B- Case study: Gender Bender festival
3. Steun Nederlandse ambassade te Rome aan het Gender Bender festival
De Nederlandse ambassade te Rome146 raakt voor het eerst in contact met het Gender Bender
festival in 2004, voor de tweede editie van het festival. Aanleiding was de expositie ‘Imitation of Life’ van Erwin Olaf, die van oktober tot en met november op het festival getoond werd. De ambassade besluit, naar aanleiding van de subsidieaanvraag die de organisatie van het Gender Bender festival had ingeleverd, de gevraagde bijdrage van €5.000,- te leveren. Een besluit dat past bij het geldende internationale cultuurbeleid, vanwege de prioriteitspositie die beeldende kunst had in 2004, en omdat de thematiek van seksualiteit goed aansluit bij het thema culturele diversiteit. Daarnaast is het festival een goede cross-over van cultuur en de agendering van maatschappelijke thema’s, waardoor ook doelen van public diplomacy, zoals het strijden voor gelijke rechten voor iedereen, aangestipt worden. De Mondriaan Stichting, het fonds voor beeldende kunst, levert een substantiële bijdrage van €9.600,- aan de tentoonstelling, waarmee de ambassade de zekerheid krijgt van een goed gecureerde expositie. Uit interne evaluatie blijkt dat de tentoonstelling een groot succes is geworden, met veel persaandacht, en de samenwerking met Il Cassero is uitstekend en zeer professioneel verlopen. In een notitie staat te lezen dat er op korte termijn vervolgactiviteiten zullen worden afgesproken samen met artistiek directeur Daniele del Pozzo. Toch laat de volgende Nederlandse artistieke, en daarmee financiële, bijdrage drie jaar op zich wachten. In 2007 ontvangt het Gender Bender festival United Sorry van Frans Poelstra en Robert Steijn voor twee avonden. Wederom wordt er waargenomen dat het festival goed bezocht en goed georganiseerd is. De steun van de ambassade wordt dit jaar erg gewaardeerd door de organisatie, aangezien het jaar ervoor de aartsbisschop van Bologna, kardinaal Caffarra, zijn kritiek uitte op het festival door te zeggen: “Wij kunnen de barbaarse invasie met publiek geld niet accepteren: het is een belediging voor het geloof en de rede van de Bolognezen.”147 Daniele del Pozzo noemt in het
interview dat er destijds sponsoren waren die besloten de samenwerking stop te zetten na deze kritiek van de katholieke kerk.148 De ambassade besloot echter de steun voort te zetten, omdat
homo-emancipatie een belangrijk speerpunt is van de public diplomacy van Nederland. Een prettige ontwikkeling volgens Del Pozzo, die zegt dat hij het gevoel heeft dat: “we share the same vision about identities, differences, contemporary society.”149 In 2008, nadat Del Pozzo aangeeft de
focus van het festival te willen verleggen naar moderne dans, raadt de ambassade hem aan samen te werken met Roberto Casarotto. De ambassade heeft al vaker met hem samengewerkt en hij is voor Nederland “een belangrijke promotor van minder bekende Nederlandse dansers in Italië gebleken. Ook wordt hij door zijn goede begeleiding zeer gewaardeerd door de Nederlandse dansers.”150 Gender Bender neemt hem aan als dansprogrammeur, wat als gevolg heeft dat sinds
2009 stelselmatig Nederlandse dans wordt geprogrammeerd op het festival. Casarotto geeft aan afhankelijk te zijn van het aanbod binnen zijn netwerk, wat betreft het programmeren van het festival, maar roemt Nederland, omdat “there are a lot of possibilities to talk about identity,
146 Hierna ‘de ambassade’ genoemd
147http://sorvegliatospeciale.wordpress.com/2006/11/06/a-bologna-la-cultura-e-gender-bender-e-cha-bisogno-
dei-nostri-soldi/ (16 juni 2014) (eigen vertaling)
148 Zie bijlage IV 149 Ibid.
because of the open, tolerant view in the artistic field.”151 In 2009 is choreografe Ann van den
Broek tweemaal te zien op het festival dankzij een bijdrage van €3.000,- van de ambassade en een bijdrage van het Fonds Podiumkunsten. Ook draaien er twee Nederlandse dj’s op het afsluitfeest, waar geen subsidieaanvraag voor geweest is. Het jaar daarop worden de drie
Nederlands/Israëlische choreografen, Mor Shani, Rom Amit en Liat Waysbort, uitgenodigd. Deze choreografen zijn van origine Israëlisch, maar al lange tijd gevestigd in Nederland. De ambassade heeft het project destijds ondersteund, vanwege het praktische beleidsdoel om Nederland aan te sluiten op internationale netwerken en het als internationaal dansland op de kaart te zetten. Vanaf 2011 is Peggy Olislaegers, op aanraden van Roberto Casarotto, bij het Gender Bender festival betrokken geraakt. Als internationaal dansdramaturg en directeur van de Nederlandse Dansdagen leidt ze een aantal lezingen met dansers en choreografen tijdens het festival. In een interview erkent ze de rol van de ambassade omtrent export van Nederlandse dans en noemt het “voelbaar” dat er een specifieke cultuurafdeling is in Italië. Verder noemt ze de ondersteuning vanuit de ambassade “prettig.”152 Naast de aanwezigheid van Peggy Olislaegers, is er op het festival ook een
Nederlandse productie gechoreografeerd door de Zwitserse Tabea Martin, die al jaren in Nederland woont en werkt. De komst van Peggy Olislaegers en de dansers van Tabea Martin worden met een bedrag van €2.000,- ondersteund. Verder is er op het festival de Amerikaans/Nederlandse film Bumblefuck te zien, die de ambassade niet financieel ondersteunt. In 2012 is Peggy Olislaegers wederom uitgenodigd om gesprekken te leiden tijdens het festival, wat door de ambassade wordt ondersteund met een bedrag van €1.000,-. Daarnaast is de Nederlandse documentaire Meet the Fokkens te zien, waar geen subsidieaanvraag voor is gekomen. Noemenswaardig is dat vanaf 2012 is de Nederlandse luchtvaartmaatschappij KLM sponsor van het festival. Een voortvloeisel uit de inspanningen van de economische en culturele afdeling van de ambassade. In mei 2012
organiseerde de economische afdeling een Business Challenge, een wedstrijd voor studenten, in samenwerking met Nederlandse bedrijven die in Italië opereren. KLM nam deel en vroeg aan de studenten te zoeken naar nieuwe doelgroepen in Italië. De winnaars van de wedstrijd raadden KLM aan zich te gaan richten op homoseksuelen in Italië. De culturele afdeling raadde KLM aan een samenwerking aan te gaan met het belangrijkste en meest toonaangevende homofestival in Italië, het Gender Bender festival. Sindsdien is er een sponsorcontract tussen het festival en KLM. 2013 is het eerste jaar dat de ambassade geen subsidieaanvraag ontvangt voor het festival. Het festival is namelijk in samenwerking met de Nederlandse Dansdagen van Peggy Olislaegers, het festival Queer Zagreb en Paso a 2 Certamen Coreográfico de Madrid, een Europees project gestart: Performing Gender. De ambassade, die een belangrijke verbinder tussen Peggy Olislaegers en het festival was, wordt om een subsidie gevraagd van €3.000,- voor alleen dit project, in plaats van het gehele festival. Daniele del Pozzo noemt het project mede-mogelijk gemaakt door de ambassade:
“It’s a great result, thanks to the Dutch embassy. It’s true, because the Dutch embassy has shared with us our perspective. It’s a very small scale intervention, but at the same time if
151 Zie bijlage V 152 Zie bijlage I
you put it in perspective these little events build more and more activities. It gave us the possibility to develop more activities. And that’s very important.”153
Dankzij het netwerk van Casarotto en de positieve ervaringen met Nederlandse dansers op het festival, zijn er in 2013 twee Nederlandse producties te zien op het festival, die zonder bijdrage van de ambassade de weg naar het festival hebben gevonden. Emio Greco PC en Giulio D’Anna zijn allebei geboren Italianen, maar wonen al jaren in Nederland vanwaar ze hun producties uitvoeren. Naast deze moderne dansoptredens is ook de film Matterhorn te zien op het festival. Voor 2014 staat de tweede helft van het Performing Gender project op het programma, dat wederom een bijdrage van €3.000,- kan verwachten van de ambassade. Met de financiële ondersteuning van het festival helpt de ambassade niet alleen de Nederlandse dans, maar ondersteunt het ook de
organisatie van het festival, Il Cassero, en zijn werkzaamheden . Hierdoor ondersteunt de
ambassade de strijd voor homo-emancipatie en gelijkheid van rechten, één van de doelen van het huidige public diplomacy beleid. Huidig minister van Buitenlandse Zaken, Frans Timmermans, benadrukte recent hoe belangrijk de gelijkheid van rechten was en nog steeds is voor
homoseksuelen:
“[Ik vind] dat staten de plicht hebben op te treden tegen iedere vorm discriminatie op basis van wie je bent, inclusief je seksuele geaardheid. (…) bovendien vloeit het rechtstreeks voort uit de universele verklaring over de rechten van de mens, het EVRM en een reeks andere internationale verplichtingen die staten vrijwillig en op basis van een besluit van hun eigen parlementen zijn aangegaan. Als staten zich houden aan die afspraken krijgen samenlevingen de ruimte af te rekenen met discriminatie en hoeft op termijn geen homo, lesbienne of bi- of transseksueel meer zijn of haar aard meer te verstoppen en kan iedereen ongehinderd zichzelf zijn.”154
In lijn met zijn pleidooi en beleid voor gelijkheid van rechten blijft de Nederlandse ambassade te Rome dit festival en daarmee Il Cassero steunen, zolang er in Italië geen gelijkheid van rechten is voor homoseksuelen.
Jaar Performance Categorie Bijdrage
2004 Erwin Olaf: “Imitation of Life” Beeldende kunst €5.000,-
2005 - - -
2006 - - -
2007 United Sorry: “Frans Poelstra, his dramaturg and Bach
Moderne dans €2.000,-
2008 - - -
2009 Ann van den Broek: “Co(te)lette” Moderne dans €3.000,- Zoe Xenia & Steffi Elektronische muziek - 2010 Mor Shani & Rom Amit: “Lu Carmella
Liat Waysbort: “Male Version”
Moderne dans €2.000,-
153 Zie bijlage IV
154 Officiële Facebookpagina Frans Timmermans:
2011 Peggy Olislaegers
Tabea Martin: “Duet for two dancers”
Moderne dans €2.000,-
Bumblefuck Film -
2012 Peggy Olislaegers Moderne dans €1.000,-
Meet the Fokkens Film -
2013 Performing Gender Moderne dans €3.000,-
Emio Greco PC: “Rocco: a dark full ride” Moderne dans -
Giulio D’Anna: “Parkin’Son” Moderne dans -
Matterhorn Film -
(2014) Performing Gender Moderne dans €3.000,-
Tabel 4: Overzicht steun Nederlandse ambassade aan het Gender Bender festival
De Nederlandse ondersteuning wordt erg gewaardeerd door de organisatie van het festival. Naast het financiële steuntje in de rug155, wordt het belang ingezien wat deze ondersteuning voor geheel
Italië kan betekenen. Het Gender Bender festival is immers één van de grootste festivals in Italië die pleit voor homo-emancipatie en heeft daardoor een zekere status. Franco Grillini zegt:
“Alle ondersteuning die we krijgen is heel waardevol, het is ontzettend belangrijk. Het laat aan Italië zien dat er een andere wereld is, dat de situatie van de LGBT-gemeenschap buiten Italië anders is.”156
Het feit dat het label van Nederland aan het festival gehangen kan worden betekent volgens Roberto Casarotto niet alleen voor de organisatie iets, maar ook voor Italië, Nederland, Europa en de wereld:
“With the support of a foreign embassy the festival goes beyond Italy. It speaks to Europe and the world. It also speaks to the Netherlands, if they’re aware of the support, in the sense that their government stands for these subjects. (…) Having representatives of a nation helps the local environment, but also the home country. It’s a big statement that the authorities stand for this.”157
De manier waarop Nederland samenwerkt met het festival wordt als zeer prettig ervaren. Zo zegt artistiek directeur Daniele del Pozzo over de ondersteuning aan het Performing Gender project:
“I asked the same support at the embassies of other partners, Croatia and Spain, but only the Dutch decided to be part of this project in a very open way. (…) We share the same vision about identities, differences, contemporary society and so on. (…) The impression is that we talk the same language.”158
Die openheid waarmee de ambassade projecten ondersteund wordt ook erkend door programmeur Roberto Casarotto:
155 Gemiddeld slechts 2% van de totale begroting (Interne rapporten 2004-2013) 156 Zie bijlage VI
157 Zie bijlage V 158 Zie bijlage IV
“The great thing is that unlike other institutes or embassies they do not intercept our work artistically. The artistic content is free and we are free to work, which is a wonderful characteristic of the relation between the festivals I work for and the Dutch embassy. (…) They really want to develop without pressing artistic orientation. The embassy has clear ideas and they have their own priorities, but we as artists still have a lot of freedom in creating work.”159
Hieruit blijkt dat de Nederlandse ambassade te Rome precies volgens het Thorbecke principe werkt, zoals uitgelegd in hoofdstuk A.1 van deze scriptie. De regering bemoeit zich niet met de artistieke inhoud van cultuur. Deze artistieke inhoud, en met name de artistieke kwaliteit moet niet vergeten worden. Naast de prettige samenwerking met de ambassade en de voordelen die het biedt om het logo van Nederland op het festival te hebben staan, moet niet vergeten worden dat de hoge kwaliteit van de Nederlandse moderne dans ook een belangrijke reden is waardoor het blijvend geprogrammeerd wordt. Daniele del Pozzo zegt hierover:
“I know, being a part of the public , that most of the time the performing arts productions that come from the Netherlands are original, interesting, very well done, and the
performers have had a good physical training. There is a sort of Dutch attitude towards performing arts.”
De culturele afdeling van de Nederlandse ambassade te Rome heeft per jaar 150.000 euro tot zijn beschikking, wat verdeeld wordt over subsidieaanvragen. Hierbij krijgen subsidieaanvragen van projecten die in het kader van de doelen van het Nederlands internationaal cultuurbeleid passen de voorkeur. Door de hoge kwaliteit van de Nederlandse dans, de professionaliteit van de organisatie, diens goede projectmanagement, de landelijke uitstraling van het festival en het maatschappelijke thema dat wordt geagendeerd houdt de samenwerking met het festival al jaren stand. Maar ook omdat het festival zich goed houdt aan de subsidiecriteria van de ambassade. Zo is er een
transparante begroting, een professionele en weinig bureaucratische manier van communiceren en wordt het logo van de Nederlandse ambassade goed en duidelijk ingezet. Dit laatste zorgt ervoor dat de zichtbaarheid van Nederland als homotolerant land verhoogd wordt, wat past in het kader van de nation branding van Nederland, waarbij Nederland gepresenteerd wordt als ‘open-minded country’.
Conclusie
Het Nederlands internationaal cultuurbeleid heeft er sinds 2008 een nieuw hoofdstuk bij: culturele diplomatie. Het “benutten van kunst en cultuur voor buitenlandse betrekkingen” is in de meest recente nota Meer dan Kwaliteit een beleidsdoel naast drie andere doelen, waarbij de gemene deler is dat de Nederlandse cultuur een internationale en economische focus dient te hebben. Onduidelijk is echter wat de Nederlandse overheid precies verstaat onder culturele diplomatie. In deze scriptie hanteer ik de volgende definitie van culturele diplomatie: De inzet van de cultuur van een staat om doelstellingen van haar buitenlands beleid te bereiken, door gebruik te maken van aspecten van internationale culturele relaties, public diplomacy en nation branding.
Na een analyse van de verzamelde gegevens kan er tot de conclusie gekomen worden dat de steun van de Nederlandse ambassade te Rome aan het Gender Bender festival de drie aspecten van culturele diplomatie omvat:
Arts diplomacy. Bijdrage aan de ontwikkeling en internationalisering van de Nederlandse
danswereld door ze een podium in Bologna, Italië, te bieden. De ondersteuning heeft geleid tot zelfstandig initiatief vanuit de organisatie om Nederlandse artiesten uit te nodigen op het festival, ook zonder ondersteuning van de ambassade.
Public diplomacy. De agendering van maatschappelijke thema’s, door een festival te
ondersteunen die pleit voor homo-emancipatie.
Economic diplomacy. De economische marktkansen van Nederland zijn via het festival
verhoogd door luchtvaartmaatschappij KLM te koppelen aan het festival.
De case study laat zien dat de manier waarop de culturele diplomatie rondom het festival door de ambassade in Rome is uitgevoerd, een samenspel is van deze drie elementen. De instrumenten die voor dit evenement zijn gebruikt zijn de volgende:
Netwerken creëren en onderhouden. Met de kennis en het netwerk van de ambassade is een samenwerking ontstaan tussen het festival en de huidige dansprogrammeur Roberto Casarotto. Het heeft voor een sponsorovereenkomst met KLM gezorgd en de samenwerking tussen Daniele del Pozzo en Peggy Olislaegers, geïnitieerd door de ambassade, heeft tot een nieuw cultureel initiatief geleid.
Publiciteit: Voor het festival is veel persaandacht gegenereerd en op eigen mediakanalen is er ook publiciteit geweest voor het festival.
Financiële ondersteuning: De ambassade heeft, afhankelijk van de Nederlandse presentie op het festival, sinds 2004 financiële ondersteuning geboden.
Het Gender Bender festival heeft een bijzondere positie in een Italië waar homoseksualiteit niet volledig geaccepteerd is en waar homoseksuele stellen nog niet dezelfde rechten kennen als heteroseksuele stellen. De organisatie, Il Cassero, strijdt al jaren voor emancipatie en acceptatie van homoseksualiteit en elke andere vorm van gender. Door middel van het Gender Bender festival proberen ze hun boodschap aan een zo groot mogelijke groep kenbaar te maken. Wat de
ondersteuning van de Nederlandse ambassade te Rome aan het Gender Bender festival duidelijk maakt is dat de ambassade een coördinerende en verbindende functie heeft. De ambassade
bepaalt, volgens het Thorbecke principe, niet de programmering, maar helpt het bestaande aanbod een platform te bieden. In de functie als cultuurmakelaar wordt ervoor gezorgd dat Nederlandse dans een jaarlijks podium heeft in Italië. Het uitvoeren van culturele diplomatie is voornamelijk het inspelen op de mogelijkheden van het veld. De bijdrage die culturele diplomatie levert is een reflectie van de aanwezige kunstprojecten van een land, waarbij internationale
cultuurbeleidsdoelen prioriteiten geven aan bepaalde sectoren of thema’s. Door projecten te ondersteunen die een maatschappelijk thema aankaarten, door middel van bijvoorbeeld
podiumkunsten, kan een ambassade via culturele diplomatie een focus leggen op de prioriteiten binnen public diplomacy. Met het ondersteunen van het Gender Bender festival helpt de
Nederlandse ambassade te Rome de Nederlandse danssector, de strijd voor homo-emancipatie in Italië en de Nederlandse marktkansen in het buitenland. Ondersteuning van een multidisciplinair festival, via de multidisciplinariteit van de culturele diplomatie.
Aanbevelingen
In hoeverre de steun van de ambassade bijdraagt aan de doelstellingen van het festival
(verbetering van de situatie van homoseksuelen in Italië) is lastig te meten. De financiële bijdrage wordt gewaardeerd, en de organisatoren voelen zich gesteund in hun strijd door de Nederlandse staat. Eveneens lastig te meten is de effectiviteit van de culturele diplomatie op maatschappelijk vlak. De internationalisering van de Nederlandse danswereld in Italië is zichtbaar door de verhoging van het aantal optredens op het festival. De verhoging van de economische
marktkansen van Nederland is zichtbaar door de koppeling van een Nederlandse sponsor aan het festival, waarmee deze zijn doelgroep en economische winst vergroot. De agendering van
maatschappelijke thema’s, door financiële support, is zichtbaar in de waardering die de
organisatoren hebben. Echter is het onduidelijk of het publiek het statement dat de Nederlandse staat wil maken door dit soort festivals te ondersteunen, volledig begrijpt. De organisatie benoemt het feit dat de steun van de Nederlandse ambassade effect heeft en gewaardeerd wordt, maar cijfers ontbreken. Het Gender Bender festival is één van de voornaamste en grootste festivals in Italië over dit thema. Maar het bereik of de impact van het festival op de Italiaanse samenleving en daarmee de impact van de steun is onbekend. Om deze uiteindelijke effectiviteit van de culturele diplomatie, ingezet voor het Gender Bender festival, te meten, zou een grootschalig onderzoek onder de bezoekers van het festival noodzakelijk zijn. De bestaande enquête van de organisatie zou uitgebreid moeten worden met vragen over de zichtbaarheid van Nederland tijdens het