op de interne beheersing kan worden gesteund of waaruit blijkt dat de continuiteit niet goed is gewaarborgd).

3) opdracht tot samenstelling van de jaarrekening. Hierbij wordt géén zekerheid gegeven omtrent de betrouwbaarheid waarmee de werkzaamheden door de accountant worden uitgevoerd. Deze is eerder reeds behandeld aangezien dit van toepassing is bij de meeste ondernemingen binnen het midden- en kleinbedrijf.

Het geven van een beoordeling door een accountant gaat normaliter samen met het uitgeven van een bevestiging/oordeel. Dit wordt gedaan in de vorm van een beoordelingsverklaring zoals hier is beschreven. Hiermee wordt een beperkte mate van zekerheid gegeven betreffende de betrouwbaarheid van het beoordelingsobject; belanghebbenden krijgen op deze manier een relatief betrouwbaar beeld. De deskundigheid en ook de onafhankelijkheid waaronder de beoordeling tot stand komt, maakt het oordeel waardevol en betrouwbaar.

In dit onderzoek is met bovengenoemde stelling de aanname gedaan dat de accountant een rol kan spelen in het betrouwbaar tot stand laten komen van een kredietrating, door een beoordeling te geven over de informatie die aan een bank wordt verstuurd. Vanuit de interviewdata blijkt dat banken bij het acceptatieproces van ondernemingen in de praktijk veel vertrouwen halen uit deze beoordelingen die door een onafhankelijke accountant zijn verricht. Dit kunnen beoordelingen zijn betreffende kwalitatieve aspecten, maar ook oordeelsvorming over een prognose die door de onderneming voor de komende vijf jaren is opgesteld kan erg waardevol zijn. Een accountant kan hierbij een indicatie geven over de mate waarin deze prognose als realistisch kan worden gezien.

5.2.6 Invoer van (financiële) informatie in XBRL op niveau van de onderneming

In de nabije toekomst wordt verwacht een begin te maken aan de invoering van de Nederlandse banken- taxonomie. Deze taxonomie, ook wel de XBRL taxonomie genoemd, zal in 2009 worden geïmplementeerd en rond 2011 volledig in gebruik zijn genomen.

De aanlevering van informatie aan de bank kan in lijn met deze taxonomie door een accountant digitaal worden verricht, mogelijk in combinatie met een softwarematige controle op de volledigheid en juistheid van ingevoerde informatie in XBRL. De elektronische uitwisseling maakt meer efficiënte en effectieve uitwisseling van (financiële) informatie mogelijk waarbij de informatie maar eenmaal handmatig in het systeem hoeft te worden ingevoerd. Dit verkleint het risico op het maken van fouten bij invoer. De invoer van informatie wordt hierdoor wel een kritiek proces, aangezien fout ingevoerde gegevens direct zullen doorwerken in het systeem en niet altijd direct zullen worden ontdekt.

Pasmooij ziet een reële mogelijkheid om op deze manier de accountant de financiële informatie op het niveau van de onderneming in XBRL in te laten voeren en deze elektronisch te versturen naar de bank die deze informatie wenst voor het bepalen van een kredietrating.

In de huidige situatie is er bij de banken geen behoefte aan een situatie waarbij een accountant standaard een dienstverlening zal uitvoeren waarin Assurance wordt geboden. Verwacht wordt dat het verkrijgen van extra betrouwbaarheid door tussenkomst van een accountant ten koste zal gaan van de tijdigheid van de aanvoer van informatie. Het is ook de vraag of het Assurance aspect wel belangrijk blijft, aangezien banken er naar streven meer informatie op fiscale grondslag te hanteren met het gebruik van XBRL. Deze informatie is relatief betrouwbaar en zal tijdig opgevraagd kunnen worden. De bijdrage die een accountant kan leveren zal daarom moeten worden gezien in de context van deze ontwikkeling.

5.2.7 Opschonen van (financiële) informatie ten dienste van een bank

Bij binnenkomst van (financiële) informatie die vanuit de jaarrekening wordt overgenomen dienen er vaak correcties hierop te worden uitgevoerd; dit wordt ook wel reconciliatie of opschoning van de informatie genoemd. Banken verrichten deze procedure zelf en verwerken de gegevens dan in de interne ratingsystemen. Het feit is wel dat een accountant dit proces qua deskundigheid zou kunnen uitvoeren. Vaak zijn het echter externe ratingkantoren die op deze dienstverleningsvorm willen inspelen met hun deskundigheid. Deze zijn al erg gespecialiseerd op het gebied van het aanmaken van externe ratings.

Vanuit de bank wordt toenemende efficiëntie door het uitbesteden van opschoning van informatie niet tegengesproken; hier wordt echter gewezen op de snelle ontwikkeling van de financiële markt. Met denkt dan aan de nieuwe XBRL taxonomie, waarbij de focus zal komen te liggen op het gebruik van informatie op basis van fiscale grondslag. De opschoning van informatie, zoals het corrigeren met goodwill, zal in een dergelijke situatie irrelevant worden, omdat deze niet meer aanwezig is. De accountant of een onafhankelijke derde instantie als de URA zal de opschoning van financiële informatie goed kunnen verrichten. In de toekomst zal deze rol achterhaald worden door de nieuwe XBRL taxonomie.