De remedial teacher die zicht wil krijgen op de ontwikkeling van de executieve vaardigheden van zijn leerling, stuit op uitdagingen. Het in kaart brengen aan de hand van een genormeerde lijst is niet mogelijk. Bovendien zou deze lijst op zichzelf evenmin uitsluitsel geven. Vervolgens gaat de remedial teacher de omgeving van de leerling bevragen. Iedereen vindt wat van het executief functioneren van de leerling; de leerkracht herkent een werkhouding, de ouders brengen het gedrag van hun kind ter sprake. Executieve vaardigheden zijn immers het op best te merken in het dagelijks functioneren van het kind. En ook voor de leerkracht gelden de executieve functies als ‘gewoon goed onderwijs’. De remedial teacher is niet alleen afhankelijk van de omgeving om de informatie aan te leveren, maar ook van de kwaliteit van de informatie.
Dit onderzoek heeft mij geleerd dat het de taak van de remedial teacher is, om al deze subjectieve informatie ook subjectief te houden. Aan de hand van objectieve modellen en stappenplannen wordt deze informatie gestructureerd, om er vervolgens eigen waarnemingen aan toe te voegen. Dit leidt tot een uitspraak over hoe de ontwikkeling van de executieve functies van deze leerling in gang gezet kan worden. Dit proces maakt de remedial teacher tot professional. Op het moment dat executieve functies in ontwikkeling worden gebracht werkt dit als een olievlek, het gedrag van de leerling zal op verschillende plaatsen veranderen. Deze vaardigheden zijn immers overal toepasbaar. Het trainen van specifieke executieve vaardigheden die nog aandacht behoeven, is dan ook aan te raden; in school, thuis, in het dagelijks leven.
32
Bibliografie
Alvarez, C. (2017). De natuurwetten van het kind. Antwerpen: Horizon.
Borella, E., Carretti, B. & Pelgrina, S. (2010). The specific role of inhibition in reading comprehension in good and poor comprehenders. J. Learn. Disabil. 43:541–52.
Catale C., Meulemans, T. & Thorell, L.B. The Childhood Executive Function Inventory (CHEXI). (z.d.).
www.chexi.se geraadpleegd op 17-03-2020.
Center on the Developing Child at Harvard University. (2011). Building the Brain’s “Air Traffic Control”
System: How Early Experiences Shape the Development of Executive Function: Working Paper No. 11. http://www.developingchild.harvard.edu geraadpleegd op 22-03-2020.
Cooper-Kahn, J. & Foster, M. (2017). Executieve functies versterken op school: Een praktische gids voor leerkrachten. Amsterdam: Hogrefe.
Dawson, P. & Guare, R. (2019). Executieve functies bij kinderen en adolescenten: Een praktische gids voor diagnostiek en interventie. Amsterdam: Hogrefe.
Dawson, P. & Guare, R. (2019). Executive Skills Questionnaire (ESQ). Amsterdam: Hogrefe.
Deci, E.L. & Ryan, R.M. (2000). The ‘what’ and ‘why’ of goal pursuits: Human needs and the self-determination of behavior. Psychological Inquiry, 11, 227-268.
Deno, S.L. (2005). Problem solving assessment. In: R. Brown-Chidsey (Ed.), Assessment for intervention: A problem solving approach (pp. 10-42). New York: The Guilford Press.
Diamond, A. (2013). Executive Functions. Annual review of Psychology DOI 10.1146/annurev-psych-113011-143750.
Diamond, A. (2014). Understanding Executive Functions: What Helps or Hinders Them and How
Executive Functions and Language Development Mutually Support One Another. In: Perspectives on Language and Literacy, Spring 2014.
Diamond, A. (z.d.) Think twice before you… www.researchfeatures.com geraadpleegd op 08-02-2020.
Huizinga, M. & Smidts, D. (2013). BRIEF Vragenlijst Executieve functies voor 5 tot 18-jarigen.
Amsterdam: Hogrefe.
Feryn, S., De Wilde, J., Spilt, J. & Baeyens, D. (2020). Onderzoeksrapport Zet je EF-bril op: Executieve functies stimuleren in het kleuteronderwijs. Onderzoeksgroep Onderwijs Odisee Campus Aalst www.ef-bril.be geraadpleegd op 23-06-2020.
Hart, T. & Jacobs, H.E. (1993). Rehabilitation and management of behavioral disturbances following frontal lobe jury. Journal of Head Trauma Rehabilitation, 8, 1-12.
Huizinga, M. (2014). Changing minds: Cognitive flexibility in the classroom. Amsterdam: Vrije Universiteit Amsterdam www.researchgate.net geraadpleegd op 17-02-2020.
Jolles, J. (2017). Het tienerbrein: Over de adolescent tussen biologie en omgeving. Amsterdam:
Amsterdam University Press.
33
Kautz, T., Heckman, J., Diris, R., Ter Weel, B., Borghans, L. (2014). Vaardigheden aanmoedigen en meten: cognitieve en niet-cognitieve vaardigheden verbeteren om levenslang succes te bevorderen. https://www.nber.org/ geraadpleegd op 08-02-2020.
Kennisrotonde. (2019). Welke werkzame aanpakken of instrumenten zijn beschikbaar voor
basisscholen om de ontwikkeling van emotieregulering van leerlingen te monitoren? (KR 474) Den Haag: Kennisrotonde. www.nro.nl geraadpleegd op 09-10-2020.
Learning Disabilities Association of America https://ldaamerica.org/ geraadpleegd op 23-01-2020 Lezak, M. D. (1982). The problem of assessing executive functions. International Journal of Psychology
17 (1982) 281-297 North-Holland Publishing Company 28 1 Oregon Health Sciences University,U S A https://onlinelibrary.wiley.com/ geraadpleegd op 13-10-2020.
Lezak, M., Howieson, D. & Loring, D. (2004). Neuropsycholigical Assessment New York: Oxford University Press.
Morton, J., & Frith, U. (1995). Causal modeling: A structural approach to developmental
psychopathology. In Wiley series on personality processes. Developmental psychopathology, Vol.
1. Theory and methods p. 357–390.
Evers, A., Lucassen, W., Meijer, R. & Sijtsma, K. (2010). COTAN: Beoordelingssysteem voor de kwaliteit van tests. www.psynip.nl geraadpleegd op 23-11-2020.
Nederlands Jeugdinstituut. (z.d.). Test of Everyday Attention for Children (TEA-Ch).
www.personclinical.com geraadpleegd op 09-10-2020.
OESO Future of education and skills. http://www.oecd.org/education/2030-project/teaching-and-learning/learning/skills/ geraadpleegd 13-08-2020.
Pameijer, N.K. & Van Beukering, J.T.E (2004). Handelingsgerichte diagnostiek: een praktijkmodel voor diagnostiek en advisering bij onderwijsleerproblemen. Leuven: Acco.
Pameijer, N.K. & Van Beukering, J.T.E. (2006). Handelingsgerichte diagnostiek en handelingsgericht werken: een werkkader voor de remedial teacher (I). In: Tijdschrift voor Remedial Teaching, 14, 14-19.
Pameijer, N. (2014). HGD: Handelingsgerichte diagnostiek. www.wij-leren.nl geraadpleegd 08-07-2020 Pameijer, N. (2014). Handelingsgerichte diagnostiek en remedial teaching (1) www.wij-leren.nl
geraadpleegd 08-07-2020
Pameijer, N. Van Beukering J.T.E. & De Lange, S. (2014). HGW op school: de bijdrage van de RT-er www.wij-leren.nl geraadpleegd 08-07-2020
Rutter, M. (2002). De uitdaging van de toekomst: de wisselwerking tussen nature, nurture en ontwikkelingsinvloeden. In: Kind en Adolescent Review, 303-316.
Sitskoorn, M. (2012). Het maakbare brein. Gebruik je hersens en word wie je wilt zijn. Amsterdam: Bert Bakker.
Smidts, D. & Huizinga, M. (2019). Gedrag in uitvoering: Over executieve functies bij kinderen en pubers.
Amsterdam: Nieuwezijds.
34
Smidts, D. (2017). Executieve functies in ontwikkeling: Zelfsturing en het kinderbrein. In: HJK maart 2017
SLO -Nationaal expertisecentrum leerplanontwikkeling, Enschede. (2019). Executieve functies: Een handreiking. geraadpleegd www.slo.nl op 27-06-2020.
Testbatterij D-KEFS www.pearsonclinical.com geraadpleegd op 05-10-2020.
Toren van Hanoi www.howtotest.eu geraadpleegd op 05-10-2020.
Van Aken, J. (red) & Andriessen, D. (2011). Handboek Ontwerpgericht Wetenschappelijk Onderzoek:
Wetenschap met effect. Amsterdam: Boom Lemma.
Van der Bolt, L. (2019). Zelfsturing van jonge kinderen stimuleren. https://wij-leren.nl/zelfsturing-bij-jonge-kinderen-stimuleren.php geraadpleegd op 20-11-2020
Van Doorn, E. (2019). Cognitieve functies in relatie tot de executieve functies. Bodegraven: Stichting StiBCO.
Van Loo, F., Van Doorn, E. (2013). Basisboek Mediërend Leren. Amsterdam: Boom.
Van Meersbergen, E. & Jeninga, J. (2012). De ecologie van de leerling: een systeemgericht model voor het onderwijs. In: Tijdschrift voor orthopedagogiek, 51 175-185.
Van Meersbergen, E. & Jeninga, J. (2014). Een ecologisch-pedagogisch model voor het onderwijs.
Afstemmen op onderwijsbehoeften rond gedragsvraagstukken van de leerling. In: Zorgbreed.
Tijdschrift voor integrale leerlingenzorg. 12, 44, p.8-14.
35 Bijlage I Kernbegrippen
Kernbegrip Deelaspecten Bronnen Toelichting
Executieve functies
Wat zijn executieve functies?
Cooper-Kahn, J. & Foster, M. (2017) Executieve functies versterken op school. Een praktische gids voor leerkrachten. Amsterdam: Hogrefe Uitgevers
Een containerbegrip voor mentale processen die een superviserende rol hebben.
Verschillende functies werken samen tot het bereiken van het doel. Er wordt onderscheid gemaakt in gedrag en denken.
Hart, T. & Jacobs, H.E. (1993) Rehabilitation and management of behavioral disturbances following frontal lobe jury. Journal of Head Trauma Rehabilitation, 8, 1-12
Vaardigheden die ons helpen om te beslissen op welke activiteiten of taken wij onze aandacht richten en welke wij kiezen om uit te voeren.
Jolles, J. (2017) Het tienerbrein. Over de adolescent tussen biologie en omgeving. Amsterdam: Amsterdam University Press
EF helpen simpele tot zeer complexe handelingen te verrichten op grond van een actieplan.
Diamond, A. (2013) Executive Functions. Annual Review of Psychology
Visie in lijn met neuropsychologie;
vaardigheden vanuit emotie-beheersing en het inschatten van intenties worden tot de EF’s gerekend
Cooper-Kahn, J. & Foster, M. (2017) Executieve functies versterken op school. Een praktische gids voor leerkrachten. Amsterdam: Hogrefe Uitgevers
Bekeken vanuit het onderwijs; overzichtelijke lijst van EF’s
Jolles, J. (2017). Het tienerbrein. Over de adolescent tussen biologie en omgeving. Amsterdam: Amsterdam University Press
Bekeken vanuit de neuropsychologie;
Onderscheid veel verschillende executieve functies in vijf domeinen
Doorn, Emiel van (2019). Cognitieve functies in relatie tot de executieve functies. Bodegraven: stichting StiBCO
Beschrijft in piramide de bouwstenen van het denken; maakt onderscheid in cognitieve functies en EF’s als hogere
denkvaardigheden Dawson, P. & Duare, R. (2019)
Executieve functies bij kinderen en adolescenten. Een praktische gids voor diagnostiek en interventie.
Amsterdam: Hogrefe Uitgevers
Bekeken vanuit het onderwijs; overzichtelijke lijst met EF’s verdeeld in 1. doel bepalen en 2.
sturen van gedrag
Jolles, J. (2017) Het tienerbrein. Over de adolescent tussen biologie en omgeving. Amsterdam: Amsterdam University Press
Aanleren van zelfstandigheid en gestimuleerd door de omgeving, niet wachten tot de hersenen zover zijn
Cooper-Kahn, J. & Foster, M. (2017) Executieve functies versterken op school. Een praktische gids voor leerkrachten. Amsterdam: Hogrefe Uitgevers
Leerlingen met specifieke leerstoornissen hebben vaak ook problemen met de EF’s;
zwakke EF’s kunnen het leren en presteren soms zo beïnvloeden dat het lijkt of er sprake is van een andere stoornis of leerprobleem Dawson, P. & Duare, R. (2019)
Executieve functies bij kinderen en adolescenten. Een praktische gids voor diagnostiek en interventie.
Amsterdam: Hogrefe Uitgevers
Onderwijs moet leerlingen helpen zich te bekwamen in het gebruik van deze
vaardigheden om zowel goed te presteren op school als de doelen te bereiken die voor hen belangrijk zijn
Smidts, D. & Huizinga, M. (2019) Gedrag in uitvoering. Over executieve functies bij kinderen en pubers.
Amsterdam: Uitgeverij Nieuwezijds
Executieve functies zijn noodzakelijk voor het aansturen van het gedrag, gedachten en emoties; niet alleen in sociale situaties, maar ook met betrekking tot leren
36
Bijlage II Interviewleidraad
Interviewleidraad
Inleiding:
• We zijn al bekenden van elkaar.
• Ik geef het doel van mijn onderzoek weer: inzicht krijgen in de ontwikkeling van de executieve vaardigheden van mijn leerlingen om zo de ‘vraag achter de vraag’ duidelijk te krijgen.
• Ik geef het doel van het interview aan: wat is haar mening over mijn probleemstelling en wat vindt ze van mijn mogelijke oplossingen? Deze kan ik verwerken in mijn ontwerpeisen.
Kern :
De volgende vragen heb ik voorbereid:
1. Hoe kijk je aan tegen de aandacht die er is voor de ontwikkeling van de executieve vaardigheden van leerlingen? (herken je je in mijn probleemstelling?)
2. Hoe ga jij om met de ‘vraag achter de vraag’?
3. Wat vind je van mijn mogelijke oplossing: ouders en leerkracht bevragen, leerling bevragen, en de leerling een activiteit laten uitvoeren (eigen observatie)
4. Hoe zou jij hier inzicht in willen verkrijgen? Heb je ervaring met instrumenten om executieve vaardigheden in beeld te brengen als de Brief of Chexi?
Slot:
• Evt. aanvullende opmerkingen
• Verwerken van de antwoorden in mijn pgo
Tijdens het interview/gesprek maak ik notities
Doel Kernbegrippen Deelaspecten Vragen Mening over
Kennis Wat is je mening over probleemstelling?
Hoe zie jij het belang van executieve vaardigheden?
In beeld brengen
Instrument Wat is je ervaring met meetinstrumenten?
Omgeving Hoe verkrijg je informatie van school? Van ouders?
Leerling Hoe zou jij de leerling bevragen?
Welke activiteit zou je kiezen om een leerling te observeren?
37