In het ontwerpidee heb ik aangegeven welke stappen in mijn onderzoek achtereenvolgens uitgevoerd zullen worden. Voordat het volledige ontwerp uitgevoerd zal gaan worden, heb ik ervoor gekozen om enkele deelaspecten te testen. Het betreft onderdelen waar ik nog niet helemaal zeker van ben of die
24
nieuw zijn voor mij. Ik vind het belangrijk dat mijn ontwerp goed van opzet is, ik vraag ouders en leerlingen om hun medewerking. Daarnaast kan ik niet zonder meer opnieuw proberen; ouders hebben de vragenlijst dan al ingevuld of de leerling is al bekend met de Toren van Hanoi waardoor een uitkomst niet betrouwbaar is.
5.3.1. Deelontwerp testen: vragenlijsten voor ouders
Voldoet het idee aan de
Ontwerpeis 1: het is nog niet duidelijk welke vragenlijst gekozen gaat worden
Ontwerpeis 2: beide lijsten zijn niet te lang en begrijpelijk Ontwerpeis 5: door de omgeving te bevragen worden het EF in het dagelijks leven duidelijk
Ontwerpeis 9: geen dure materialen aanschaffen
Ja, de omgeving wordt betrokken bij het in kaart brengen van het executief functioneren van de leerling
Ja, de lijsten zijn beschikbaar
Omdat ik twijfel welke vragenlijst ik zou gebruiken om de omgeving te bevragen, bespreek ik dit met Anja Augustus en raadpleeg eveneens twee leerkrachten in het basisonderwijs. De Chexi is een genormeerde vragenlijst; daarentegen sluit de ESQ wat betreft indeling beter aan bij mijn andere instrumenten die ik gebruik om de executieve vaardigheden in kaart te brengen. Beide lijsten zijn vrij verkrijgbaar en bevragen ouders en leerkrachten in niet te veel vragen, in duidelijke taal.
Het advies van de deskundige en mijn collega’s is om de ESQ te gebruiken, om zo de informatie beter te kunnen verwerken. Om meer informatie over de bruikbaarheid te krijgen, vraag ik een ouder de beide lijsten te invullen en aan te geven welke lijst haar voorkeur heeft. Zij vindt de ESQ specifieker in vraagstelling en haar voorkeur gaat naar deze lijst. Ik kies er dan ook voor om de ESQ als vragenlijst te gebruiken.
5.3.2. Deelontwerp testen: van punten naar ontwikkeltermen
Voldoet het idee aan de ontwerpeisen?
Ontwerpeis 1: de omgeving wordt bevraagd
Ontwerpeis 6: alle EF’s worden in beeld gebracht
Ontwerpeis 7: het is duidelijk wanneer een EF zwak of sterk is Ontwerpeis 9: geen dure materialen manier om de punten uit de ESQ
25
Als ouders en leerkracht de ESQ invullen, worden er per executieve functie drie stelling gedaan. De punten van deze drie stellingen worden opgeteld en hiermee wordt een totaal aantal punten per executieve functie aangegeven. Om deze punten te kunnen vatten in een hypothese, wil ik gebruik maken van de termen beginneling – in ontwikkeling – gevorderd – expert. Deze termen van Dawson en Guare (2019) geven naar mijn idee goed weer dat de leerling zijn executieve vaardigheden nog ontwikkelt. De koppeling tussen puntentotaal en ontwikkeltermen geef ik weer in een scoretabel (Bijlage VII Scoretabel). In deze tabel kan ik ook weergeven wanneer er sprake is van een groot verschil in de toekenning van punten door ouders en leerkracht, en of er extra informatie beschikbaar is vanuit andere bronnen, zoals het LOVS sociaal-emotionele ontwikkeling of de agenda van de leerling. Op basis van deze informatie kan ik per executieve functie aangeven of een leerling beginneling, in ontwikkeling, gevorderd of expert is. Dit geeft een indicatie van de ontwikkeling van het executief functioneren, aan de hand waarvan ik mijn hypothese kan opstellen.
5.3.3. Deel-ontwerp testen: doel bepalen en uitvoeren
Tijdens een try-out wordt de Toren van Hanoi uitgeprobeerd in combinatie met de ‘Checklist voor observatie van het gedrag tijdens het testen’ (Dawson & Guare).
Analyse deelaspect testen: Toren van Hanoi:
Het oplossen van De Toren van Hanoi betreft drie stappen (Smidts & Huizinga, 2019 ): een doel kunnen bepalen, een stappenplan maken en de stappen in de juiste volgorde uitvoeren. De leerling start met drie schijven; dit lukt. De opdracht wordt door de leerling al doende opgelost. Dit is de perceptuele strategie en hierbij wordt de volgende stap geraden in plaats van dat er een plan wordt gemaakt. Wel is duidelijk dat als het met drie schijven lukt, de leerling gemotiveerd is het ook met meer schijven te proberen. Daarbij wordt duidelijk dat de leerling het principe doorheeft en het stappenplan in de juiste volgorde kan uitvoeren. Met zes schijven wordt het weer lastiger; de leerling past de radende strategie toe (trial and error). De executieve functie doelgericht
doorzettingsvermogen wordt aangesproken. We beëindigen de taak als het met zeven schijven gelukt is.
Analyse deelaspect testen: Checklist voor observatie van het gedrag tijdens het testen:
Van tevoren heb ik de items behorende bij ‘Doel kiezen en uitvoeren’ gemarkeerd. Toch zie ik ook veel andere executieve vaardigheden. Omdat bekend is dat executieve functies niet zonder elkaar kunnen en moeilijk apart te meten zijn, besluit ik ook de informatie over de andere executieve vaardigheden
Voldoet het aan de ontwerpeisen? van Hanoi en ‘Checklist voor observatie van het gedrag tijdens het testen’
Ontwerpeis 3: de ll wordt zelf betrokken Ontwerpeis 6: alle EF’s worden in beeld gebracht
Ontwerpeis 7: het is duidelijk welke EF’s leerling wordt in kaart gebracht
Ja, de Toren van Hanoi kan voor 14,95 euro worden aangeschaft;
de Checklist is een bijlage en kan gekopieerd worden
26
te noteren. Omdat ik zo blijf zoeken en bladeren naar de juiste pagina (checklist omvat 4 pagina’s) besluit ik halverwege de activiteit in steekwoorden mijn waarneming te noteren en de checklist later in te vullen. Dit geeft rust tijdens het testen. Door het gebruik van een checklist is mijn focus gericht op de executieve functies waardoor ik niks over het hoofd zie. Dat ook sterke vaardigheden in beeld worden gebracht en daarmee zwakke vaardigheden kunnen versterken, geeft de ontwikkeling weer die de leerling doormaakt. Ik krijg veel informatie over alle executieve vaardigheden; deze activiteit geeft voldoende informatie om verschillende executieve vaardigheden aan de hand van de checklist te bekijken.
5.4. Ontwerp
Tot slot kom ik tot een eerste ontwerp dat ik zal gaan uitvoeren. Routekaart 1 geeft de stappen aan die ik zal uitvoeren om de ontwikkeling van de executieve vaardigheden in beeld te brengen (Bijlage VIII Routekaart 1). Ik gebruik een overzichtsformulier om alle gegevens weer te geven (Bijlage IX Ontwerp 1). Routekaart 1 en het overzichtsformulier ga ik uitvoeren met twee leerlingen in mijn praktijk. Ouders hebben hun medewerking verleend door middel van een toestemmingsformulier (Bijlage X A Brief ouders). Ook de leerkrachten zijn -na goedkeuring van de ouders- benaderd (Bijlage X B Brief leerkracht).
27