Portugese erfenis
Muziek speelde ook in Indië al een relevante rol in de Indische cultuur bijvoorbeeld de gamelan, de traditionele Indonesische muziekstroming en de krontjong, ontstaan in de zeventiende eeuw onder invloed van Portugezen kolonisten. De gitaar speelt een prominente rol in de Indische muziekcultuur. Dit is, net als zoveel elementen in de Indische cultuur, een overblijfsel van de koloniale geschiedenis. In de vijftiende eeuw was de gitaar het belangrijkste instrument in Spanje en Portugal, de gitaar was daar een overblijfsel van de Arabische overheersing van een groot deel van het Iberisch schiereiland. De gitaar werd meegenomen door de Spanjaarden en Portugezen tijdens de vele ontdekkingsreizen. De Portugezen vonden in 1497-’98 de zeeweg naar Indië en vestigden zich massaal in Indië.151 De Portugezen bezongen de heimwee die zij voelden tijdens hun verblijf in Indië in een zogenaamde saudade of fado met gitaarbegeleiding, aangevuld met fluit, viool en tamboerijn.152 In het begin zong men deze liederen in het Portugees, later werd dit Maleis afgewisseld met Portugese woorden. Dit wordt gezien als de voorganger van de krontjong muziek (de folklore muziek van de Indo-Europeanen) zoals men in de negentiende eeuw de muziek van de Indo-Europeanen ging noemen.153
Krontjong
Krontjong muziek is meestal melancholisch van aard. De muzikale structuur is op zichzelf simplistisch van karakter.154 In het begin hadden Indische Nederlanders met name de jeugd niet veel waardering voor krontjong muziek, omdat er toch een beetje op neer werd gekeken in Indië.155 Waarschijnlijk vanwege het feit dat de Indische gemeenschap in Indie zich wilde oriënteren op de westerse cultuur. Maar eenmaal in Nederland gaf juist de krontjong muziek het gevoel van Indie weer. De melancholische muziek gaf expressie aan het gevoel van heimwee. De Indorock bands gingen ook krontjong elementen in hun rockmuziek integreren,
151 Mutsaers, Rockin’Ramona, 11. 152 Ibidem. 153
Mutsaers, Indorock; an early Eurorock style, 314/Mutsaers, Rockin’Ramona, 11. 154
Mutsaers, Rockin’Ramona, 11. 155
hierdoor ontstond de unieke sound van de Indorock bands waar zij ongekend succes mee hebben gehad.156
Indische muzikale cultuur in Nederland
Ook in Nederland speelde muziek een grote rol in het Indische leven. Indische Nederlanders kwamen tijdens familiebezoeken bij elkaar en gingen veelal jammen, het spelen van muziek zonder voorafgaande oefening. De meeste Indische Nederlanders konden geen noten lezen, maar leerden gitaar te spelen door elkaar na te doen of het imiteren van bekende Amerikaanse muzikanten.157 Het saamhorigheidsgevoel van de Indische gemeenschap heeft mogelijk bijgedragen aan het ontstaan van de Indorock. Doordat de Indische gemeenschap te maken kreeg met racisme en heimwee naar Indië zochten zij hun heil in elkaars gezelschap en het zogenaamde jammen. Zanger en gitarist van de bekende Indorock band The Crazy Rockers Woody Brunings (van Antiliaanse afkomst) zei hierover het volgende in een interview;
“Die mensen voelden zich hier helemaal niet thuis. Ze werden uitgescholden voor pinda-pinda en poepchinees en dat vonden ze hoewel het misschien niet kwaad bedoeld was, niet plezierig. Daardoor trokken ze naar elkaar toe. Feestje hier, feestje daar, lekker eten, een gitaar erbij en nog een gitaar erbij.” 158
Er werden amateurbandjes gevormd en op deze manier werden zij uitgenodigd in het Nederlandse uitgaanscircuit te spelen. Dit was een onverwachte wending aangezien veel Indische jongeren voorheen bij de deur van uitgaansgelegenheden veelal werden geweigerd. Door de muziek van de Indische jongeren kregen zij contact met de Nederlandse jongeren, omdat er bijvoorbeeld multiculturele bandjes werden gevormd en omdat de Indische jongeren nu ook deel uitmaakten van het uitgaanscircuit waar ze elkaar ontmoeten.
Toen de Indische Nederlanders in Nederland kwamen introduceerden zij als eerste de rock & roll muziek van Amerikaanse sterren als Elvis Presley en Buddy Holly. Een van de belangrijkste Indische bands in de jaren vijftig en zestig, overigens de hoogtijdagen van de Indorock, waren the Tielman Brothers, met als frontman Andy Tielman. Indische muzikanten combineerden hun eigen gamelan en krontjong invloeden samen met de Amerikaanse rock &
156
Mutsaers, Rockin’Ramona, 12. 157
Annemarie Cottaar, Indisch in Nederland (Amsterdam 2006) 143. 158
roll en op deze manier ontstond Indorock.159 Deze term werd pas in de jaren zeventig voor het eerst gebruikt door verzamelaars van de muziek van Indo’s en Molukkers.160 De naam Indorock is misschien niet helemaal gepast. De term Indorock doet onrecht aan de oorsprong van diegene die de muziekstroom (naast de Indische Nederlanders) ontwikkelde. De Molukkers worden in deze term immers niet genoemd. Ook heeft het woord Indo een negatieve ondertoon gekregen en wordt tegenwoordig minder gebruikt. Het woord Indo wordt tegenwoordig meer gezien als een scheldwoord. Men heeft soms moeite met de term vanwege de focus op de etniciteit van de muzikanten in plaats van de muziek.
Indorock: een eigen geluid
Zoals gezegd is de Indorock ontstaan uit een combinatie van de Amerikaanse rock & roll en country muziek en de krontjong en Hawaiimuziek.161 De muziek was minder luid dan de Amerikaanse variant. Een van de unieke elementen in de Indorock was de aanwezigheid van een tweede sologitaar, de zogenaamde walking bass, deze speelde basloopjes tegen de melodie aan, waardoor een heel strak, swingende, uniek ritme ontstond.162 Kenmerkend voor Indorock was ook een zwaar basgeluid en tegen elkaar in spelende gitaristen. De Indorockers bouwden zelf basgitaren en maakte gebruik van nieuwe echoapparaten.163 De Indorockers waren trendsetters. In Nederland speelden er nog geen Nederlandse bandjes rock & roll, de Indo’s waren de eerste. Ook op het gebied van optreden waren de Indorockers ware trendsetters. Zij voegden showelementen aan de live optredens toe: trucjes met gitaren, dansjes en trendy kleding met zwarte kuiven, geheel in de stijl van de rock & roll. Indorock kreeg als eerste een podium in de stad Den Haag in het gebouw de Haagse Dierentuin, mede door de aanwezigheid van een grote groep Indische Nederlanders.164
159
Rockin’ Ramona, documentaire. 160
Vossen, Vertrouwde patronen, nieuwe dromen, 116. 161
De Vries, Indorock, Leeuwarder Courant 07-12-1990. 162
Ibidem. 163
Vossen, Vertrouwde patronen, nieuwe dromen, 116. 164
Molukse muzikale cultuur in Nederland
De Molukse levensstijl in Nederland bestond met name uit drie hoofdelementen: het familieleven, religie en muziek. Religie was een van de hoofdelementen waar het dagelijkse leven om draaide. De Molukkers waren christelijk. Het naar de kerk gaan speelde een grote rol binnen het Molukse familieleven. Dit was ook van invloed op de muzikale voorkeur van de Molukse gemeenschap. Zij hadden naast de muzikale stromingen als o.a. Hawaii- en krontjongmuziek ook een voorliefde voor religieuze samenzang, dit werd door de Molukkers ontwikkeld tot een eigen gospelstijl, de Molukse gospel. Deze muziekstroming had zowel een Polynesische als een Nederlands-Hervormde oorsprong.165 De Molukkers hadden daarom ook een voorkeur voor close harmony groepen.
De Molukse levensstijl in Nederland bestond met name uit het samenzijn binnen de familiekring. Familiebanden waren in de Molukse cultuur, net als in de Indische cultuur, zeer belangrijk. Muziek speelde hier binnen een hoofdrol. De bruiloft was de gelegenheid waar deze twee hoofdelementen uit de Molukse cultuur werden samen gevoegd. Op de bruiloften werd er muziek gespeeld uit de Molukse muzikale traditie: Hawaii-muziek. De bevolkingsgroepen op de Molukken en Hawaii hebben beiden een Polynesische achtergrond. De Molukse muzikale traditie bestond, in overeenkomst met de Indische cultuur, uit gitaar en ukelele’s, Hawaii-, country en krontjongmuziek.166 Dansen was ook zeer belangrijk op een Molukse bruiloft. De bruiloft was een gelegenheid waar de Molukse families Nederlandse vrienden uitnodigden.167 Voor Nederlandsers was Hawaii-muziek destijds niet onbekend. Het was in de begin jaren vijftig onder het Nederlandse publiek ook populair. Veel Indo’s en Molukkers waren in het bezit van platen met Hawaii-muziek. Zij speelden vaak zelf ook in Hawaii-bands.
Maar de Molukse jongeren begonnen zich in de jaren vijftig af te zetten tegen de Hawaii-muziek van hun ouders.168 De Molukse jongeren waren meer geïnteresseerd in de energieke en wilde Amerikaanse rock & roll muziek. In de Molukse kampen begon net als in de rest van Nederland de kloof tussen enerzijds de oudere generatie met in dit geval de Hawaii-muziek, anderzijds de jongeren met hun voorkeur voor rock & roll en de bijbehorende jeugdcultuur.169
165
Mutsaers, Rockin’Ramona, 20. 166
Vossen, Vertrouwde patronen, nieuwe dromen, 116. 167 Mutsaers, Rockin’Ramona, 20. 168 Ibidem, 21. 169 Ibidem.