Hoofdstuk 2 Vriend in de huidige samenleving 21
2.3 Het begrip vriend in de digitale wereld 31
2.3.2 Jose van Dijck en de verbindende media 34
José van Dijck is geboren in Boxtel.180 Na het voltooien van haar Bachelor en Master aan de Universiteit van Utrecht, ontving ze haar Ph.D. aan de University of California, San Diego. Na het behalen van deze titel werd ze universitair docent Journalistiek aan de Universiteit van
Groningen en ging ze werken voor de Universiteit van Maastricht op het gebied van media en visuele cultuur. In 2001 begon ze als hoogleraar Media Studies aan de Universiteit van Amsterdam. Daarnaast was ze decaan van de Faculteit der Geestwetenschappen.181
In maart 2013 heeft ze het boek The Culture of Connectivity: A Critical History of Social Media uitgebracht. In dit boek bestudeert ze de opkomst van de sociale media van het begin van de twintigste eeuw tot en met 2012. Met een kritische en historische analyse geeft ze de opkomst van de grote online platformen weer binnen een context van een snel veranderende omgeving
Jensen, S. 2012: p. 60-‐62. 175 http://www.libelle.nl/libelle-‐magazine/stine-‐jensen-‐sociale-‐media-‐en-‐vriendschappen.html. 176 Jensen, S. 2012: p. 145. 177 Ibidem: p. 141. 178 Ibidem: p. 37. 179 http://www.foliaweb.nl/medewerkers/jose-‐van-‐dijck-‐menselijk-‐maar-‐griezelig-‐goed-‐georganiseerd/. 180 http://www.uva.nl/over-‐de-‐uva/organisatie/medewerkers/content/d/i/j.f.t.m.vandijck/j.f.t.m.van-‐dijck.html. 181
van de verbindende media, zoals ze de sociale media noemt.182 Ze wil een inzicht bieden in hoe de netwerken van invloed zijn op het dagelijks leven en wat de kansen en bedreigingen ervan zouden kunnen zijn.183
In minder dan tien jaar is er een geheel nieuwe infrastructuur ontstaan voor online
netwerken, die diep is doorgedrongen in onze hedendaagse samenleving. Sociale media vormen een nieuwe manier om ons leven te organiseren en worden gedeGinieerd als a group of
Internetbased applications that build on the ideological and technological foundations of Web 2.0, and that allow the creation and exchange of user-‐generated content.184 De groei van de sociale netwerksites was sterk verbonden met de opkomst van Web 2.0. Web 2.0 platformen ontstonden met het idee dat vrienden online konden communiceren of creatieve inhoud konden uitwisselen met elkaar. De mogelijkheid van twee kanten op communiceren maakte de online media
democratischer dan voorheen. Het was nu mogelijk direct berichten te verzenden naar anderen, terwijl voorheen alleen de media zelf de controle in handen hadden over wat er gepubliceerd werd.185 Voor deze ontwikkeling waren websites statische platformen, nu werden het
platformen waar iedereen zelf mee aan de slag kon gaan.186
Volgens Van Dijck staat facebook bovenaan de lijst als het gaat om succesvolle sociale
netwerken, vooral op de manier hoe het netwerk zich heeft weten te nestelen in het sociale leven van de mens.187 Door het online sociale netwerk te belichten op het economische, sociale,
technische en culturele aspect wil ze aangeven hoe de recente ontwikkelingen in het
medialandschap de beleving van de samenleving hebben veranderd188 en welke invloed deze veranderende beleving heeft gehad op het begrip vriend.
Ten eerste stelt Van Dijck dat online de term friend staat voor zowel intieme contacten als kennissen of zelfs totale onbekenden, allen verwoord als één en dezelfde. Als men goed contact heeft onderling in de ofGline wereld, gaat het om de kwaliteit van de relatie in plaats van de kwantiteit. Verbondenheid online is een kwantiGiceerbare waarde geworden, bekend als het
popularity principle. Hoe meer contacten of vrienden er online zijn, hoe populairder de persoon
wordt. Een kettingreactie wordt ontketend, omdat door het grote aantal contacten de
populariteit groeit en anderen ook contact met die persoon willen.189 In vriendschap zoekt men niet naar inhoud of diepte, maar naar hoeveelheid. Het criterium voor vriendschap is niet meer kwaliteit, maar kwantiteit.
Ten tweede heeft ze opgemerkt dat facebook een middel is geworden om het beeld van de zelf te vormen en dit uiteen te zetten. Het is een platform waar de promotie van de zelf centraal staat
http://www.scientias.nl/waarom-‐facebook-‐een-‐deel-‐van-‐ons-‐leven-‐opeist/82210. 182 Dijck, J. van. 2013: p. 23. 183 Ibidem: p. 4. 184 Ibidem: p. 10. 185 Ibidem: p. 6. 186 Ibidem: p. 156. 187 Ibidem: p. 5. 188 Ibidem: p. 13. 189
binnen een netwerk van vrienden. In de online omgeving wil iedereen vooral laten zien wie zij zijn. Het gaat om het bouwen van de eigen identiteit door middel van het delen van stukjes informatie.190 Het netwerk dient als een podium. Het is belangrijk om door middel van berichten een positief beeld van de zelf te creëren. Bij alles wat geplaatst wordt, wordt rekening gehouden met wat de ander daarvan zou kunnen denken.191 Facebook schetst een positief beeld van de zelf opgebouwd uit stukjes informatie gebaseerd op de gedachten van een ander over de zelf. Kortom vrienden dienen ter zelGbevestiging.
Ten derde merkt Van Dijck op dat via de sociale media een verschuiving heeft plaatsgevonden van informeel en intiem naar formeel en in het publieke domein. Veel activiteiten, zoals
afspreken met vrienden en vakantiefoto’s laten zien, waren aanvankelijk ofGline en werden gedeeld met slechts een selecte groep, nu is dat verschoven naar de online omgeving. Privé en publiek is één geworden.192 Het delen van informatie is centraal komen te staan. Delen heeft binnen de sociale media echter een dubbele betekenis. Enerzijds verwijst het naar de gebruikers die persoonlijke informatie met elkaar delen, maar aan de andere kant is deze informatie ook toegankelijk voor derden en daarmee publiekelijk.193 De betekenis van delen is dus veranderd van het uitwisselen van informatie tussen twee personen naar delen met iedereen op de
wereld.194 Delen is de norm geworden en privacy de uitzondering.195 Hieruit blijkt dat het delen van informatie met een groep van belang is geworden.
Ten vierde is ze van mening dat de openheid van de gebruiker wordt misbruikt door het bedrijfsleven. Door de overname is de interactieve sfeer, die het netwerk groot heeft gemaakt, naar de achtergrond verdwenen. Van Dijck vraagt zich af in hoeverre contact op de sociale media een sociale aangelegenheid is als het bedrijfsleven er zoveel mee van doen heeft.196
Hoe meer een bedrijf weet over een gebruiker, hoe meer informatie kan worden doorgespeeld naar derden. Derden kunnen deze informatie gebruiken om advertenties gericht op persoonlijke behoeften van de gebruiker op zijn of haar facebook pagina te zetten.197 Van Dijck geeft als voorbeeld het gebruik van de like-‐knop, waar de interesses van de gebruiker uit kunnen worden opgemaakt. De advertenties verschijnen vervolgens in de vorm van aanbevelingen die gedaan zouden zijn door de vrienden, maar die in werkelijkheid voortkomen uit het eigen like-‐gedrag.198 Kortom vriendschappen worden uitgebuit door het bedrijfsleven mede door het accepteren van advertenties in de persoonlijke ruimte. Zo heeft er een economisering van het begrip vriend plaatsgevonden. Dijck, J. van. 2013: p. 51. 190 http://www.scientias.nl/waarom-‐facebook-‐een-‐deel-‐van-‐ons-‐leven-‐opeist/82210. 191 Dijck, J. van. 2013: p. 7. 192 Ibidem: p. 45. 193 Ibidem: p. 65. 194 http://www.scientias.nl/waarom-‐facebook-‐een-‐deel-‐van-‐ons-‐leven-‐opeist/82210. 195 Dijck, J. van. 2013: p. 155. 196 Ibidem: p. 48. 197 Ibidem: p. 63. 198
Ten vijfde stelt ze dat tegenwoordig de focus ligt op het in contact komen met mensen online en dit contact te onderhouden via de sociale media. Het netwerk biedt een manier om een brug tussen ruimte en tijd te vormen en helpt mensen op de hoogte te blijven van het leven van hun vrienden.199 Vriendschap wordt voortdurend onderhouden zonder pijn en verlangen bij afwezigheid.
Ten zesde vindt Van Dijck dat vriendschap niet alleen meer het resultaat is van spontane interactie tussen mensen, het is ook een resultaat geworden van een geprogrammeerde
samenleving. Het netwerk is zo gecodeerd dat keuzes die genomen worden vrij lijken, maar het tegendeel is waar. Facebook hanteert namelijk de methode 'mensen die je misschien kent' en 'vrienden van vrienden', die geprogrammeerd zijn vanuit het netwerk.200 Het is de technologie die het sociale contact tussen mensen heeft gestimuleerd en vergroot.201 Vanuit facebook worden berichten gestuurd met de tekst I miss you bij niet frequent bezoek en ook vrienden vragen zich af waarom je niet op de hoogte bent van wat zich afspeelt in de digitale omgeving.202 Het niet aanwezig zijn op de sites zorgt voor uitsluiting en dat je niet meer op de hoogte bent wat er gaande is in de wereld van je vrienden. Hier vinden de uitnodigingen plaats en hier lees je over feestjes. Er vindt op deze manier uitsluiting plaats van het aantrekkelijke, publieke leven.203 Kennissen en collega's zijn lid van facebook, waardoor de sociale druk enorm hoog is 'om mee te doen'. Dat een groot deel van de communicatie en een groot deel van het leven zich afspeelt via sociale media komt doordat anderen het ook doen. Dit wordt ook wel peer pressure genoemd, de druk van mensen rondom de persoon.204 Communicatie kan daarnaast tegenwoordig altijd en overal. Het gevolg is dat iedereen van elkaar op de hoogte kan zijn. Het leven van veel mensen wordt compleet geleefd via deze media.205 Het netwerk is zo doorgedrongen tot iemands persoonlijke leven, dat het lijkt dat de keuzes die gemaakt worden vrijwillig gebeuren. Vriendschap is geen vrijwillige, persoonlijke keus meer, maar wordt gemanipuleerd vanuit
facebook.