Hoewel het nog vroeg is om de partij Denk af te rekenen op haar prestaties, is er een duidelijk patroon te vinden onder de respondenten in wat zij waarderen en vinden van de partij Denk, maar ook wat zij bekritiseren en afkeuren in de aanpak van Denk.
De respondenten zijn heel erg te spreken over hoe zij omgaan met de eigen achterban. Alle respondenten vertellen dat de politici van Denk, maar ook de vrijwilligers hen heel erg persoonlijk benaderen. Nadia vertelt: “Ze drukken geen folder in je hand met zo van stem op mij, maar gaan met je in gesprek.” Dit wordt door de andere respondenten ook beaamd, Enes zegt: “Ze hebben niet eens gezegd: "stem op ons," maar ze riepen gewoon op om te stemmen. Dat vind ik heel goed.”
De verbondenheid bij de kiezers werd volgens de respondenten slim voortgezet in het gebruik van sociale-mediakanalen door Denk. Busra verteld bijvoorbeeld dat Denk bijna elke dag wel een filmpje plaatste op Facebook. Dit vindt zij slim want “ zo blijf je bij je kiezers en houd je close contact met ze.” Respondenten vertellen dat ze deze campagnefilmpjes prettig vonden, want zo konden ze zien waar Denk allemaal mee bezig was. Een ander voorbeeld is dat de drie Denk-kandidaten diverse benefieten en buurthuizen bezochten, Chaimae vertelt dat ze ‘verbaasd’ was dat tijdens een benefiet voor Myanmar de Denk kandidaten Farid Azarkan en Tunahan Kuzu aanwezig waren.
Kortom de respondenten zijn te spreken over de capaciteiten van Denk die in staat is om een grote groep kiezers te mobiliseren. Zij vinden de aanpak professioneel, zeker gezien voor zo een jonge partij.
Daarnaast vinden de respondenten dat Denk ook na de verkiezingen dicht bij haar kiezers stond. Chaimae, Busra, Rachid, Ahmet, Yalnizkurt en Mohamed geven het voorbeeld dat Denk na de verkiezingen haar kiezers persoonlijk bedankte door een filmpje op hun Facebookpagina te plaatsen, maar ook door de straten op te gaan en Denkstemmers te
bedanken. Yalnizkurt vertelt: “Denk heeft dat ook laten zien ... dat zij er nog steeds voor hen zijn. ze gingen iedereen ook persoonlijk bedanken op Plein 40 in West.” Bovendien houdt Denk haar kiezers op de hoogte met hun taken in de Tweede Kamer. Zo vertellen zeven van de elf respondenten dat zij regelmatig filmpjes op Denk’s Facebookpagina bekijken waarin zij vertellen wat zij hebben gestemd in debatrondes en Denk laat ook de spreektijd zien van de drie Denkpolitici. Nadia, Chaimae en Mustafa zeggen daarnaast dat deze aanpak voor
transparantie zorgt, want zo kunnen kiezers zien wat de partij op wie zij gestemd hebben voor hun doet. Mohamed vertelt: “Wat ik nu al sinds maart zie bevalt me … betrokkenheid en terugkoppeling naar je kiezers.” Als ik doorvraag naar wat deze terugkoppeling inhoudt zegt Mohamed:
“Vergeet je kiezers niet. Niet eens in de vier jaar naar moskee komen: eh, we gaan meedoen willen jullie op ons stemmen. Tot nu toe ook de moties ... wat ze in de Kamer tot nu toe hebben gestemd … bevalt me wel.”
partij. Zij vinden het jammer dat Denk als een ‘allochtonenpartij’ wordt gezien. Denk had in hun ogen beter haar best moeten doen om witte Nederlanders te mobiliseren en voor zich te winnen. Chaimae, Yalnizkurt, Busra en Enes hebben echter wel begrip voor Denk omdat zij vinden dat Denk nu eenmaal een stempel op zich heeft als ‘moslimpartij’ ‘Turken en Marokkanenpartij’.
Tarik legt daarom nogmaals uit waarom hij op de enige zwarte vrouw op de lijst heeft gestemd: “Ik wil niet met Denk in een hoek gestopt worden ... Marokkanen Turken partij (…) want ik wil diversiteit.”
Hoofdstuk 4
Conclusie & Discussie
In deze bachelorscriptie is onderzocht waarom tweede generatie Turkse en Marokkaanse Nederlanders zich meer politiek vertegenwoordigd voelen door de partij Denk dan door andere partijen en wat hun motieven waren om op de partij Denk te stemmen. Omdat dit in essentie een onderzoek is dat samenhangt met het vraagstuk van politieke
vertegenwoordiging heb ik gebruik gemaakt van de politieke theorie van Hanna Pitkin, waarin zij drie dimensies van de politieke vertegenwoordiging uiteenzet, de substantiële vertegenwoordiging descriptieve vertegenwoordiging en formele vertegenwoordiging. Mijn respondenten bleken in alle drie dimensies een probleem te ervaren met de
vertegenwoordiging door hun ‘oude’ partijen, met name de PvdA. Het voornaamste probleem ervaarden ze echter op het gebied van substantiële en descriptieve vertegenwoordiging.
In de interviews komen diverse redenen naar voren voor de kloof die is ontstaan met de partijen waar ze eerder op stemden, maar ook de motieven om op Denk te stemmen. Hoewel de groep respondenten klein is, en dat beperkt de representativiteit en
generaliseerbaarheid, is er veel overeenstemming over de motieven om weg te kijken van andere partijen en de stap te zetten richting Denk. Aan de orde komen verrechtsing, wat zich vertaalt naar sociaal-economische en sociaal-culturele verrechtsing, wat zich vertaalt naar een discours, partijen en een overheid die volgens de respondenten minder opkomen voor de zwakken in de samenleving. Met name het discours rond de Islam wordt genoemd, maar ook specifiek de afkeer van de PvdA en de Turkse en Marokkaanse vertegenwoordigers in die partij. Deze vertegenwoordigers hebben hun eigen agenda of die van de partij boven die van hun Turkse en Marokkaanse kiezers gesteld, zo vinden de respondenten. Dit wordt de partij zeer kwalijk genomen. Opvallend is de antipathie jegens partij-leider en demissionair
premier Asscher van de PvdA. Terwijl dit onderwerp niet aan de orde werd gebracht door de onderzoekster, gaf een meerderheid van de respondenten aan erg boos te zijn rondom
Asscher’s optreden naar aanleiding van een Motivaction onderzoek naar gedachtes over radicalisering en zijn optreden ten aanzien van het korten op de AOW voor Marokkaanse Nederlanders in Marokko. De partij werd ook verweten ritueel slachten te willen verbieden, een verwijt dat ook werd gemaakt richting GroenLinks en D66. Op al deze vlakken was er opvallend veel overeenstemming onder de respondenten. De respondenten brengen dezelfde voorbeelden, toonzetting en irritaties maar ook verwachtingen naar voren.
Daarnaast is onderzocht welke identiteit Denk probeert te construeren. Deze identiteitsconstructie vindt plaats in een context van verrechtsing en te midden van een discours dat de Islam steeds ter discussie stelt, deze context is geïllustreerd aan de hand van onderzoeken van Mügge, Sleegers en kiezersonderzoek van EtnoBarometer en Ipsos. Zij concluderen dat met name Turkse en Marokkaanse kiezers Nederland niet meer beschouwen als een tolerant land, maar een land waarin de minderheden, specifiek mensen met hun achtergrond, worden achtergesteld. Denk is in hun ogen de oplossing voor een betere
toekomst voor de minderheden, het is ontstaan uit een noodzaak, en als gevolg van polarisatie in de Nederlandse samenleving. Uit het respondentenonderzoek blijkt dat Denk scoort wat betreft identiteit (descriptieve vertegenwoordiging) en ideeën (substantiële
vertegenwoordiging). Denk wierf deze kiezers door specifiek in te gaan op de noden en belangen die zij de stemmers ervaren in de toenemende verharding van de samenleving in Nederland. Ze krijgen krediet als vertegenwoordigers, vinden de respondenten, omdat ze hun kiezers persoonlijk benaderen. Zij benadrukken hun etnische achtergrond door de kiezers in het Marokkaans of Turks aan te spreken. Deze identitaire politiek wordt dus gewaardeerd en geeft aan dat Denk op dit vlak het hoogste scoort. De respondenten voelen een grotere mate van loyaliteit richting partij Denk dan naar etnische vertegenwoordigers uit andere politieke partijen. Deze loyaliteit groeide vooral ook door de mate van kritiek die Denk kreeg van andere partijen waardoor zij het imago kregen van ‘het zwarte schaap,’ wat gezorgd heeft voor meer sympathie jegens de partij.
Naast Pitkin’s theorie is gebruik gemaakt van het rapport ‘Identificatie met Nederland’ van de WRR, dat ingaat op drie vormen van identificatie die burgers kunnen hebben met de dominante cultuur. Alle respondenten geven aan te voldoen aan de functionele identificatie omdat zij allen studeren en/of werken en een steentje proberen bij te dragen aan de
samenleving. Ze voldoen ook aan de normatieve identificatie wat in anekdotes naar voren komt waarin wordt gesteld dat ze zich toch meer thuis voelen in Nederland dan in land van herkomst zoals Turkije of Marokko. De derde vorm van identificatie, de emotionele,
ontbreekt deels. Dit heeft te maken met de verrechtsing van het politieke klimaat in Nederland en het anti-Islam discours. Hier is een parallel met Pitkin’s descriptieve dimensie zichtbaar. Er zou gesteld kunnen worden dat deze emotionele leemte op politiek vlak wordt opgevuld door Denk.
Discussie
Dit onderzoek heeft als beperking dat de resultaten gebaseerd zijn op een sample van elf respondenten. Daarnaast waren de respondenten in mijn sample relatief hoogopgeleid. Dit kan de resultaten hebben beïnvloed omdat zij misschien andere ervaringen, motieven en ideeën hebben dan laagopgeleiden. Deze beperking heeft ook een positieve kant omdat bij de partij Denk het beeld bestaat dat de Denkstemmers laagopgeleid zijn en in achterstandswijken wonen zoals in Rotterdam-Zuid en Amsterdam-West. Interessant is dat ik hoogopgeleiden heb die met weloverwogen argumenten op Denk stemmen. Het was niet eenvoudig om aan voldoende respondenten te komen. Wellicht speelde schaamte of argwaan daarbij een rol? De respondenten die wèl bereid waren om deel te nemen aan het onderzoek zouden om die reden al als een selecte groep gezien kunnen worden en daardoor minder representatief zijn. Er komt een gemeenschappelijk en overtuigend beeld naar voren over de motieven van de respondenten om op Denk te stemmen en de context waarbinnen die keuze heeft plaats gevonden.
De interviews met de respondenten vonden vlak na de verkiezingen plaats, waarbij er op dat moment nog een euforische stemming is en was. Er viel op dat moment nog weinig te reflecteren op het optreden van de vertegenwoordigers van Denk in de Tweede Kamer. Het zou daarom interessant zijn om ditzelfde onderzoek over een half jaar weer uit te voeren omdat Denk mogelijk al stelling zou moeten nemen over bepaalde thema’s waar respondenten minder eensgezind over zijn. Hierdoor zou je als onderzoeker misschien andere resultaten krijgen.
Er is veel maatschappelijke kritiek geweest over Denk in aanloop naar de verkiezingen en sindsdien. Twee respondenten bleven in de veronderstelling dat ik een andere agenda had dan een bachelorscriptie naar motieven van Turkse en Marokkaanse Nederlanders om op Denk te stemmen. Deze interviews liepen aanvankelijk stroef en dat kan de data enigszins hebben beïnvloed. Aan de andere kant is het feit dat ik moslim en Marokkaans ben wellicht de reden dat de meeste respondenten enthousiast meededen aan het onderzoek en behoorlijk open waren in hun antwoorden, omdat hen dat op hun gemak stelde.
Een ander vervolgonderzoek zou zich kunnen focussen op respondenten met een lagere sociaal-economische achtergrond dan mijn respondenten die relatief hoogopgeleid waren. De respondenten hebben een gedeelde Islamitische achtergrond en geven aan dat een negatieve houding ten opzichte van moslims voor hen een reden is geweest om op Denk te stemmen. Het is wellicht interessant om een onderzoek te doen naar het deel van het Denk electoraal dat een niet-islamitische achtergrond heeft om te kijken of de motieven om Denk te stemmen overeenkomsten of juist verschillen vertonen.
Literatuurlijst
Argos TV Medialogica. (2015, 28 juli). De gewenste resultaten [videobestand]. In
Medialogica. Verkregen op 9 juni, 2017, via http://tinyurl.com/y6uewuwf
Bale, T., Green-Pedersen, C., Krouwel, A., Luther, K. R. & Sitter, N. (2010). If you can’t beat them join them? Explaining social democratic responses to the challenger from the populist radical right in Western Europe. Political Studies 58(3): 410–426.
Benschop, L. (2014). Asscher noemt opvatting Turkse jongeren over IS 'verontrustend'.
Verkregen op 10 juni, 2017, via http://tinyurl.com/osmlru2
Berg, E. van den (2017). Rutte:‘islamitische gebedsoproep is lelijke muziek’. Verkregen op 25 mei, 2017, via http://tinyurl.com/y8stxs7r
Berger, M., Fennema, M., Van Heelsum, A., Tillie, J. Wolff, R. (2001). Politieke participatie van etnische minderheden in vier steden. Amsterdam: IMES.
Beweging Denk. (2016). Denkend aan Nederland. Verkiezingsprogramma DENK 2017-2021. Verkregen op 4 maart, 2017, via http://tinyurl.com/yd72o2c3
Beweging Denk. (2017). Denk lanceert kandidatenlijst voor de Tweede-Kamerverkiezingen. Verkregen op 30 maart, 2017, via http://tinyurl.com/y8mk45co
Bryman, A. (2012). Social Research Methods (4th edition). New York: Oxford University Press.
Theoretical Issues. Paper presented at the Bellagio Study and Conference Center, 30 September– 3 October.
CBS. (2016). Jaarrapport Integratie 2016. Den Haag: Centraal Bureau voor de Statistiek.
Celis, K., Meier, P., & Wauters, B. (2010). Gezien, gehoord, vertegenwoordigd?: Diversiteit in de Belgische politiek. Gent: Academia Press.
Dool, P. van den. (2015). Tekortkomingen in onderzoek opvattingen Turken over jihadisme. Verkregen op 10 juni, 2017, via http://tinyurl.com/ya5bf8zs
Duyvendak, JW., Hurenkamp, M. & Tonkens, E. (2010). Culturalization of citizenship in the Netherlands. In: d'Appollonia & Reich, S (eds) Managing Ethnic Diversity after 9/11: Integration, Security and Civil Liberties in Transatlantic Perspective. London: Rutgers University Press.
EtnoBarometer (2017). Peiling stemgedrag Nederlanders met een migratieachtergrond Tweede Kamerverkiezingen 2017. EtnoBarometer: Rotterdam.
FORUM (2010). Politieke participatie van allochtonen. FORUM: Instituut voor Multiculturele Vraagstukken.
Herrick, R. (2016). Minorities and Representation in American Politics. Oklahoma: Oklahoma State University.
Heysse T. (2010). Deliberatie en politieke representatie. Politicologenetmaal. Leuven: Katholieke Universiteit Leuven.
Houten, M. van (2017). Namen en shamen door Denk, nog nooit vertoond op het Binnenhof. Verkregen op 3 maart, 2017, via http://tinyurl.com/y9x9opsx
Huijnk, W. & Andriessen, I. (2016). Integratie in zicht? De integratie van migranten in Nederland op acht terreinen nader bekeken. Den Haag: Sociaal en Cultureel Planbureau.
Ipsos - Nederland. (2017). Turkse en Marokkaanse Nederlanders over de komende verkiezingen. Amsterdam: Ipsos Nederland.
Kalma, P. (2017). Ontwaak, sociaal-democraat! S&D, 74 (2), 5-13.
Kiesraad. (2017). Uitslag van de verkiezing van de leden van de Tweede Kamer van 15 maart 2017. Kerngegevens. Den Haag: Kiesraad.
Kranendonk, M., Michon, L., Schwartz, H., & Vermeulen, F. (2014). Opkomst en stemgedrag van Amsterdammers met een migratie-achtergrond tijdens de gemeenteraadsverkiezingen van 19 maart 2014. Amsterdam: IMES.
Labyrinth Onderzoek & Advies. (2012). Stemgedrag moslims. Verkregen op 9 juni, 2017, via http://tinyurl.com/yc3dcqdg
Mügge, L. M. & Damstra, A. (2013). Gender en etniciteit in de Tweede Kamer: streefcijfers en groepsvertegenwoordiging. Res Publica, 55 (3), 339-358.
Mügge, L.M. (2015). Where gender and ethnicity intersect: How Dutch political parties Recruit and select candidates. Paper prepared for the 111th APSA conference 3-6 September 2015, San Francisco.
Mügge, L. M. & Van der Pas, D. (2017). Dertig jaar diversiteit in de Tweede Kamer: hoe verder na de verkiezingen? Verkregen op 15 maart, 2017, via http://tinyurl.com/y9lowgg9
Mügge, L. & Van Stigt, A. (2017). Implosie van de PvdA schaadt diversiteit in de Tweede Kamer. Verkregen op 30 maart, 2017, via http://tinyurl.com/y82tl4r4
Niemantsverdriet, T. (2017, 5 februari). Peiling: ‘Boze bruine man’ stapt over van PvdA naar Denk. Verkregen op 12 februari, 2017, http://tinyurl.com/j3f9qxf
NOS. (2017a). 'Beschuldiging Kuzu aan artsen raakt kant noch wal'. Verkregen op 27 mei, 2017, via http://tinyurl.com/ya6fssdr
NOS. (2017b). Denk verkiezingsuitslag. Verkregen op 1 juni, 2017, via http://tinyurl.com/y8hb75wf
NRC. (2017). Uitslagenkaart Tweede Kamerverkiezingen 2017. Verkregen op 4 mei, 2017, via http://tinyurl.com/y8ns9pfj
NU.nl. (2016). Tweede Kamer woedend over 'pleur op'-uitspraak premier. Verkregen op 10 juni, 2017, via http://tinyurl.com/hvbxs5f
Paauwe, C. (2017). OM eist werkstraffen voor beledigen Sylvana Simons. Verkregen op 4 mei, 2017, via http://tinyurl.com/ycdxjfgk
Parlement & Politiek. (2005). Komst islamitische partij onrealistisch. Verkregen op 30 maart, 2017, via http://tinyurl.com/ybzr4kjs
Pitkin, H. F. (1967). The Concept of Representation. University of California: Berkeley.
Remie, M. & Geurts, L. (2017). Nieuw-West stemt niet meer op de PvdA, maar op Denk. Verkregen op 18 maart, 2017, via http://tinyurl.com/y8zye3jx
Ritueel slachten verdeelt PvdA. (2011, 13 april). NRC Handelsblad, p. 8.
Saward, Michael. (2006). The Representative Claim. Contemporary Political Theory, 5: 297- 318.
Sleegers, F. (2007). In debat over Nederland: veranderingen in het discours over de multiculturele samenleving en nationale identiteit. Amsterdam: Amsterdam University Press.
Sterckx, L., Berends, D. & Nathan Rozema, N. (2015). Rapportage Cognitieve test Vragenlijst FORUM/ Motivaction Arabische Herfst. Utrecht: Labyrinth Onderzoek & Advies.
Stokmans, D. & Van Nierop, L. (2016). ‘Wat gaat er mis als we gewoon blijven betalen?’ Verkregen op 25 mei, 2017, via http://tinyurl.com/yaaegutz
Terpstra, J. (2017). Driekwart van de jongeren met een migratieachtergrond gaat niet stemmen.Verkregen op 24 februari, 2017, via http://tinyurl.com/y73tn3o6
Valk, I. van der. (2017). Monitor Moslimsdiscriminatie (Derde raportage). Amsterdam: RADAR Rotterdam.
Van Biezen I.C. (2014). Partijen en democratie: Revitaliseren of herdefiniëren? In: De Lange S.L., Leyenaar M., De Jong P. (Red.) Politieke partijen: Overbodig of nodig? (pp. 31-42). Den Haag: Raad voor het openbaar bestuur.
Van Nierop, L. & Stokmans, D. (2016). Asscher wees regeling oorlogsgetroffenen af. Verkregen op 26 mei, 2017, via http://tinyurl.com/yaaegutz
Vermeulen, F., Kranendonk, M. & Esajas, M. (2014). Hoe de PvdA de migrantenstem kan terugwinnen. S&D, 71(4), 52-59.
Zwan, R. & Lubbers, M. (2016). The political representation of ethnic minorities in the Netherlands: nominated and elected ethnic minority candidates. (paper prepared for the ECPR Joint Sessions in Pisa 24-28 April 2016). Nijmegen: Radboud Universiteit Nijmegen.
Bijlagen
Bijlage A. Lijst respondenten
Tabel 1. Overzicht respondenten
Namen Leeftijd Etnische achtergrond
Opleiding Werk
Busra 20 Turks Verpleegkunde Werkzaam in een
supermarkt
Rachid 22 Marokkaans Gezondheidswetenschappen Werkzaam in een hotel
Enes 28 Turks Religiewetenschappen Actief in
maatschappelijke organisaties
Chaimae 24 Marokkaans Culturele antropologie Maatschappelijk medewerker
Yalnizkurt 49 Turks Financiën Eigen onderneming
Mustafa 36 Turks Economie Manager bedrijfsleven
Nadia 34 Marokkaans Leraar Frans Leraar Frans
Saida 42 Marokkaans X Kinderleidster
Mohamed 28 Marokkaans Commerciële economie Eigen onderneming
Tarik 40 Marokkaans ICT IT-sector
Bijlage B. Interviewvragen
Inleiding:
- Jezelf voorstellen
- Vertellen over je scriptieonderzoek
- Geen goede/slechte antwoorden; alles mag gezegd worden - Anonimiteit garanderen/ gesprek wordt opgenomen
Intro: Sekse: Leeftijd: Werk: Studie: Etnische achtergrond: Woonplaats: Religie:
Respondenten eerst laten vertellen over hun achtergrond (mini-biografie)
Thema’s:
- Stemgedrag vroeger (vóór Denk)
- Stemde u voorheen? Zo niet, waarom niet?
- Zo ja, Op welke partijen heeft u voorheen gestemd, waarom? - En op welke personen stemde u?
- Bent u lid van een pressiegroep (geweest) of politieke partij (geweest)? - Om welke reden bent u/ was u lid?/ Waarom niet?
- Motieven voor Denk nu
- Waarom heeft u op Denk gestemd? - Wat betekent Denk voor u?
- Er wordt door veel media gezocht naar een verklaring voor de overwinning van Denk tijdens de verkiezingen, maar wat is volgens U de reden dat veel mensen in Amsterdam/Rotterdam op Denk hebben gestemd?
- Op welke partij zou u hebben gestemd als Denk er niet was? - Zijn er partijen wier ideeën u tegenstaan?
- Ziet u uw stem op Denk als een proteststem?
- Zijn er aspecten aan Denk die u minder aanspreken, of waar u kritiek op heeft? (bv. standpunten, personen, manier van opereren)
- Verwacht u dat u bij volgende verkiezing weer op Denk stemt? Waar is dat afhankelijk van?
gemeenteraadsverkiezingen weer op Denk te stemmen?
- Wijze van informeren
- Heeft u in de periode voorafgaand aan de verkiezingen politieke bijeenkomsten (van partijen /discussiebijeenkomsten) bijgewoond?
- Via welke media heeft u zich geïnformeerd over Denk : stemwijzer, bijeenkomsten, sociale media, debatten: waar heeft u vooral naar gekeken?
- Hoe zou u de berichtgeving over Denk in de media karakteriseren? - Wat weet u van het verkiezingsprogramma van Denk?
- Werkwijze
- Denk heeft een aantal korte campagnefilmpjes gemaakt? Heeft u een of enkele daarvan bekeken?
- Wat vond u van deze filmpjes?
- Heeft u Denk campagne zien voeren op straat of elders? - Wat vond u van de wijze waarop ze dit aanpakten?
- Personen
- Kunt u enkele prominente leden van Denk opnoemen? - Welke politicus van Denk spreekt u het meeste aan? - Kunt u vertellen waarom?
- En zijn er ook politici van Denk die u minder aanspreken? Waarom?