Het einde van de populariteit van Indorock had verschillende oorzaken had. Ludwig Mutsaers geeft in haar boek Rockin’Ramona vier redenen waarom er een einde kwam aan de populariteit van Indorock. Ten eerste, in het algemeen werd rock & roll in Amerika en Europa qua populariteit verdreven door de Engelse merseybeat. En Indorock was gebaseerd op rock & roll, Indorockbands hadden geen affiniteit met de nieuwe beat-stroming. Dus werd ook de Indorock verdreven door de opkomende populariteit van de Engelse merseybeat.224 Ludwig Mutsaers noemt in haar boek Rockin’Ramona als tweede reden het assimilatie- en integratieproces van de Indo’s en Molukkers: ‘Dit proces was in de loop van de jaren zestig zover gevorderd, dat de behoefte aan of het ‘logische’ van pure Indobands verdwenen was’, zo stelt Mutsaers.225 De derde reden was dat er nog geen grote werkeloosheid was in de jaren zestig.226 De Indorockers konden dus gemakkelijk banen vinden ondanks dat ze zoveel tijd hadden besteed aan de bands en dus weinig tot geen opleiding hadden of andere werkervaring. Veel van de Indorockers kwamen nu in de leeftijd dat zij gingen trouwen en een familie stichten, er moest dus een kostwinner zijn en het leven als muzikant bracht te veel onzekerheden met zich mee. Ten vierde de muzikanten die trouw waren aan Indorock en er geld mee wilden verdienen kwamen terecht in het circuit van bruiloften en partijen.227
Voor de Nederlandse muziekindustrie had Indorock echter een belangrijke trend gezet: het imiteren van Anglo-Amerikaanse populaire stijlen in combinatie met een eigen stijl. De Engelse merseybeat was een muziekstroming die ontstond in Engeland onder de blanke jongeren uit de lagere sociale klasse. In Nederland kwam deze stroming ook tot ontwikkeling, deze stroming werd aangeduid met de term Nederbeat, onder blanke jongeren uit de lagere sociale klasse die ook zelf bandjes gingen vormen. Later werd deze muziekstroming ook populair onder jongeren uit de middenklasse.
224 Mutsaers, Rockin’Ramona, 127. 225 Ibidem. 226 Ibidem. 227 Ibidem.
Het feit dat het grote commerciële succes uitbleef voor Indorockbands wordt door Lutgard Mutsaers in ‘Indorock; an early Eurorock style’ toegeschreven aan discriminatie van de media en bij de platenlabels;
“ Indorock itself remained commercially unsuccessful. Today this adds to the legend, but at the time it caused frustration and an awareness of discrimination in the country their parents had been forced to choose.”228
Peter Koelewijn, destijds ook een bekend artiest, spreekt dit echter tegen in het boek Rockin’Ramona van Lutgard Mutsaers, zo stelt hij het volgende:
‘Discriminatie, kansarm, allemaal bullshit. Ze werden inderdaad weinig op de radio gedraaid, maar iedereen die rock & roll maakte werd weinig gedraaid. De Skymasters, de Ramblers, Eddy Christiani, die werden gedraaid. Er was alleen Hilversum 1 en 2, en het enige tienerprogramma van betekenis was ‘Tijd voor Teenagers,’ daar moest alles gebeuren. In een uurtje per week. In alle programma’s kwamen wij ook niet voor hoor. Mondjesmaat. In de hoogtijdagen van de Indorock hadden Herman Stok en Dick Duster het voor het zeggen. Dat waren zelf al begin-dertigers en de generatiekloof met de mensen van negentien, twintig jaar was gigantisch.’229
Wat gebeurde er nu met de Indorockers na de hoogtijdagen van de Indorock? Een aantal van de topacts van Indorock zoals The Blue Diamonds konden nog lang teren op de hits uit de hoogtijdagen. Zoals eerder gezegd zochten The Tielman Brothers hun heil in het spelen in het buitenland waar zij tot 1983 een succesvolle act waren. Het grootste gedeelte van de Indorockers zijn echter ondergegaan in de anonimiteit. Er bestaat een groot verschil tussen het toekomstperspectief van de Indorockers en de Nederbeat muzikanten. De meeste Nederbeat muzikanten bleven, na de hoogtijdagen van de Nederbeat, in de muziekindustrie werken als songwriters, producers en studiomuzikanten. Het is zeker opvallend dat Indische muzikanten uit de Indorockperiode ontbreken op leidinggevende posten in de huidige populaire muziekindustrie.230
228
Mutsaers; Indorock; an early Eurorock style, 312. 229
Mutsaers, Rockin’Ramona, 31. 230
Rob Labree stelt in het boek Rock & roll in rood-wit-blauw dat het einde van de Indorock te maken had met het feit dat de Indorockbandjes niet doorbraken met eigen geschreven nummers.231 Maar de eigen nummers van de Indorockbands werden zelden een hit, dit werd mede veroorzaakt door het gebrek aan mediasteun.232 Het kan echter niet geheel worden toegeschreven aan het tekort aan media aandacht, want het aantal eigen nummers van de Indorockbands waren beperkt. Dit in tegenstelling tot de Nederbeat stroming, die wel eigen nummers ontwikkelden. Peter Koelewijn verdedigt deze mening in het boek Rock & roll in rood-wit-blauw:
‘Ondanks het feit, dat ze muzikaal verschrikkelijk goed waren, is er maar weinig van overgebleven. Ik denk dat dat komt omdat ze weinig eigen liedjes hadden. Zelfs The Tielman Brothers zijn nu eigenlijk alweer vergeten. Ze zijn even belangrijk geweest, maar ze hadden naar mijn idee te weinig creativiteit. Ik denk dat dat het grootste probleem van de Indobands is geweest.’233
Discriminatie kan niet gezien worden als de enige reden voor het uitgebleven commerciele succes van de Indorock en de algehele verdwijning van Indorock uit de muziekscène, omdat de Indorockbands toch redelijke successen hebben behaald dus zij werden wel geaccepteerd door de muziekindustrie, de media en het publiek. De discriminatie is ook moeilijk te bewijzen. De belangrijkste reden was dat de Indorockbands een gebrek hadden aan eigen creativiteit. Indorock was immers grotendeels gebaseerd op het imiteren van rock & roll artiesten uit Amerika. In 1956 waren de Indorockers de eerste in Nederland die rock & roll ten gehore brachten, toen was het voor het publiek nog vernieuwend, maar rond 1964/’65 was het moment gekomen dat het nieuwe eraf was. Op dat moment namen de Indorockers niet de stap naar een hoger niveau, het schrijven van meer eigen materiaal, en bleven zij muzikaal gezien stil staan. In Nederland werden de Indorockbands voorbijgestreefd in de muziekindustrie door Nederbeat bands die hun eigen nummers creëerden.234
231
Labree, Rock & roll in rood-wit-blauw, 107. 232 Ibidem, 107. 233 Ibidem, 109. 234 Ibidem, 111.
Indobands in Duitsland
Men zou zich af kunnen vragen wat de beweegredenen waren van de Indorock bands om te vertrekken naar Duitsland. Voor The Tielman Brothers was een van de redenen dat zij niet genoeg aandacht kregen in Nederland van de Nederlandse media om naar Duitsland te vertrekken. Maar de belangrijkste reden was dat er in Duitsland meer kon worden verdiend. Er waren meerdere redenen, namelijk al snel werd duidelijk dat de vraag naar Indorock bands in Duitsland enorm was. Dit had ook te maken met de aanwezigheid van Amerikaanse legerbases.235 De in Duitsland gelegerde Amerikaanse militairen gingen ’s avonds uit en zij wilden hun eigen soort muziek horen, natuurlijk rock & roll, en het liefst live gespeeld.236 De militairen hadden ook wel wat geld te spenderen en de Duitse eigenaren van de nachtclubs speelde hier op in door het Duitse nachtleven een Amerikaans tintje te geven. Het waren de perfecte omstandigheden voor de Indorockbands. Ook werden de Indobands in Duitsland beter betaald dan in Nederland.237 The Tielman Brothers werden in Duitsland de best betaalde live act in de geschiedenis van de Indorock.238 De vraag naar Indorock werd in Nederland steeds minder. Met de komst van de Engels beatmuziek in 1964, in Nederland veelal gespeeld door autochtone Nederlanders, verdween de Indorock langzaam aan naar de achtergrond.239 Veel Indorockbands konden echter in het buitenland wel Indorock blijven spelen. Niet alleen in Duitsland bleef de vraag naar Indorockbands ook na 1964 nog redelijk groot, maar ook in landen als Spanje, Italië, Zwitserland, en in Scandinavië. De Tielman Brothers bleven nog tot in 1983 in het Duitse nachtclubcircuit spelen.240
235
Mutsaers; Indorock; an early Eurorock style, 312. 236
Labree, Rock & roll in rood-wit-blauw, 89. 237
Mutsaers, Rockin’Ramona, 89. 238
Mutsaers; Indorock; an early Eurorock style, 312 239
Grijp, Een muziekgeschiedenis der Nederlanden, 681. 240
Hoofdstuk 7: Beeldvorming
Beeldvorming 1950-1965
De beeldvorming in de media van rock & roll en Indorock was nogal verschillend. Enerzijds werd er een negatief beeld neergezet over rock & roll, Indorock en de jeugd. Anderzijds waren er ook meer positieve geluiden te horen. Een voorbeeld van een negatief beeld die werd geschetst waren de krantenartikelen over de ongeregeldheden die in Nederland ontstonden rond de film Rock around the clock. En de berichtgeving over de vechtpartijen in Den Haag in 1958 tussen Nederlandse en Indische jongens, deze gevechten speelden zich grotendeels af in het uitgaanscircuit. Deze berichtgeving was over het algemeen nogal overdreven door de Nederlandse pers.
In het tijdschrift Onze Brug (de voorloper van Tong Tong) waren zowel positieve als negatieve geluiden te horen over rock & roll en de invloed van de muziekstroming op de jeugd. In Onze Brug van 1 oktober 1957 schrijven zij de volgende positieve woorden over de jeugd en rock & roll:
‘Wie denkt dat de moderne jeugd uitsluitend en alleen op dansen en vermaak uit is, kent die jeugd zeer slecht. En zichzelf slecht. Want ook wij hebben een jeugd gehad met dol zijn op bals en op huisfuifjes. En ook wij hebben toen van onze ouders ook vaak moeten aanhoren dat we lichtzinnig waren. Wij waren toen in Indië volgelingen van de ,,Roaring Twenties” van Amerika. Deze jeugd heeft interesse in Rock & roll.’241
Maar er werden ook artikelen gepubliceerd in Onze Brug die minder positief waren over rock & roll, zoals in het artikel ‘Pick-up’, een rubriek over muziek, geschreven door Billy Eickholt in Onze Brug van 1 augustus 1957: ‘Het is te lawaaierig, te grof, te eentonig, te veel afgestemd op de lagere instincten om lang geduld te kunnen worden.’242
Vanaf 1959 werd er aandacht besteed in de Nederlandse media aan Indobands.243 Er werd in de berichtgeving over Indobands in geen geval verwezen naar de Indische of Molukse achtergrond van de artiesten, in tegendeel zij werden als Hollandse artiesten neergezet.244
241
‘10 november de jongeren in actie’, Onze Brug 7 (1957) 2 www.moesson.nl 242
Billy Eickholt, ‘Pick-up’, Onze Brug 3 (1957) 6 www.moesson.nl 243
Mutsaers, Rockin’Ramona, 33. 244
Er is in de beeldvorming een stereotype ontstaan van de Indorockers. Er wordt de Indorockers vaak toegeschreven dat zij een aangeboren muzikaliteit en gevoel voor bewegen bezitten wat altijd in verband wordt gebracht met hun exotische achtergrond. Lutgard Mutsaers stelt in haar boek Rockin’Ramona dat de Indorockers zelf dit stereotype bevestigen.
“Toch bevestigen veel Indische muzikanten zelf dat clichébeeld, ook (juist) achteraf, misschien vanuit een behoefte het verleden, hun eigen jeugd, mooier te maken dat hij was. Misschien waren zij tevreden met het feit, dat ‘het grote publiek’ het in beeld gebrachte image klakkeloos aanvaardt, zonder aandacht voor de achterliggende werkelijkheid.” 245
Zelfs het Indische tijdschrift Tong Tong verviel in de stereotypering over de aangeboren muzikaliteit van mensen met een Indisch Nederlandse of Molukse achtergrond. Bijvoorbeeld in een artikel gepubliceerd op 15 juni 1960 over The Blue Diamonds, onder de muziekrubriek ‘Music makes me’, schrijft Tong Tong het volgende:
‘Ik geloof dat wij het niet zo ver hoeven te zoeken. Het is pure, aangeboren muzikaliteit die door zovelen begeerde (en meestal moeizaam verkregen) roem heeft gebracht.’246
Beeldvorming vanaf de jaren zeventig tot heden
In de jaren zeventig en tachtig ontstond er een hernieuwde aandacht voor rock & roll uit de jaren vijftig en zestig, dit zorgde ook voor een opleving van de aandacht voor Indorock. 247 In de jaren zeventig werd ook de term Indorock bedacht door Nederlandse verzamelaars van rock & roll muziek uit de jaren vijftig die de muziek van de Indobands wilden onderscheiden van de Amerikaanse rock & roll.248 Het boek Rockin’Ramona van Lutgard Mutsaers uitgebracht in 1989 zorgde in de jaren tachtig en negentig voor vernieuwde aandacht voor Indorock vanuit de media en de samenleving. De titel van het boek verwijst overigens naar de hitsingle Ramona van The Blue Diamonds.
In 1993 en 1994 was Indorock onderdeel van het staatsexamen voor het vak geschiedenis en staatsinrichting voor het LBO, MAVO, HAVO en VWO.249 De aandacht voor Indorock was onderdeel van een groeiende belangstelling voor de geschiedenis van Indische
245
Mutsaers, Rockin’Ramona, 35. 246
‘Music makes me: The Blue Diamonds’ Tong Tong 23 (1960) 10. www.moesson.nl 247
www.popinstituut.nl 248
Tom van der Geugten, ‘Indische Nederlanders als thema in het onderwijs’ Moesson 9 (1993) 28. 249
Nederlanders in het onderwijs. In de jaren negentig en ook meer recentelijk was Indonesië dan ook meerdere keren onderwerp van het staatsexamen geschiedenis. Indorock werd hiermee voor het eerst neergezet als een belangrijk historisch onderwerp. De relatie tussen de gerepatrieerden en Indorock werd hierin duidelijk naar voren gebracht. Daarnaast de invloed van Indorock op de jeugdcultuur van Nederland.
In 2008 wordt het boek Ons Indisch erfgoed: zestig jaar strijd om cultuur en identiteit uitgegeven, geschreven door Lizzy van Leeuwen. Zij omschrijft Indorock in haar boek als oriëntalistisch vertoog: de jaren vijftig en zestig stonden in het teken van de wederopbouw en de aandacht die uitging naar Indorock had volgens Lizzy van Leeuwen met name te maken met het verlangen van de Nederlandse samenleving naar oriëntalisme.250
Na de periode van Indorock zijn er een aantal muzikanten in de hitlijsten verschenen die een Indische of Molukse achtergrond hebben. Vaak betreft het muzikanten van het pop/rock genre voorbeelden hiervan zijn schrijver en muzikant Ernst Jansz in Doe Maar (in de jaren tachtig), de zusjes Monique en Suzanne Klemann van Loïs Lane (met name populair in de jaren tachtig en negentig) en meer recentelijk Dinand Woesthoff en Dennis van Leeuwen van de rockformatie Kane. Etniciteit speelt vanaf de jaren zeventig geen enkele rol van betekenis in de categorisering of waardering van muzikanten.251 Maar de muzikanten schenken zelf wel aandacht aan hun Indische roots in de media, omdat het deel uit maakt van hun identiteit en daarnaast omdat ze er trots op zijn. Ernst Jansz werd na zijn periode van roem met Doe Maar schrijver en schrijft romans over de Indische identiteit. Dinand Woesthoff trad samen op met Andy Tielman met het nummer Rayuan palua kelapa op 6 januari 2005 tijdens een inzamelingsactie voor Azië.252 De zusjes Klemann van Loïs Lane verschijnen verschillende keren in het tijdschrift Moesson waarin zij ingaan op hun Indische identiteit.253
250
Van Leeuwen, Ons Indisch erfgoed, 92. 251
www.popinstituut.nl 252
www.popinstituut.nl 253
Conclusie
In dit onderzoek stond de periode 1956-1965 centraal. In 1956 ontstond de Indorock en in 1965 verdween de Indorock uit de populaire muziekscène om plaats te maken voor nieuwe muziekstromingen zoals de Engelse beatmuziek. In mijn onderzoek heb ik onderzocht in hoeverre Indorock heeft bijgedragen aan de jeugdcultuur in Nederland van 1956 tot 1965. Het is gebleken dat de Indische en Molukse migranten de trendsetters van de rock & roll jeugdcultuur in Nederland zijn geweest. Zij brachten als eerste in Nederland de rock & roll ten gehore, in de jaren zeventig zou deze muziekstroming Indorock worden genoemd.
Er waren een aantal redenen waarom de Indische Nederlandse en Molukse migrantengroep eerder bekend waren met rock & roll. Als eerste was van de Amerikaanse levensstijl in Indië al erg populair. Verschillende Amerikaanse cultuuruitingen maakten deel uit van het culturele leven in Indië. Bijvoorbeeld dat er Amerikaanse radiostations werden ontvangen. In de meeste gevallen hadden de Indisch Nederlandse en Molukse jongeren dit niet bewust meegemaakt, maar de voorgaande generatie wel. Zij waren bekend met bijvoorbeeld de country muziek die een onderdeel vormde van rock & roll. Dit heeft zeker invloed gehad op de Indische en Molukse muzikale cultuur.
Een andere reden was dat de gitaar de meest prominente plaats in nam in de rock & roll. De gitaar was in de Indische en Molukse muziekcultuur het belangrijkste instrument daarom paste rock & roll muziek zo goed binnen deze muziekcultuur.
Daarnaast waren er veel familieleden van de Indische en Molukse jongeren naar Amerika waren geëmigreerd. Eenmaal in Nederland aangekomen ontvingen de Indische en Molukse jongeren rock & roll platen van familieleden. De Indische en Molukse jongeren probeerden al snel de rock & roll nummers zelf te spelen op gitaren. Toen de Indische en Molukse jongeren het naspelen onder de knie hadden gaven zij er hun eigen draai aan en hieruit ontstond Indorock. Er werden Indorock bandjes opgericht en er kwamen steeds meer live optredens, eerst binnen de Indische en Molukse gemeenschap, later ook voor de Nederlanders.
De Nederlandse jongeren uit de arbeidersklasse zochten naar een jeugdcultuur waar zij zich mee konden identificeren. De Indische en Molukse migranten speelden als eerste in Nederland rock & roll muziek, zij waren de trendsetters van de muzikale jeugdcultuur van de rock & roll. De Nederlandse jongeren uit de arbeidersklasse namen deze muzikale jeugdcultuur over, de nozemcultuur.
Daarnaast heb ik de vraag gesteld waarom het commerciële succes van Indorock uitbleef. Op deze vraag is geen eenduidig antwoord te geven, aangezien er verschillende redenen hiervoor waren: De Indorockbands speelde met name covers, de hitsingles van bekende Amerikaanse artiesten. In het begin was dit in Nederland nog nieuw, er waren geen Nederlandse bands die rock & roll speelden. De Indorockers gaven er muzikaal technisch gezien een eigen draai aan waardoor zij een eigen sound creëerden. Maar de Indorockers besteedden weinig tijd in het schrijven van nieuw materiaal. Het gebrek aan creativiteit zorgde ervoor dat Indorock steeds minder populair werd en ruimte moest maken voor de Engelse beatmuziek, deze bands kwamen wel met eigen materiaal.
Daarnaast vertrokken veel Indorockers naar Duitsland waar de gages hoger waren dan in Nederland. In Duitsland was er veel vraag naar rock & roll bands vanwege de Amerikaanse militaire basissen.
Toen de Indisch Nederlandse en Molukse migranten naar Nederland kwamen kregen zij te maken met discriminatie. Een voorbeeld hiervan waren de rellen in Den Haag in 1958. Zoals we hebben gezien bestond er in de geschiedschrijving betreffende Indorock het idee dat discriminatie, met name binnen de muziekindustrie en de media, de hoofdreden was voor het uitblijven van het grote, commerciële succes. Het is echter moeilijk om hier bewijzen voor te vinden. De Indorockers werden immers wel toegelaten tot de muziekindustrie en zij genoten succes, ook bij het Nederlandse publiek. Hieruit kan men concluderen dat de Indorockers wel degelijk geaccepteerd werden. Dit betekende dat Indrock in zekere zin de integratie van Indische Nederlanders en Molukkers in de jaren vijftig en zestig voor een deel heeft bevorderd.
Ook in de media was er geen eenduidig beeld te concluderen. Als er negatieve berichten waren had het meestal meer betrekking tot de muziekstroming rock & roll. Er was bijvoorbeeld veel aandacht voor The Blue Diamonds in de Nederlandse media, die een zachtere variant speelden van de Indorock, de Indopop. Voor de Indorockers The Tielman Brothers was minder aandacht in de Nederlandse media, maar dit had waarschijnlijk meer te