Stine Jensen en haar kijk op online vriendschapsvorming 31

Stine  Jensen  werd  in  1972  geboren  in  Denemarken  in  het  plaatsje  Hillerød.  Op  jonge  leeftijd   emigreerde  ze  naar  Nederland  waar  ze  na  de  middelbare  school  literatuurwetenschappen  en   GilosoGie  ging  studeren  in  Groningen.  Aan  de  Universiteit  van  Maastricht  promoveerde  ze,  waarna  

 Dijck,  J.  van.  2013:  p.  55.

154

 Palfrey,  J.,  U.  Gasser.  2008:  p.  223.

155  Kirkpatrick,  D.  2010:  p.  312. 156  Ibidem. 157  www.facebook.com/help/friends/requests. 158  www.facebook.com/communitystandards/ 159  www.facebook.com/friends/requests 160

ze  columniste  werd  voor  diverse  kranten  en  tijdschriften.  Ook  heeft  ze  een  groot  aantal  

publicaties  op  haar  naam  staan.161  Ze  heeft  in  haar  boek  Dag  vriend!  onderzocht  wat  het  internet   en  de  sociale  media  betekenen  voor  de  hedendaagse  vriendschappen.  Ze  is  sinds  2007  lid  van   het  bekende  netwerk  facebook.  Aanvankelijk  voegde  ze  alleen  personen  toe  die  ze  echt  kende,   maar  naarmate  het  netwerk  populariteit  vergaarde  vervaagde  de  grens  tussen  bestaande   vrienden  en  mensen  die  ze  een  keertje  gezien  had.  De  exclusiviteit  die  gepaard  ging  met  haar   vriendschapsideaal  liet  ze  geheel  los.162    

Om  een  verklaring  te  vinden  voor  de  veranderende  gedachten  rondom  haar  kijk  op  

vriendschappen  en  verder  inzicht  te  geven  in  de  huidige  samenleving,  heeft  ze  de  term  intiem  

kapitaal  geı̈ntroduceerd.  Met  deze  term  borduurt  ze  voort  op  de  terminologie  van  de  Franse  

socioloog  Pierre  Bourdieu.  Hij  onderscheidde  in  zijn  werk  drie  soorten  kapitaal,  namelijk   economisch  kapitaal,  cultureel  kapitaal  en  sociaal  kapitaal.  Onder  de  eerste  verstond  hij  geld  en   onroerend  goed,  in  de  tweede  stonden  kennis,  vaardigheden  en  opleiding  centraal  en  netwerk  en   relaties  omvatte  de  derde.163  Na  deze  drie  soorten  kwam  hij  met  een  vierde  kapitaal,  het  

symbolische  en  linguı̈stische  kapitaal.  Hier  vatte  hij  eer,  prestige  en  het  imago  onder.164     De  eerste  twee  vormen  van  kapitaal  zijn  in  de  loop  der  jaren  van  karakter  veranderd.  De   vanzelfsprekende  waarde  van  het  culturele  kapitaal  is  afgenomen  en  door  de  Ginanciële  crisis   heeft  het  economische  kapitaal  een  deuk  opgelopen.  Het  sociale  kapitaal  is  echter  sterk  in   waarde  toegenomen.  De  huidige  samenleving  staat  in  het  teken  van  het  netwerk  en  het   onderhouden  van  contacten.  Voor  Jensen  gaat  het  niet  alleen  om  het  hebben  van  een  netwerk,   maar  vooral  om  wat  er  met  dat  netwerk  gedeeld  wordt.  In  de  theorie  van  Bourdieu  ontbrak  er   dan  ook  volgens  haar  een  vorm  van  kapitaal.  Eén  waarmee  niet  wordt  uitgedrukt  waar  iemand   staat  binnen  de  samenleving,  maar  die  staat  voor  hoe  de  grenzen  tussen  publiek  en  privé  worden   geı̈nterpreteerd.  Dit  noemt  ze  het  intiem  kapitaal.165  

Intiem  kapitaal  kan  worden  opgevat  als  een  overkoepelend  begrip  dat  betrekking  heeft  op  

waardevolle  persoonlijke  informatie,  die  niet  voor  iedereen  beschikbaar  is.  Het  gaat  Jensen  om   het  feit  dat  tegenwoordig  besloten  wordt  om  het  intiem  kapitaal  te  verspreiden  en  deze  

informatie  voor  iedereen  beschikbaar  te  maken.  Het  intiem  kapitaal  is  verworden  tot  

verhandelbare  privacy.166  Een  handelsplek  van  intiem  kapitaal  zijn  de  sociale  netwerksites,  hier   wordt  steeds  meer  persoonlijke  informatie  gedeeld  en  verspreid.  Op  de  netwerken  is  duidelijk   zichtbaar  dat  er  een  verschuiving  heeft  plaatsgevonden  van  privé  naar  publiek.167  De  

 http://www.stinejensen.nl/biograGie.php. 161  Jensen,  S.  2012:  p.  22. 162  Ibidem:  p.  25. 163  Ibidem:  p.  26. 164  http://www.trouw.nl/tr/nl/5116/FilosoGie/article/detail/1866432/2011/03/28/Intimiteit-­‐in-­‐tijden-­‐van-­‐ 165 Facebook-­‐en-­‐Wikileaks.dhtml.  Ibidem. 166  Jensen,  S.  2012:  p.  25. 167

verschuiving  is  een  relatief  nieuwe  ontwikkeling,  waardoor  onduidelijkheid  is  ontstaan  welke   informatie  privé  is  en  welke  informatie  tegelijkertijd  publiekelijk  kan  zijn.168    

Een  belangrijk  verschil  tussen  publiek  en  privé  is  volgens  Jensen  dat  er  in  het  publieke   domein  vaste  regels,  normen  en  waarden  gelden  waar  iedereen  zich  aan  dient  te  houden.  Op  die   manier  weet  iedereen  wat  er  van  hem  verwacht  wordt.  Privé  kan  iemand  zich  vrijer  gedragen  en   hier  zit  volgens  Jensen  meteen  het  knelpunt.  Het  sociale  netwerk  facebook  wordt  namelijk   gebruikt  als  privé,  maar  de  mededelingen  of  nieuwsberichten  zijn  ook  publiekelijk  toegankelijk.   Hierdoor  is  het  voor  de  gebruiker  nog  onduidelijk  welke  regels  gehandhaafd  moeten  worden.169  

Door  de  opkomst  van  facebook  en  de  daarmee  gepaarde  vrijere  omgang  met  persoonlijke   informatie  vroeg  Jensen  zich  af  of  de  vriendschapsrelaties  zijn  veranderd  en  in  hoeverre  een   vriend  op  facebook  kan  worden  beschouwd  als  een  echte  vriend.170  

Ten  eerste  is  door  de  komst  van  de  sociale  media  volgens  Jensen  elke  vriendschap  op  zich   minder  voor  gaan  stellen,  aangezien  de  persoonlijke  informatie  tegenwoordig  gedeeld  wordt   binnen  de  publieke  ruimte  en  toegankelijk  is  voor  iedereen.  Het  is  niet  meer  bijzonder  als  een   vriend  je  in  vertrouwen  neemt.  De  intimiteit  en  exclusiviteit,  die  gepaard  gingen  met  het  delen   van  persoonlijke  informatie,  is  niet  meer  voorbehouden  aan  een  selecte  groep,  de  vrienden,   maar  wordt  gedeeld  met  honderden  anderen.171  Kortom  de  intimiteit  en  exclusiviteit  binnen   relaties  is  door  de  komst  van  de  sociale  media  afgenomen.  

Ten  tweede  is  ze  van  mening  dat  vriendschap  online  veel  sneller  kan  ontstaan.  Om  vrienden   te  worden  is  het  versturen  van  een  digitaal  verzoek  voldoende.  Even  afwachten  en  na  acceptatie   van  de  ander  ben  je  vrienden.  Iemand  kan  naar  iedereen,  aGhankelijk  van  de  privacyinstellingen,   een  vriendschapsverzoek  sturen,  hoe  goed  of  minder  goed  je  bekend  bent  met  elkaar.172  Dus   online  kan  vriendschap  sneller  gesloten  worden.  

Ten  derde  heeft  ze  opgemerkt  dat  bij  een  vriendschap  op  facebook  niets  noodzakelijk  is.  Het   wordt  gekenmerkt  door  het  vrij  zijn  van  eisen.  Er  hoeft  niet  veel  tijd  samen  doorgebracht  te   worden.  Als  er  een  gesprek  wordt  gevoerd  hoeft  er  niet  meteen  geluisterd  of  gereageerd  te   worden,  je  kunt  op  elk  moment  deelnemen  aan  het  gesprek  of  het  juist  aGbreken.173  De   vriendschappen  online  voelen  comfortabel,  juist  omdat  er  niets  geëist  wordt.174  Oftewel  de   relaties  online  zijn  veel  vrijblijvender.  

Ten  vierde  vindt  Jensen  dat  op  facebook  iedereen  zich  anders  voordoet  of  voor  kan  doen  dan   in  het  dagelijks  leven.  Veelal  wordt  er  een  betere  versie  van  de  zelf  neergezet.  Alleen  de  positieve   berichten  of  de  mooie  foto’s  verschijnen  op  het  digitale  net.  De  virtuele  wereld  is  belangrijker  

 Jensen,  S.  2012:  p.  28. 168  Ibidem:  p.  43. 169  Ibidem:  p.  55. 170  Ibidem. 171  Ibidem. 172  Ibidem. 173  Ibidem:  p.  145. 174

geworden  dan  de  realiteit.  Hier  wordt  de  erkenning  ontvangen  waar  iedereen  naar  hunkert.175   Door  alleen  de  positieve  berichten  weer  te  geven  als  beeld  van  de  zelf  leiden  de  

internetcontacten  volgens  Jensen  tot  oppervlakkigheid.176  Anders  gezegd  wordt  er  online  een   fantasie  van  de  zelf  neergezet.    

Ten  vijfde  is  Jensen  van  mening  dat  de  sociale  technologie  ons  moderne  leven  heeft  gevormd.   Het  persoonlijke  leven  wordt  geregeld  en  ingedeeld  met  tussenkomst  van  de  technologie.  

Facebook  staat  vooral  voor  een  positieve  benadering  van  elkaar,  dit  aangemoedigd  door  de  like-­‐

knop.  Op  die  manier  wordt  continu  bevestiging  gegeven  waar  iedereen  naar  verlangt.177  Hieruit   blijkt  dat  facebook  manipulatief  is,  er  is  geen  don't  like  knop  aanwezig  waardoor  de  bevestiging   van  de  zelf  wordt  aangemoedigd.  

Ten  zesde  blijkt  volgens  Jensen  uit  diverse  onderzoeken  dat  het  gemiddelde  aantal  vrienden   voor  het  internettijdperk  lag  op  vier  à  vijf.  Online  zijn  er  veel  vrienden  bijgekomen.  Daar  ligt  het   gemiddelde  namelijk  rond  de  tweehonderd  vrienden  per  persoon.178  Kortom  door  de  komst  van   de  sociale  netwerksites  is  het  aantal  vrienden  toegenomen.  

Ten  slotte  heeft  Jensen  opgemerkt  dat  men  via  facebook  in  contact  kan  blijven  met  oude   vrienden  uit  de  middelbare  schoolperiode.  Het  is  mogelijk  overal  online  te  zijn  en  hierdoor   overal  contact  te  onderhouden  met  de  internetvrienden.  Ook  het  contact  met  familieleden  is   gemakkelijker  via  de  sociale  media,  ongeacht  waar  deze  zich  bevinden.179  Door  de  overbrugging   van  tijd  en  ruimte  is  facebook  een  middel  geworden  om  ten  alle  tijden  vriendschappen  in  stand   te  houden.  

!