Sanctionering en strafdoelen

Het strafrecht dient verschillende strafdoelen, die hieronder kort zullen worden besproken. Voorop staat dat sanctioneren allereerst de functie van normbekrachtiging heeft.159 De strafdoelen staan niet op zichzelf, maar zijn mede afhankelijk van de strafmodaliteit.160 _De wettelijke sancties volgen uit artikel 9 Sr. Voor de bestraffing van een rechtspersoon leent de geldboete zich het best, omdat een rechtspersoon geen gevangenisstraf of hechtenis kan uitzitten en geen taakstraf kan uitvoeren.161 _{De wetgever heeft bij de invoering van het systeem van} categorieën geldboetes gekeken naar de strafdoelen en oordeelde dat het opleggen van een vermogenssanctie voornamelijk normconformiteit en conflictoplossing, “dat wil zeggen het wegnemen van onrust die door het delict in de maatschappij mocht zijn ontstaan” dient.162 A-G Knigge stelde in 2010 dat een forse geldboete weliswaar ook het effect van ontneming van wederrechtelijk voordeel kan hebben, maar dat dit nooit de rechtvaardiging van de oplegging van de boete mag vormen, want daarvoor bestaat de ontnemingsmaatregel.163 Naast de geldboete valt te denken aan het opleggen van bijkomende straffen zoals ontzetting van bepaalde rechten en openbaarmaking van een rechterlijke uitspraak. Deze kunnen in het kader van imago- en

159 _{Kristen 2010, p. 177} 160 _{Krukkert, FM 2018, 151}

161 _{Kamerstukken II 1975/76, 13 655, 1-3, p. 8} 162 _{Kamerstukken II 1977/78, 15 012, 3, p. 19}

38

reputatieschade voor een rechtspersoon grote gevolgen hebben, die zeker als straf kunnen aanvoelen. Bovendien noemt de Wet Economische Delicten enkele bijkomende straffen en maatregelen die in de bedrijfsmatige context kunnen worden opgelegd.164

Naast de rechtspersoon kan het Openbaar Ministerie feitelijk leidinggevenden vervolgen.165 Voor een natuurlijk persoon behoren ook andere straffen tot de mogelijkheid, waaronder de gevangenisstraf. Ook resocialisatie gaat dan als strafdoel een rol spelen. Doch, juist vanuit de voorgaande klassieke strafdoelen is het wenselijk een individu te straffen. Juist in een grotere onderneming zal de verantwoordelijke namelijk niet of nauwelijks consequenties ondervinden van het bestraffen van de rechtspersoon voor strafbare feiten, terwijl die feiten door diens toedoen begaan konden worden. 166 Om normconform gedrag af te dwingen zullen dus leidinggevenden aangespoord moeten worden zich naar de norm te gedragen. Schendingen van deze normen dienen bovendien de verantwoordelijken te treffen.

Volgens de absolute strafrechtstheorie vormt vergelding van schuld aan een strafbaar feit het voornaamste strafdoel. Omdat fout is gedaan, dient de gestrafte een straf te ondergaan, zo is de gedachte.167 Dat een multinational en mogelijk betrokken leidinggevenden een zware straf ontvangen nadat zij mensenrechten ernstig hebben geschonden, is volgens deze theorie gerechtvaardigd. Door te bestraffen wordt aangegeven dat dergelijke gedragingen niet getolereerd worden en dat daders moeten boeten voor de aangerichte schade.

Naast vergelding staat preventie, dat onder de relatieve rechtsleer terrein heeft gewonnen. Ten eerste is algemene preventie voor dit onderzoek bijzonder belangrijk. Doordat aan een bepaalde norm een strafoplegging wordt gekoppeld en de norm daadwerkelijk wordt gehandhaafd in de vorm van bestraffing, gaat er een afschrikwekkende werking van uit op toekomstige overtreders.168 Bestraffing van multinationals heeft zo op andere bedrijven een signaalwerking. Bedreigd met een (zware) sanctie zullen bedrijven zich hopelijk houden aan de voor hen geldende normen. Op die manier wordt compliance afgedwongen.

164 _{Zie bijvoorbeeld art. 7 sub c WED voor de tijdelijke gehele of gedeeltelijke stillegging van de onderneming} 165 _{Kamerstukken II, 1975/76, 13 665, 1-3, p. 12; HR 21 oktober 1986, NJ 1987, 362, r.o. 5.3}

166 _{Hornman 2016, p. 16}

167 _{Bleichrodt & Vegter 2016, p. 12} 168 _{Bleichrodt & Vegter 2016, p. 12}

39

Behalve algemene- bestaat speciale preventie, dat beoogt te voorkomen dat dezelfde overtreder volgende overtredingen begaat. Ook dit strafdoel is interessant voor dit onderzoek, omdat multinationals na zware bestraffing hun wereldwijde beleid zullen aanpassen om volgende schendingen te voorkomen. Bovendien kan individuele bestraffing van verantwoordelijke

personen doorwerken op anderen binnen de onderneming. Ook dit kan positieve werking hebben op het gevoerde beleid, bijvoorbeeld doordat andere leidinggevenden de norm in acht nemen.

In het strafrecht groeit al jaren de rol van het slachtoffer. Steeds belangrijker is dus tot slot het strafdoel van reparatie. Door te straffen wordt recht gedaan aan de benadeelden en wordt getracht de situatie te herstellen zoals deze bestond voor de aangerichte schade. Verder biedt het strafproces ruimte voor voeging als benadeelde en spreekrecht voor slachtoffers.169

Door geen gebruik te maken van het strafrecht in gevallen van bedrijfsgerelateerde

mensenrechtenschendingen, gaan de overheid en het OM voorbij aan bovenstaande strafdoelen. Vervolging en veroordeling operationaliseren namelijk de strafdoelen van de overheid. Dat is ten eerste de normbekrachtiging. Ook de vergeldings- en preventiefunctie van het strafrecht worden niet benut. Hoewel een civiele schadevergoeding de rechtspersoon fors kan treffen, dient het aansprakelijkheidsrecht niet primair vergelding. Daarentegen betoogt Enneking dat het wel preventief werkt.170 _{Voor benadeelden vormt het aansprakelijkheidsrecht een waardevol} rechtsmiddel.171 _{Daarom zal ik niet aanbevelen het strafrecht als alternatief voor het} aansprakelijkheidsrecht te gebruiken, maar zal ik betogen dat deze rechtsgebieden elkaar versterken en naast elkaar dienen te worden gebruikt.

3.1.2 Ondersteuning

Voor civiele én strafrechtelijke aansprakelijkheid dient schuld vastgesteld te worden. In het strafrecht dient het OM kortgezegd voldoende bewijs te vinden voor een schuldvaststelling door de rechter, in het civiele recht dient de eiser de rechter te overtuigen dat de schade aan de schuld van de veroorzaker is te wijten. Een strafrechtelijke schuldvaststelling kan het instellen van civiele schadeclaims vergemakkelijken. Allereerst omdat de civiele rechter een

169 _{WODC Rapport 2015, p. 135}

170 _{Enneking, ERPL 2008, 2, p. 290; Enneking 2012, p. 671} 171 _{Enneking 2012, p. 671}

40

zorgvuldigheidsnorm beter kan invullen of schuld eerder zal aannemen als de strafrechter deze reeds heeft vastgesteld op grond van de bewijsmiddelen in een officieel strafdossier. Verder kunnen slachtoffers zich als benadeelde partij voegen in een strafproces.172 De kosten van

executie en het uitkeren van de schadevergoeding komen bovendien ten laste van de Staat.173 Tot slot kan het feitenonderzoek gemakkelijker en juridisch gelegitimeerd door een bevoegd

overheidsorgaan worden gedaan. Het OM beschikt over het algemeen over meer capaciteit en meer financiële middelen dan benadeelden. Dit is des te meer het geval indien de benadeelden in armere landen getroffen worden, zoals in Ivoorkust of Nigeria. Juist het financiële aspect vormt een van de voornaamste belemmeringen van foreign direct liability claims.174 Daarnaast heeft het OM ruimere bevoegdheden om bijvoorbeeld interne stukken in te zien.

Al met al bestaan er verschillenden redenen waarom het strafrecht gebruikt kan worden om de werking van het reeds toegepaste civiel recht te ondersteunen en te verbeteren.