Tim en René Gude op het kerkhof

49 4.1.3 Enkele conclusies

Uit voorgaande analyse is duidelijk geworden dat in Dus Ik Ben Jr. zowel de ideologische codes van ras en klasse als de code van individualisme iets zeggen over de identiteit van Human. De humanistische waarden van gelijkwaardigheid en ruimdenkendheid zijn duidelijk aanwezig in de ideologische codes van ras en klasse. De ideologische code van individualisme wordt vooral zichtbaar in het conflict, de vraag die in de aflevering beantwoord gaat worden. Door onder andere dialoog en gedrag wordt door kinderen zelf en door deskundigen

antwoord gegeven op deze vraag, waarbij kernwaarden als verantwoordelijkheid, zelfbeschikking en vrijheid zichtbaar worden. Hiermee wordt duidelijk dat Human verantwoordelijke individuen, die zelf over hun leven kunnen beschikken,

belangrijk vindt. Het gaat bij de waarde van zelfbeschikking dan wel om de ruime opvatting van deze waarde, waarin de eigen invulling van het leven belangrijk is. Zelfbeschikking in de zin van het streven naar een goed

levenseinde komt in het programma niet ter sprake, ook niet in de aflevering over de dood.

De ideologische waarde van individualisme wordt in Dus Ik Ben Jr. ook erg zichtbaar in de manier waarop het programma het Bildungsideaal vormgeeft. Van de kinderen wordt verwacht dat ze nieuwsgierig zijn (een humanistische waarde), en door de manier waarop de vraag wordt gesteld en de gesprekken worden gevoerd, worden de kijkende kinderen ertoe aangezet zelf na te denken. Dit is bij uitstek een kenmerk van Bildung en past bij het discours van het kind als burger. Burgerschap bij kinderen gaat dus inderdaad om meer dan alleen interesse in politiek, het gaat om interesse in het eigen leven en in het eigen handelen. De pro-sociale kenmerken van educatieve televisie die in hoofdstuk 3 zijn benoemd, zijn dus hier ook duidelijk zichtbaar.

De verschillende codes van Fiske zijn dus op verschillende manieren zichtbaar in dit jeugdprogramma van Human. In hoofdstuk 3 zijn een aantal specifieke aandachtspunten genoemd voor een analyse van kindertelevisie. Dat Bildung en daarmee verweven de kenmerken van (pro-sociale) informatieve en educatieve televisie aanwezig zijn, is in de vorige alinea al geconcludeerd. Ook is in hoofdstuk 3 gesteld dat de codes moeten worden gepresenteerd op een manier die past bij de kinderen. Dit is niet per definitie humanistisch, maar zorgt wel voor een beter begrip van de abstracte humanistische waarden. In de

analyse is duidelijk gebleken dat de filmpjes worden gepresenteerd op een aantrekkelijke en speelse manier. Ook de denktank ziet er uit op een manier die bij de leefwereld van kinderen past, met veel kleuren en verschillende kinderen

50

waarin de kijkende kinderen zich kunnen herkennen. Ook de voorbeelden die worden genoemd om de abstracte filosofische thema’s te bespreken, passen bij de leefwereld van kinderen die Patti Valkenburg beschrijft. Vanuit diezelfde leefwereld worden ook moeilijke thema’s zoals de dood behandeld en door onder andere grapjes wordt dit luchtig gehouden. Vanuit het humanistische idee van Bildung worden deze moeilijke thema’s dus niet uit de weg gegaan. Alleen zelfbeschikking in relatie tot euthanasie komt niet aan de orde.

4.2 De Vloer Op Jr.

De Vloer Op Jr. is een improvisatieprogramma waarin acteurs onvoorbereid een bepaalde situatie te horen krijgen, waarna zij een korte scène rondom deze situatie improviseren. Kinderen spelen hier vaak samen met ervaren en

volwassen acteurs. In elke aflevering worden drie scènes gespeeld. Soms tussen twee kinderen, soms tussen een kind en een volwassene. Elke scène wordt ingeleid door presentator Leopold Witte die de opdracht geeft aan de acteurs. Zowel in 2012 en 2013 zijn er tien afleveringen gemaakt, die altijd werden uitgezonden op zondagochtend. Het beleidsplan van Human beschrijft De Vloer Op Jr. als volgt:

Al improviserend voor een theaterpubliek nemen acteurs - van Pierre Bokma tot het kleine talent van 11 jaar oud - het tegen elkaar op.

Onvoorbereid betreden ze de speelvloer en worden ze geconfronteerd met een lastig dilemma in de persoonlijke verhouding tussen twee of drie mensen. Hoe redden zij zich hieruit? Wanneer is de leugen te verkiezen boven de waarheid? Welke morele grenzen zijn ze bereid te

overschrijden? Zullen ze breken of volharden? (19)

Uit deze omschrijving is al te halen dat dit programma het niet moet hebben van directe instructie, maar dat er wordt geleerd vanuit spel en activiteit, een van de punten over kindertelevisie en het child-centered discours die werd besproken in hoofdstuk 3.

Net als bij de analyse van Dus Ik Ben Jr. zullen van De Vloer Op Jr. vier afleveringen worden geanalyseerd. In de eerste aflevering wordt de eerste scène gespeeld door Nora en Achmed Akkabi. Hierin speelt Nora een meisje dat ’s avonds laat nog bij de boksschool staat te wachten omdat haar broer haar is vergeten op te halen. Achmed woont daar, heeft haar vanuit zijn raam zien staan en probeert een gesprek met haar aan te knopen. Pas wanneer hij zichzelf

51 is en normaal doet, gaat het goed. Joost speelt een jongen die wordt gepest en bij hippie Nils een anti-pestcursus gaat volgen waarbij hij leert zijn aura te beschermen tegen anderen. Emma speelt de stiefdochter van Gijs Scholten van Aschat die hem uit moet leggen dat ze er last van heeft dat hij zo luidruchtig seks heeft met haar moeder, waardoor ze niet kan slapen.

In de laatste aflevering van het eerste seizoen spelen Lobke en Nasrdin Dchar een scène in een restaurant waarbij Lobke alleen achter is gelaten door haar vader die ze nooit heeft gekend en waarmee ze deze avond zou eten. Nasrdin is de ober die met haar over haar vader in gesprek raakt en haar het advies geeft haar vader te vergeten. Sanne den Hartogh speelt de broer van zijn jongere zusje Emma, die te horen heeft gekregen dat ze de hoofdrol in een film heeft. Omdat Sanne is mislukt als acteur, is hij aanvankelijk erg jaloers op zijn zusje. Toch gaat hij met haar oefenen hoe ze het nieuws aan hun ouders moet vertellen. De laatste scène wordt gespeeld door Saskia Temmink en Idriss. Saskia is de moeder van Idriss en heeft geen werk, waardoor ze weinig geld hebben. Zij probeert Idriss over te halen zijn baantje als DJ op te zeggen om in het bejaardentehuis te werken omdat hij dan meer verdient. Idriss vindt echter dat zijn moeder voor hem hoort te zorgen, en niet andersom.

Het tweede seizoen begint met een scène tussen Achmed Akkabi en Emma. Emma is verliefd op Achmed en daarom draagt ze speciaal voor hem een hoofddoekje. Achmed is erg westers en valt daar echter helemaal niet op en dus doet Emma haar hoofddoekje snel weer af. Ze komt erachter dat hij haar ook wel leuk vindt, maar te jong. Toch dwingt ze hem haar een kus op haar wang te geven. In de tweede scène speelt Eva van de Gucht de kritische moeder van Nils. Hij is weggelopen en zij haalt hem op. In het gesprek dat ze voeren komen ze erachter dat de vader eigenlijk het probleem is en ze besluiten samen weg te lopen. In de laatste scène voert Teun een gesprek met Sanne den Hartogh die God speelt. Hij vraagt hem waarom hij zijn moeder niet beter kan maken. Sanne probeert uit te leggen dat mensen hem als God hebben overschat en dat hij niet alles kan.

In de laatste aflevering die zal worden geanalyseerd spelen Sanne en Lobke broer en zus. Sanne probeert zijn zusje advies te geven over haar

vriendje, omdat hij doorheeft dat hij niet goed is voor zijn zusje. Eerst wil Lobke hem niet geloven, maar later komt haar vriendje het uitmaken en vindt ze troost bij haar broer. In de tweede scène speelt Isabelle een meisje dat in de trein een onbekende vrouw (gespeeld door Eva van der Gucht) ontmoet die alles van haar weet. Wanneer Isabelle een pistool uit haar tas haalt, zegt de vrouw dat ze dat niet moet doen. Het enige dat Isabelle er verder over uitlegt is dat er een man is

52

die haar pijn heeft gedaan. Eva moedigt Isabelle uit een nieuw leven te beginnen en biedt dan aan datgene te doen wat Isabelle wilde doen. De laatste scène wordt gespeeld door Maas en Stefan de Walle. Maas is een zoon van twee gescheiden vaders en doet een poging om zijn vaders weer bij elkaar te

brengen. Hij ontdekt echter dat Stefan verliefd is geworden op een vrouw, maar daar is hij helemaal niet blij mee. Stefan probeert uit te leggen dat hij gewoon niets meer voor zijn ex-man voelt en het niet speciaal voor Maas nog een keer gaat proberen. De scène is afgelopen wanneer de ex-man opbelt en aan Stefan en Maas vertelt dat ook hij Stefan nooit meer wil zien.

4.2.1 Analyse codes

Net als bij de analyse van Dus Ik Ben Jr. zal bij de analyse van De Vloer Op Jr. voor elke code in het bijzonder worden gekeken naar de manier waarop de humanistische kernwaarden van vrijheid, zelfbeschikking, gelijkwaardigheid en verantwoordelijkheid vorm krijgen. Ook bij De Vloer Op Jr. zal de aandacht uitgaan naar de organisatie van de ideologische code van individualisme door conflict, dialoog, spraak en gedrag en naar de organisatie van de ideologische codes van ras en klasse door de codes van personage, casting, dialoog en verschijning.

Individualisme

Uit deze vier afleveringen is op te maken dat er uiteenlopende onderwerpen zijn in de scènes die de acteurs met elkaar spelen. De opdrachten zijn zo

geformuleerd dat ze altijd draaien om een conflict dat opgelost moet worden. In De Vloer Op Jr. staat dus telkens de representationele code van een conflict centraal. In hoofdstuk 2 is beredeneerd dat in de code van het conflict de

humanistische identiteit vorm kan krijgen doordat het iets zegt over hoe Human denkt over individualisme. In de manier waarop de conflicten worden opgelost zijn waarden te herkennen die typerend zijn voor humanisme: eigen

verantwoordelijkheid, gelijkwaardigheid, zelfrespect, rechtvaardigheid en

vrijheid. Deze waardes vertellen dus hoe Human kijkt naar de ideologische code van individualisme. De identiteit van Human komt zodoende duidelijk naar voren in de onderwerpen van de scènes, de manier waarop problemen worden opgelost of bepaalde keuzes worden gemaakt en de manier waarop personages met elkaar omgaan. Hoe dit precies gebeurt, zal hieronder met een aantal voorbeelden uit verschillende scènes worden geïllustreerd.

53 In de scène tussen Nora en de voor haar vreemde man Achmed, zijn in het conflict en de dialoog de waarden van verantwoordelijkheid en openheid te herkennen. Dat laatste zit hem bijvoorbeeld in het feit dat het gesprek pas goed verloopt wanneer Achmed gewoon zichzelf is en normaal doet. In de scène over de anti-pestcursus staat duidelijk de waarde van zelfrespect centraal, wat naar voren komt in de dialoog tussen Joost en Nils (die de kinderen dus terplekke improviseren). Een deel van het gesprek dat zij voeren, gaat als volgt:

Nils: Joost, waarom word jij gepest?

Joost: Ze vinden me lelijk, ze vinden mijn kleren niet mooi en mijn bril. Nils: Maar ik heb ook een bril en ik ben ook heel lelijk. Maar ik word niet gepest.

Joost: Dan weet ik het probleem niet.

Nils: Ik weet wel het probleem. Daarom ben jij nu bij deze cursus. Joost: Nou, vertel op!

Nils: Het probleem is dat jij jezelf meer moet beschermen voor jezelf, tegen de anderen.

Joost: En hoe doe ik dat?

Nils: Door je aura te reinigen. En proberen alles van je af te sluiten. Joost: Waar zit ‘ie dan die aura?

Nils: Die aura zit om je heen. Die aura is een mooie, zelfverzekerende, anti-weerspiegelingsmodus.

Joost: Ooooooh ja…

Het gaat er in dit gesprek om dat Joost moet leren geloven in zijn eigen waarde en dat hij zichzelf moet beschermen. Dat dit wordt gespeeld door een kind dat een hippie speelt die uitlegt dat Joost zijn aura moet reinigen, maakt de scène licht absurdistisch en komisch, maar daardoor wordt de moraal eigenlijk alleen maar sterker. Dit komische past ook bij het idee dat kinderen leren door spel, een van de aandachtspunten voor de analyse die is voortgekomen uit de regels van kindertelevisie.

In de scène tussen Emma en stiefvader Gijs zit onder andere wat betreft conflict en dialoog verwerkt dat Emma groeit in de scène, doordat ze zich over haar weerstand heen zet. Het inlevingsvermogen dat zo belangrijk is voor humanisten zit letterlijk in deze scène doordat stiefvader en stiefdochter elkaar gaan spelen om elkaar beter te leren begrijpen. Ook de gelijkwaardigheid, een andere humanistische kernwaarde, die uiteindelijk tussen Gijs en Emma

54

Sanne en zijn zusje Emma. Dat Sanne zijn zusje in eerste instantie de hoofdrol niet gunt, maar later wel, getuigt van zijn kant van inlevingsvermogen waardoor hij als mens groeit. De manier waarop in deze scènes het conflict wordt opgelost laat dus iets zien van de identiteit van Human omdat de conflicten worden opgelost doordat de personages in deze voorbeelden humanistische waarden laten zien.

Al eerder is aangestipt dat vrijheid een belangrijke kernwaarde is van het humanisme en dat geaardheid typisch iets is waarvan Human vindt, in

tegenstelling tot sommige andere omroepen, dat er vrijheid in moet zijn. Op deze wijze wordt dus ook binnen individualisme vrijheid ingevuld. Een mooi voorbeeld hiervan is de scène die Maas en Stefan spelen. Maas speelt een kind van gescheiden ouders, wat op zichzelf niet bijzonder is. Waarin het

humanistische ideaal van vrijheid zit, is het feit dat Maas een kind speelt van twee gescheiden vaders. Dit wordt op verschillende manieren zichtbaar in de codes van dialoog, gedrag en het conflict dat Maas in deze scène met een van zijn vaders heeft.

Dat Human voortkomt uit het humanisme, een seculiere

levensbeschouwing, blijkt ook uit het feit dat de acteurs zich niet hoeven in te houden met schelden. Er klinkt dan ook regelmatig een “Godverdomme” in een scène, dus via de code van spraak. Dat zulke scheldwoorden worden gebruikt, zegt ook iets over de representationele code van dialoog. Door dit gebruik van scheldwoorden kan wederom worden gezegd dat wat betreft individualisme vrijheid erg belangrijk is. Een ander voorbeeld van Human als seculiere omroep, waaruit blijkt dat vrijheid en individualisme belangrijk zijn, is de scène waarin Sanne den Hartogh wordt gevraagd God te spelen. In de gedaante van God zegt Sanne bijvoorbeeld dat mensen hebben overschat wat hij kan. Bij een religieuze omroep zou zoiets niet gezegd kunnen worden en dus benadrukken spraak en dialoog het seculiere karakter van Human waarin individualisme belangrijk is.

Ook door de verschijning van Sanne als God, hij ziet eruit als een sportieve jongeman (afbeelding 9), en het gesprek (dus in de code van dialoog die vorm krijgt door spraak) dat Teun en Sanne hebben, blijkt dat op een heel individualistische wijze over God en geloven kan worden nagedacht. Sanne benoemt

bijvoorbeeld dat hij als God wel alles heeft gemaakt, maar dat daarna de Afbeelding 9. Sanne den Hartogh als God

55 mensen zelf verantwoordelijk zijn geworden. Ook het grapje dat presentator Leopold Witte aan het einde van deze scène maakt door te verschijnen als Allah en te zeggen: “Als je in mij gelooft, kan ik iets voor je moeder doen!” is typisch iets voor een programma van Human. De code van verschijning zegt hier dus samen met de code van spraak iets over de ideologische code van

individualisme, waarin de humanistische waarden zitten van verantwoordelijkheid en vrijheid.

Bij de analyse van Dus Ik Ben Jr. is gekeken naar de manier waarop de codes die worden gebruikt in het programma aansluiten bij televisie voor

kinderen. Ook voor De Vloer Op Jr. kan hiernaar worden gekeken. Wederom zal worden gekeken op welke manier de sociale codes van verschijning, gedrag en spraak worden gepresenteerd zodat ze passen bij de leefwereld voor kinderen en op die manier abstracte ideologische codes inzichtelijk maken. In hoofdstuk 3 werd vastgesteld dat het er dan bijvoorbeeld om gaat dat de codes passen bij de leefwereld van kinderen, dat ze speels zijn en bijvoorbeeld grappig. In De Vloer Op Jr. wordt dit erg duidelijk in de overdrijving die vaak in de scènes zit. Door te kiezen voor absurde codes van spraak, verschijning en gedrag, past het bij wat kinderen aanspreekt. Dit hoor je ook aan de kinderen in het publiek, die

regelmatig moeten lachen. Het is echter niet alleen zo dat deze absurde codes ervoor zorgen dat het past bij kinderen, ook worden bepaalde humanistische waarden juist versterkt door de overdrijving. Bij Dus Ik Ben Jr. werd

geconcludeerd dat het niet specifiek humanistisch is dat de codes passen bij de leefwereld van kinderen, maar dat ze wel helpen om abstracte ideologische codes inzichtelijk te maken. Doordat in De Vloer Op Jr. juist via de aansluiting bij de leefwereld, via het komische, de humanistische waarden echt veel sterker worden, worden in het geval van De Vloer Op Jr. de leefwereld van kinderen en humanisme aan elkaar gekoppeld. Er zijn verschillende scènes die dit illustreren.

De scène in de eerste

aflevering over de anti-pestcursus is bijvoorbeeld door het hippie-

karakter van Nils enigszins apart en grappig. Hierdoor past het goed bij de leefwereld van kinderen. Het komische wordt versterkt door de sociale code van de verschijning van Nils, die zoals in afbeelding 10 is te zien goed gebruik heeft gemaakt van

de beschikbare kleding en rekwisieten. Daarnaast praat hij traag en met een Afbeelding 10. Hippie Nils (rechts) geeft een anti- pestcursus aan Joost

56

soort Amerikaans accent. Ook in de scène waarin Idriss als DJ werkt, maakt hij behoorlijk harde grapjes over het feit dat zijn moeder geen werk kan vinden. Als Saskia uitlegt dat het bejaardencentrum op zoek is naar gemotiveerde jonge jongens, zegt ze: “Ik zei, dat is wel geweldig, ik heb een zoon!” Idriss

onderbreekt haar dan door de zeggen: “Ahh, maar die is niet gemotiveerd! Ah, hè, jammer!” Wat zorgt voor veel gelach vanuit de zaal. Wanneer zijn moeder hem vervolgens vertelt dat ze een huurachterstand heeft van drie maanden, antwoordt hij: “Ja, jij, ik niet.” Ook Sanne is behoorlijk hard tegen zijn zusje als hij haar advies over de liefde geeft: “Ik zou zeggen: ‘Dikke lul Jelle, daar is het gat van de deur!’” Om al deze grapjes wordt door de kinderen in het publiek hard gelachen.

In deze voorbeelden wordt duidelijk dat juist door deze harde grapjes en komische verschijning bepaalde waarden zoals zelfrespect en vrijheid in