In deze paragraaf gaan we nader in op de koppeling van typen plegers aan mogelijke interventies. Een delict of geweldsincident is toe te schrijven aan een combinatie van persoonskenmerken, sociale context en situationele kenmerken. Hoewel dit onderzoek een verkennend karakter heeft, kunnen we op basis van de meest onderscheidende kenmerken per type pleger voorzichtig een indeling maken naar waar het zwaartepunt binnen de driedeling van kenmerken lijkt te liggen per type pleger. Hierbij dient te worden gerealiseerd dat het om een vereenvoudiging van de werkelijkheid gaat; persoonskenmerken, de sociale context en situationele kenmerken kunnen nooit los van elkaar worden gezien.
Figuur 5.1 De typen ingedeeld naar zwaartepunt bij persoonskenmerken, sociale context en situationele kenmerken.
Figuur 5.1 geeft het zwaartepunt schematisch weer voor de onderscheiden typen. Bij ‘de verwarde’ en bij het type dat geweld als leefstijl heeft, ligt het zwaartepunt bij persoonskenmerken. Bij de incidentele pleger onder invloed ligt dit juist bij situationele kenmerken. Bij de machteloze gefrus-treerde spelen zowel sociale context als de situatie een belangrijke rol. Het zwaartepunt ligt voor het korte lontje zowel bij persoonskenmerken als bij situationele kenmerken. Bij de beïnvloedbare jongere spelen ten slotte zowel persoonskenmerken, de sociale context als situationele kenmerken een rol bij geweld.
Bovenstaande indeling kan aanknopingspunten bieden voor meer op de persoon toegesneden signalering en voor specifieke interventies per type pleger. Het is bijvoorbeeld mogelijk interventies meer te laten aansluiten op de kenmerken van de verschillende typen, zodat de effectiviteit van deze interventies te vergroten is. Per type pleger zou een andere aanpak wense-lijk kunnen zijn. Als geweld in sterke mate aan persoonskenmerken is verbonden, zoals bijvoorbeeld bij type 4, geweld als leefstijl, zou het zo kunnen zijn dat situationele preventie minder effect sorteert dan bij een
Situationele kenmerken
Persoonskenmerken Sociale context
Type 2: Het korte lontje
Type 3: De verwarde
Type 4: Geweld als leefstijl
Type1: De machteloze gefrustreerde
Type5: De beïnvloedbare jongere
Type6:
De incidentele pleger onder invloed
Type2: Het korte lontje
incidentele pleger onder invloed, die vooral door de situationele kenmerken tot zijn daden komt.
Type 1: De machteloze gefrustreerde
Naast hulpverlening gericht op het verbeteren van de sociale context van de machteloze gefrustreerde, lijkt bij dit type vooral de situatie waarin dit type tot geweld komt, beïnvloedbaar. Het gaat dan om aspecten als: is de cliënt vanuit de organisatie voldoende duidelijk gemaakt wat de situatie is en hoe deze tot stand is gekomen? Hoe wordt de cliënt bejegend? Heeft de cliënt een vaste contactpersoon, hetgeen van belang is voor het kennen en gekend worden en het opbouwen van een goede verstandhouding? Is de werknemer met een publieke taak voldoende getraind in het omgaan met gefrustreerde mensen? Kan de werknemer zorgen voor de-escalatie van geweld? Wordt tijdig beveiliging ingezet? Hoe is de fysieke inrichting van het gebouw en de ruimte waar de cliënt wordt ontvangen?
Het type lijkt over het algemeen goed benaderbaar. Een formele waar-schuwing geven na een uiting van geweld, zoals binnen een ziekenhuis en een gemeente wordt gedaan (zie paragraaf 5.2), biedt waarschijnlijk goede mogelijkheden om deze niet kwaadwillende pleger te doen afzien van verder geweld.
Type 2: Het korte lontje
Bij het korte lontje lijkt bij het overgaan tot geweld een combinatie van zowel persoonskenmerken als situationele kenmerken een belangrijke rol te spelen. Agressieregulatietraining biedt een mogelijkheid om dit type geweld-pleger te leren zijn of haar agressie binnen de perken te houden en om gedragsalternatieven aan te leren. Voor dit type lijkt het van belang de eigen gemoedstoestand te kunnen inschatten. Als dit type niet lekker in zijn vel zit, lijkt hij of zij nog eerder geneigd om over te gaan tot geweld. De leereffecten lijken op het eerste gezicht echter gering. Mensen van dit type lijken te accepteren en het normaal te vinden dat ze snel uit hun slof schieten.
Wat de directe situatie betreft waarin het geweld zich kan voordoen, zou het kunnen dat het stellen van duidelijke grenzen van invloed is. Daarnaast kan een de-escalerende houding wellicht werken. Voor werknemers die dit type veelvuldig tegenkomen, is training in omgaan met geweld om (verdere) escalatie te voorkomen van belang.
Type 3: De verwarde
Dit type pleegt geweld niet met opzet. Het is belangrijk dat dit type de psychiatrische hulp en behandeling krijgt die hij of zij nodig heeft. Voor professionals die met verwarden die gewelddadig kunnen zijn werken, is gerichte opleiding en training van belang om de eigen veiligheid te waarbor-gen. Hun organisatie moet hen hierin steunen. Goede nazorg zou in dit verband ook van belang kunnen zijn.
Type 4: Geweld als leefstijl
Binnen de onderscheiden typen lijkt dit type het moeilijkst te beïnvloeden.
Gezien de hoge recidive en de variatie in het strafblad hebben eerdere interventies niet de beoogde uitwerking gehad. Onderkenning van onderlig-gende psychiatrische problematiek lijkt van belang.
Naast aandacht voor de fysieke inrichting van ruimten kunnen instanties met een publieke taak aandacht besteden aan de kwaliteit van de dienstver-lening en bejegening van cliënten of burgers. Ook training van werknemers in het omgaan met geweld. Al is het de vraag in hoeverre dit type pleger nog gevoelig is voor de-escalerende technieken.
Type 5: De beïnvloedbare jongere
Bij dit type pleger spelen zowel persoonskenmerken, als de sociale context en situationele kenmerken een rol bij geweld. Preventie zou zich op alle drie deze vlakken kunnen richten. Over het algemeen kunnen we stellen dat deze jongeren zich relatief snel door groepsdruk laten beïnvloeden. Deze beïnvloedbaarheid kan echter ook worden gebruikt om de situatie ten goede te keren. Om te voorkomen dat een jongere verder afglijdt, bijvoorbeeld naar het type geweld als leefstijl, is het van belang vroegtijdig in te grijpen.
Bij dit type is het daarom belangrijk dat de signaalfunctie van afwijkend, gewelddadig gedrag wordt opgepikt. Uitingen van geweld zijn op te vatten als signaal dat er andere problemen spelen. Deze signalen moeten professio-nals, zoals docenten, jongerenwerkers of de buurtagent, oppakken. Het inzetten van (jeugd)hulpverlening zou voor dit type belangrijk kunnen zijn.
Deze hulpverlening zou zich moeten richten op de jongere, maar ook op zijn of haar omgeving. Het gedrag van de jongere kan namelijk ook een schreeuw om aandacht voor problemen in de gezinssituatie zijn. Het is belangrijk dat professionals deze jongeren op hun netvlies krijgen en dat zij de jongeren zelf duidelijk maken dat hun gedrag ontoelaatbaar is. Ook ouders spelen hierbij een belangrijke rol.
Om deze jongeren op een aansprekende wijze te benaderen, zouden sociale media kunnen worden ingezet.
Type 6: De incidentele pleger onder invloed
Bij dit type lijkt geweld vooral te ontstaan door incidenteel overmatig alcoholgebruik, al dan niet in combinatie met drugs. De alcohol en drugs werken ontremmend op dit verder beheerste type. Situationele preventie die zich richt op beperking van alcohol- en drugsgebruik lijkt in dit verband het meest geschikt. De plegers staan vermoedelijk open voor preventieve communicatie en voorlichting.
In deze paragraaf is een eerste aanzet gegeven voor een mogelijke koppeling tussen de onderscheiden typen geweldplegers en mogelijke interventies.
Nader onderzoek is echter nodig om deze veronderstellingen te toetsen en om een koppeling tussen de typen en mogelijke interventies nader uit te werken.
Verwey-Jonker Instituut
Conclusie 6
Inleiding 6.1
In opdracht van het programma Veilige Publieke Taak van het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties en het programma Geweld in het (semi-) publieke domein van het ministerie van Justitie is een verkennend kwalitatief onderzoek uitgevoerd om zicht te krijgen op verschillen en overeenkomsten tussen plegers van geweld tegen de publieke taak en plegers van publiek geweld. Op basis van persoonskenmerken, kenmerken van de sociale context en situationele kenmerken is een typologie van geweldplegers opgesteld.
Anders dan bij andere typologieën in eerder onderzoek is in dit onder-zoek ook gekeken naar lichtere vormen van geweld. De onderzochte inciden-ten en delicinciden-ten variëren van schelden, beledigen, spugen en bedreigen tot schoppen en slaan en ernstige fysieke mishandeling.
Ook de onderzochte populatie is zeer breed. Naast geweld tussen burgers is gekeken naar geweld tegen werknemers met een publieke taak in zeven-tien instanties binnen de zorgverlenende, dienstverlenende en handhavende sector.
Uit strafdossiers, registratiegegevens en interviews met sleutelfiguren, slachtoffers en daders hebben we gegevens verzameld over 142 incidenten en delicten van expressief geweld in het (semi-)publieke domein. Zeventig procent hiervan heeft betrekking op incidenten of delicten tegen werkne-mers met een publieke taak en 30 procent op incidenten tegen burgers.
Binnen de organisaties met een publieke taak zijn tevens interventies geïnventariseerd, van interventies op organisatieniveau tot persoonlijke strategieën die worden ingezet om verbaal en fysiek geweld te voorkomen.