Jan van Hooydonk heeft theologie en politicologie gestudeerd en is hoofdredacteur van Volzin, een maandblad over religie en samenleving.
HvM: Hannah van Moolenbroek JvH: Jan van Hooydonk
HvM: kan je kort even iets over jezelf vertellen?
JvH: Ik ben Jan van Hooydonk, ik heb politicologie en theologie gestudeerd. In ’81 ben ik redacteur geworden van de Bazuin. Dat was een progressief katholiek weekblad voor religie en samenleving. En dat is in 2002 gefuseerd met Hervormd Nederland. Ook zo’n weekblad, maar dan zoals de naam al zegt van hervormde, protestantse afkomst. Dat heet Volzin, dat is inmiddels een maandblad voor religie en samenleving geworden. Daarvan ben ik de enige betaalde redacteur. Maar ik heb natuurlijk wel een hele hoop freelance medewerkers en allerlei mensen die ook met me meedenken en werken.
Ik heb Volzin ingedeeld bij de poly-confessionele media, herken jij Volzin daarin?
Ja, ik denk wel dat dat klopt. Als je naar de geschiedenis kijkt zie je wel dat er soms wat meer accent op het een dan op het ander lag. Ook naar gelang verschillende mensen die ervoor werkten. Het is ook wel eens meer op de interreligieuze toer geweest denk ik. Maar ik vind dat wel de beste benadering. Het uitgangspunt is christendom en dan niet een bepaalde denominatie, het is natuurlijk wel zo dat de twee denominaties die de grootste rol spelen, die hebben te maken met de herkomst van Volzin en met de feitelijke samenstelling van het ledenbestand en met de feitelijke samenstelling van de Nederlandse bevolking. Bij Katholiek kom je dan bij de meer progressieve en open kant en bij de PKN geldt eigenlijk dat dat de mensen zijn die zich middenorthodox noemen, of vrijzinnig dan mensen die wat meer aan de rechterzijde of reformatorisch/orthodoxe zijde van de PKN vertoeven.
96
Dus het is een redelijk progressief blad om het zo te noemen.
Ja, zo zou je dat kunnen zeggen. Maar het is een blad over religie, die maatschappelijke oriëntatie, ook wel die theologische oriëntatie meer aan de progressieve kant is. Maar, ja die begrippen verschuiven ook allemaal hè. Die zijn niet meer zo helder als bijvoorbeeld in 1980, toen was het allemaal heel erg helder en dat nu allemaal niet zo. Maar Volzin zit wel aan die progressieve kant ja.
Dat poly-confessioneel vind ik wel een goede term.
Hoe merk je dat poly-confessionele in de praktijk?
Ja, wat ik niet plaats, dat zijn dan vooral beschouwingen die ik meer in de New-Age -achtige hoek zou plaatsen. Die hebben niet meer echt met het christendom te maken. Daar zie ik heel erg weinig in,die horen niet in het blad. Daar zit de lezer niet op te wachten. Het zou natuurlijk wel zo kunnen zijn dat je over New Age een artikeltje kan hebben, dat is een heel ander verhaal. Maar vanuit New Age geschreven dat vind ik heel problematisch. En
incidenteel krijg ik ook wel eens stukjes, maar die zijn ook niet erg journalistiek, dat is meer een soort getuigenis afleggen van orthodoxe mensen. Zo’n getuigenis dat past ook niet in Volzin. Maar een artikel over meer orthodoxe geloven binnen het christendom, we hebben nog niet zolang geleden een special uitgebracht over de refo’s. of wat vroeger wel de zwartekousenkerk genoemd werd. Maar dan kijken we er wel vanuit onze optiek naar. Dan proberen we het ook voor onze lezers uit te leggen.
Waar let je dan precies op bij een artikel? Wanneer denk jij dit past wel of niet bij onze lezers?
Er moet natuurlijk een duidelijke link in zitten naar religie en zingeving. Dat is een belangrijk punt En in de benadering van Volzin, daar staat dus in de ondertitel: maandblad voor religie en samenleving. En dat moet je zo zien, dat zijn niet twee domeinen. Een religie en een samenleving, nee je probeert zo te kijken wat betekent religie voor de samenleving. En ook voor een persoonlijk leven in die samenleving. En hoe beïnvloedt religie die samenleving, maar ook hoe wordt religie zelf door die samenleving beïnvloedt? Dat is natuurlijk ook een factor. Dus het gaat om die relatie. Dus laten we zeggen een verhaal dat gaat over een strikt persoonlijke spiritualiteit waarbij je helemaal geen enkele relatie kunt leggen naar de
samenleving, naar de gevolgen van die spiritualiteit voor de samenleving, ja daar heb ik ook grote aarzelingen bij. En hetzelfde geldt bijvoorbeeld, om nog maar een voorbeeld te
noemen. Je kunt een artikel hebben over een Bijbelverhaal en dat kan je op verschillende manieren doen. Je kunt bijvoorbeeld een exegese doen, dan ga je dat verhaal helemaal uitpluizen, maar dan blijf je ook helemaal binnen de tekst hangen. Dat is de wetenschap van de exegese, van de Bijbel uitleg. Dat is gewoon een vak op de universiteit. Maar in Volzin zou je zo’n verhaal niet schrijven. Zulke dingen veronderstel je en die onderstreep je, maar het gaat ook om de betekenis van dat verhaal voor nu. Want waarom zouden we anders over dat verhaal hebben in Volzin.
Dus je legt altijd een link met hoe het nu in de wereld gaat?
Ja, en waar de lezers mee bezig zijn. Die leven in de wereld van nu.
Moeten verhalen in Volzin altijd vanuit een objectief standpunt geschreven zijn, of mag er juist ook de eigen achtergrond van de schrijver in doorklinken?
Dat laatste mag heel zeker. Maar kijk het woord objectief is ook heel ingewikkeld hè. Dat honderd procent objectiviteit bestaat, daar geloof ik niet in, kijk je moet recht doen aan de feiten. Je mag de feiten niet verdraaien. Dus je moet geen dingen beweren die gewoon niet waar zijn. Dat kan gewoon niet. Je moet ook niet denkbeelden weergeven die je verdraait. Daarin is objectiviteit essentieel, anders wordt het propaganda of leugen. Iets anders is dat je feiten natuurlijk ook altijd kiest en daarin zit al een subjectief moment: welke dingen vind je belangrijk? Dat je een verhaal moet houden over het christendom en ik begin bij de
kruistochten en vervolgens Jodenhaat, dan krijg je een heel ander verhaal dan wanneer ik begin over wat christelijke mensen hebben gedaan aan liefdadigheid en zorg en onderwijs
97
geven aan armen enzovoorts. Dat zijn allemaal feiten die waar zijn, dus er zit altijd een stukje subjectiviteit in welke feiten kies je en welke niet.
Kan iets dan ook te subjectief zijn of is daar geen grens voor?
Nou, te subjectief… laten we voorstellen dat iemand een betoog schrijft over de Islam zoals Wilders daarover denkt. Dan gaat mij dat te ver, daar ligt toch een soort grens. Maar dat iemand een verhaal schrijft over de Islam bevat bepaalde problemen in denkbeelden als feitelijke beschrijving van deze wereld en hij heeft het daarover en hij zegt dan het
christendom bevat die problemen minder,dat mag die van mij betogen. Maar dan moet hij wel goede argumenten geven en dan moet het niet uitlopen op het idee dat we de Islam zouden moeten verbieden ofzo, dat vind ik kwalijk.
Denk je zelf ook na over je eigen houding voordat je iets maakt of publiceert?
Nou, nee daar hoef ik niet over na te denken want dat ben ik zelf. Kijk ik zit er natuurlijk ook zelf in hè. Vroeger maakten we Volzin met een stuk of vier redacteuren en dan hadden we het erover van hoe kijk jij hier tegenaan en dan maakten we een soort compromis. Toen was het niet zo dat wat het blad vindt, dat vind ik. Maar nu doe ik alles in mijn eentje en dat betekent toch wel dat de redactie en het blad samenvallen. Ik probeer daar wel op bedacht te zijn dus ik houd steeds voor ogen dat je schrijft voor een breed en gemengd publiek. Kijk ik schrijf ook wel eens een stukje voor de website van de Dominicanen, mijn eigen club. Ja, dat is natuurlijk anders dan wanneer ik voor Volzin werk. En wanneer ik zondags preek dan heb ik ook weer een andere doelgroep dus dan kan ik ook weer andere dingen aan de orde stellen of dan zeg ik wel eens andere dingen, die ik niet in het blad zou schrijven.
Kan je daar iets meer over vertellen?
Nou dat heeft te maken met welke taal je spreekt hè. Een doelgroep heeft eigen woorden, heeft eigen waarden, dingen die ze belangrijk vinden. Maar er is wel veel overeenkomst hoor, het is meer dat ik het anders verwoord in Volzin dan in een ander medium. Elk medium heeft zijn eigen taal omdat het ook zijn eigen doelgroep heeft en doelstelling.
Dus je eigen normen en waarden neem je altijd mee, maar je verwoord het anders?
Ja, dat denk ik. En soms heb je ook meer kans, bij sommige gelegenheden om bepaalde dingen te zeggen en bij bepaalde gelegenheden heb je dat niet. Kijk dat moet je vergelijken met als je op een verjaardag zit van een oppervlakkige vriend met een zeer gemengd gezelschap en ze vragen jou naar je geloof, ja dan ga je toch niet dat getuigenis geven dan wanneer je in de gespreksgroep van je eigen kerk zit.
Ben jij bekend met constructieve journalistiek?
Ja, daar ben ik niet heel erg mee bekend. Maar dat gaat toch over dat journalistiek ook helpt problemen op te lossen?
Ja, in het artikel kijk je niet alleen naar wat er mis is gegaan, maar ook hoe het nu verder moet. Het nieuws hoeft niet te blijven hangen bij er is iets ergs gebeurt.
Nee in die zin is er natuurlijk ook wel, om een andere term te gebruiken, opinie journalistiek. En bij opinie journalistiek gaat het er ook niet alleen om dat je eens even allemaal opinies maar eens even weergeeft, maar ook dat je materiaal aanreikt aan mensen zodat zij zelf een goede opinie kunnen vormen. Dus daar zit een zeker aspect in van zelfhulp. Dus je reikt iets aan. Kijk als ik een bepaalde theoloog aan het woord laat in Volzin, dan is dat niet omdat dat de laatste waarheid is, maar wel van hé die persoon beweert iets en dat is interessant. Dat kan je misschien helpen bij je eigen keuzes in je spirituele zoektocht. Of dat zegt misschien iets over waar we als samenleving over zouden moeten denken of naartoe moeten gaan.
Dus in die zin ben je daar altijd mee bezig?
In die zin ben je altijd constructief denk ik ja, maar je bent ook wel eens meer informerend bezig. Ik heb nu voor het komende nummer een artikel geredigeerd over hoe men in Japan
98
omgaat met de Tweede Wereldoorlog, dat is nogal belabberd. Ze ontkennen eigenlijk dat ze daar schuld aanhebben. Maar dat ligt meer in de sfeer van de informatie, dat je daar eens wat meer over leest en dat je daar wat meer achtergronden van wilt weten. Dat de krant vaak niet veel vertelt over de religieuze achtergrond, dat dat wel een grote rol speelt in Japan, die religieuze achtergrond. Dat is een soort aanvullende informatie die je geeft. De lezers zullen er echt niet dag en nacht mee bezig zijn wat de Japanners vinden van hun oorlogsverleden. Maar er zijn natuurlijk een hele hoop andere zaken, iemand heeft hier wat geschreven over luiheid en vraagt of hij daar een leuk essay over kan schrijven. Nou dat kan zeker, maar ja het recht op luiheid, we zijn allemaal wel eens lui. Maar we vragen ons wel af mag je eigenlijk wel lui zijn of moet je altijd werken? Wanneer hou je ermee op? Dus daar zitten aspecten in van dat lezers kunnen denken van dat doe ik eigenlijk zelf of zo zie ik het, nou ja dat soort dingen.
Het hoeft er niet per se in te zitten?
Nee, de vraag van mensen, wat kan ik daar nou mee? De ene keer is dat duidelijker dan de andere keer. Maar op zich vind ik wel dat een blad voldoende moet bieden waarvan mensen denken daar kan ik iets mee of daar heb ik iets aan. Waarom zou je anders dat blad blijven lezen hè? Als het toch niet een soort bron is van je denken of in het geval van veel lezers ook voor je geloven.
Wanneer heeft een artikel dan een goede duiding, wanneer kunnen mensen er iets mee?
Dat vind ik moeilijk. Je moet feiten juist hebben en er moet een soort plausibele redenering inzitten hè. Als je het naleest dat je denkt dat klopt, zo kun je erover denken. Niet dat je al na drie regels denkt, wat ze hier beweren dat is pure onzin. Dat heb je bij de krant natuurlijk ook wel eens, bij bepaalde opinie stukken dat je denkt dit is geschreven vanuit bepaalde
vooroordelen, bepaalde waarden die niet de mijne zijn.
Waarom is het volgens jou belangrijk dat er bericht wordt over religie?
Omdat religie een ontzettend belangrijk domein van het leven is. Niet alleen omdat het grootste deel van de wereld en dat ontgaat ons sommigen in Nederland wel eens, maar het grootste gedeelte van de wereldbevolking is religieus en is verbonden met een specifieke religieuze traditie. Ze zijn of christelijk of moslim of hindoe en dat beïnvloedt ook hun opstelling, hun handelen etc. Ook het institutionaliseren daarvan dat het in feite
organisatorische vormen aanneemt, die organisaties beïnvloeden ook de wereld. Denk aan kerken, moskeeën enzovoort. Je kunt van de hele politiek van het Midden- Oosten niets begrijpen als je niet weet van wat er allemaal speelt in de wereld van de Islam en ook van de tegenstellingen daarbinnen bijvoorbeeld. Dus van de manier waarop mensen religie
uitleggen voor het politieke handelen. Islamitische Staat meent dat het een vrijbrief is voor het vermoorden van alle niet-moslims zo’n beetje. Maar er zijn ook moslims die daar heel anders over denken. In Iran is een theocratie, wordt geleidt door een weliswaar democratisch gekozen president maar die moet luisteren naar een hoogste geestelijk leider, een soort paus, de Ayatollah. Religie is ontzettend belangrijk maar het is ook belangrijk wat mensen niet zo door hebben soms, kijk in onze eigen samenleving is het belang van de kerken natuurlijk afgenomen en steeds minder mensen zeggen dat ze gelovig zijn enzovoort. Als gezamenlijke christenen zijn we in de minderheid gekomen, Nederland is in de meerderheid seculier zou je kunnen zeggen. Maar dat is ook maar een soort interpretatie van wat er in Nederland aan de hand is hè. Want heel veel mensen die zich seculier noemen die zijn ook bezig met zingeving net zo goed, maar op een heel andere manier dan dat vroeger
gebeurde. Op een manier die we helemaal niet herkenden als met religie en zingeving bezig zijn.
Is dat in Nederland aan het verschuiven?
Ja, in Nederland zou je over religie kunnen zeggen, godsdienstsociologen hebben beweerd in de jaren zestig, zeventig, tachtig dat religie verdampte. Religie verdween. Maar je kunt
99
eerder zeggen religie transformeert dus het neemt andere vormen aan. Je ziet ook nieuwe rituelen, nieuwe verschijnselen. De uitvaart van Andre Hazes in de Arena heeft daar iets mee te maken, stille tochten hebben daar mee te maken. Museumbezoek of massale bezoek aan festivals met muziek hebben daar iets mee te maken.
Hoe speelt Volzin daar op in?
Door in de breedte aandacht te besteden aan religie dus niet zozeer het alleen over de kerk te hebben, maar ook aan die gegevens in de samenleving die dus wel degelijk met die zingeving te maken hebben, denk bijvoorbeeld aan popmuziek. We hebben wel eens verhalen over popmuziek ook over andere muziek denk bijvoorbeeld ook heel duidelijk aan literatuur hè. We hebben elke nummer minstens een artikel over literatuur. En dan liefst van een schrijver die een visie heeft op de plaats van de mens in de hedendaagse wereld zal ik maar zeggen. Dus ook over zingeving en normen en waarden enzovoorts. De manier waarop we ook over politiek schrijven, wat zijn nu eigenlijk de normen en waarden die spelen? Wat is het mensbeeld dat in een bepaalde politieke richting speelt? Dus ja want eigenlijk, dat is mijn stelling: Volzin kan over alle onderwerpen schrijven van sport of kunst tot kerk en economie, maar onder het gezichtspunt van de religie. Dus van de vraag wat zegt dit nou over zingeving, levensbeschouwing, de manier waarop de mens zichzelf ziet in relatie tot anderen en wellicht tot iets dat buiten hemzelf ligt. Dat is eigenlijk dat religieuze aspect natuurlijk. Religie gaat altijd over iets wat, in een religieuze traditie is altijd een verwijzing naar iets wat buiten ons is. niet per se boven, dat klassieke beeld van God zit in de hemel en wij zitten op de aarde zullen we maar zeggen. Dat kan ook meer horizontaal zijn, tussen mensen, of iets dat groter is dan onszelf. Maar dat is eigenlijk wel religie.
En hoe zie jij de toekomst? Is er toekomst voor een blad als Volzin?
Ik zie het wel een beetje zwaar in. In zo verre dat, ja en nee zie ik het zwaar in. Aan de ene kant zie ik op allerlei fronten, in weekendbijlagen etc. artikelen die ook goede informatie willen geven. Als je het NRC leest of Volkskrant en Trouw natuurlijk ook. Maar ook in NRC staan bijvoorbeeld echt wel eens interessante artikelen over wat de Islam precies van iets vindt. En die artikelen worden natuurlijk gebracht om dat ze ook nodig zijn, om te laten zien dat de Islam ook een grote rol speelt in de wereld hè. Maar zolang religie door mensen nog altijd wordt verbonden aan kerk en dat is natuurlijk ook verbonden met kerk, maar dat niet alleen. Maar als mensen het alleen verbinden met kerk dan is het natuurlijk een slechte toekomst. Want kerken maken het heel slecht en veel mensen interesseren zich daar niet voor dus ja dan wordt het vanzelf marginaal. Het hangt er overigens ook wel vanaf of kerken mensen en gelovigen naar voren weten te schuiven die op een begrijpelijke en op een voor een breed publiek verstaanbare manier iets kunnen uitdragen of uitstralen. Ik bedoel de paus is natuurlijk mediatechnisch een enorm succes. Maar in Nederland zag ik dan afgelopen