Uit de interviews komt telkens naar voren dat de respondenten vinden dat het politieke klimaat in Nederland rechtser is geworden en dat dit een belangrijke reden was om op de partij Denk te stemmen. Zij vertellen dat alle partijen in de Tweede Kamer naar rechts zijn geschoven. De respondenten hebben het uiteraard over de PVV van Geert Wilders. Zij snappen niet dat een partij die anti-Islam is, anti minderheden en in het specifiek tegen Marokkanen en Turken is, en in hun optiek daarmee de grondwet overtreedt zo groot kan zijn en de ruimte krijgt in het politieke stelsel om deze ideeën te verspreiden.
Daarnaast vinden enkele respondenten dat er teveel begrip is voor de PVV-stemmers, dit wordt geïllustreerd door het volgende citaat van Tarik:
“Je moet niet sympathie hebben voor mensen met fascistisch gedachtegoed. Wat je moet vertellen is van dit zijn de principes waar we voor staan in Nederland en wat jullie aan het doen zijn, is terug naar de jaren dertig van de vorige eeuw en niet van ik heb begrip voor je economische omstandigheden.”
De anti-Islamitische en anti-minderheden retoriek van Geert Wilders is voor de respondenten niet iets nieuws, maar de respondenten zien dat meerdere partijen in de Tweede Kamer de retoriek van Geert Wilders zijn gaan kopiëre, door het taalgebruik en de standpunten van Wilders over te nemen. Dit zijn dan bijvoorbeeld standpunten over de Islam en integratie. De ervaringen van de respondenten zijn te duiden door zoals in de theorie is uiteengezet, de verandering van het dominante publieke en politieke discours over de multiculturele samenleving, dat negatiever en ongenuanceerder van toon is. Met dit veranderend discours vond ook een ontwikkeling plaats van de culturalisering van burgerschap, waarin de nadruk in het debat is komen te liggen op het benoemen van Nederlandse kernwaarden, Door de islamitische identiteit wordt steeds vaker als bedreiging voor deze kernwaarden gezien.
Respondenten vertellen dat zij merken dat het een ‘trend’ is om je als vertegenwoordiger af te keren tegen alles wat maar met moslims en etnische minderheden te maken heeft. Zo kaarten alle respondenten het voorval met de Turkse minister Kaya van Familiezaken aan die niet naar binnen mocht in het Turkse consulaat in Rotterdam. Uiteraard snappen de respondenten dat deze uitspraken worden gedaan voor electoraal gewin, maar zijn de Turkse en Marokkaanse Nederlandse kiezers ook geen electoraal gewin? Yalnizkurt becommentarieert deze trend als volgt: “Wilders zegt bijvoorbeeld: minder Marokkanen, Turken weg, Islam is geen geloof het is maar een ideologie’ en hij wordt gekopieerd door het CDA en door Rutte want Rutte denkt hé wacht even hij gaat stemmen winnen door zo te praten”. Mohamed, een 28-jarige Marokkaanse ondernemer uit Bos en Lommer vindt:
“[De] VVD is PVV-light. [De] PVV is uiteindelijk een wolf in wolfskleren en VVD is eigenlijk wolf in schaapskleren. Uiteindelijk doen ze wat PVV wilt. Bijvoorbeeld Mark Rutte die noemde ‘adhaan’ vanuit de moskee herrie, als gemekker klinken. Ze zijn bang om de kiezers aan PVV te verliezen dus vandaar dat ze nu ook zo doen.”
De respondenten vinden dat Nederland geen tolerant land meer is, wat het vroeger wel was in hun ogen. Er heerst in Nederland in hun ogen op dit moment een anti-Islamhouding, een gevoel dat Mohamed hierboven verwoord. De respondenten uitten kritiek op de grote partijen zoals de VVD en het CDA. Ze hebben kritiek op premier Mark Rutte die ongepaste opmerkingen maakt en zich niet opstelt als een premier voor alle Nederlanders. De respondenten refereren bijvoorbeeld naar de opmerking van Mark Rutte die tijdens een interview in het radioprogramma ‘Ask me anything’ zei dat hij de islamitische gebedsomroep (adhaan) lelijke muziek en gejengel vond en dat hij het klokgelui van de kerken wèl bij
Nederland vond horen (Van den Berg, 2017).
Respondenten noemen ook de pleur op- opmerking van Mark Rutte in het tv- programma Zomergasten naar aanleiding van een filmpje waarin te zien was dat Turks Nederlandse jongeren die na de mislukte staatsgreep in Turkije woedend de straat op gingen en een NOS-ploeg lastigvielen (NU.nl, 2016). Respondenten vinden het taalgebruik ongepast voor een premier, zij vinden dat de premier zulke uitspraken niet doet wanneer witte Nederlanders ergens bij betrokken zijn. Daarnaast vinden ze dat premier Rutte totaal niet inclusief is voor alle Nederlanders. Zij refereren dan naar de brief van Rutte die gepubliceerd werd in diverse kranten waarin de boodschap was ‘Doe normaal of ga weg’. De teneur van de advertentie was dat minderheden zich moeten aanpassen aan de ‘Nederlandse’ normen en waarden of weg moesten. De respondenten vinden dat dit geen uitspraak is van een premier die voor alle Nederlanders zou moeten zijn. “Ik vind dat Rutte er niet echt goed mee is omgegaan,” zegt Rachid, “In de krant had hij een brief aan alle Nederlanders gestuurd ... hier blijven of je gaat weg. Hij had meer omarmend moeten zijn, zo van jullie zijn allemaal welkom, jullie zijn van ons en jullie zijn ook Nederlanders. Als ik zo’n bericht zie denk ik van ik voel me hier dan niet welkom”.
Dit sentiment zie je terug bij Chaimae: “Rutte die zegt oprotten en terug naar je eigen land en weet ik het. Dan denk ik ja dat is ook de premier van Nederland. Dat ervaar ik als polariserend.” Tarik concludeert uiteindelijk wat veel respondenten naar voren brengen over de verrechtsing zoals zij die de afgelopen jaren ervaren:
“Als je uitgaat van die politiek van de jaren 90 dan is het van Pim Fortuyn, is Nederland steeds rechtser en rechtser en rechtser tot nu we een staat bereikt hebben van fascisme met de PVV en zo. Er is een hoge ruk naar rechts gegaan. Dat geldt voor alle politieke partijen”
Naast de kritiek die de respondenten hebben op de VVD hebben zij ook kritiek op andere partijen zoals het CDA. Zij vinden dat er tijdens de verkiezingen van afgelopen maart er een grote nadruk kwam te liggen op de Nederlandse identiteit. Deze identiteit werd met name door het CDA in hun ogen afgebakend en gepresenteerd als een identiteit waar geen ruimte was voor etnische minderheden. Deze Nederlandse identiteit werd ook teveel gerepresenteerd alsof deze in gevaar was. Mohamed vertolkt het sentiment dat dit oproept bij de respondenten: “[Het] CDA wil eigenlijk dat wij gaan assimileren in plaats van integreren. Ze praten over verplicht opstaan voor Wilhelmus”.
zichzelf niet houden “Aan de Christelijke normen en waarden. Die hebben ze niet hoog. Ze doen ook mee aan de hetze tegen moslims. Je zegt dat je Christelijke waarden hebt, dan denk ik aan vrede en naastenliefde in de samenleving.”