Resultaten op shotniveau

Tenslotte is er de mogelijkheid tot geruststellen op shotniveau. Om te kijken in hoeverre het Jeugdjournaal en het Achtuurjournaal op shotniveau geruststellingstrategieën toepassen, zijn de gebruikte shots of groepjes van shots in de overzichten in bijlage 3 en 4 beschreven.

Wanneer naar de overzichten in bijlage 3 en 4 gekeken wordt, is te concluderen dat zeer schokkende beelden zoals lijken en bloed niet getoond worden. De annexatie van de Krim heeft lange tijd plaatsgevonden zonder dat er een schot werd gelost en dus was het voor de makers van de nieuwsitems erg makkelijk om beelden van lijken, schoten en bloed te vermijden. Toch zijn er een paar shots aangegeven die als schokkend ervaren kunnen worden. Deze shots variëren van militairen die close in beeld komen met een wapen, tot beelden van opstootjes op de Krim.

Veel voorkomend nieuws binnen het Rusland-Oekraïne conflict is dat er veel Russische militairen aanwezig zijn op de Krim. Hier is ook veel beeldmateriaal van en dus kunnen beide journaals de Russische militairen vaak laten zien. Deze militairen kunnen echter als schokkend worden ervaren, voornamelijk door kinderen, en vooral wanneer ze een wapen hebben; zij laten namelijk de dreiging van een oorlog zien. De journaals kunnen putten uit verschillende soorten shots van militairen, waarbij sommige shots minder eng zijn dan anderen. Shots van schietende of

vechtende militairen worden niet getoond, enkel omdat deze shots niet bestaan, daar de annexatie van de Krim gebeurd is zonder dat er een schot werd gelost. Binnen de shots die de journaals wel voorhanden hadden, kan toch een onderscheid gemaakt worden tussen schokkende en minder schokkende beelden, zoals te zien is in figuur 1 en figuur 2.

Figuur 1: Schokkende shots van militairen

Figuur 1a: Jeugdjournaal, 1 maart 2014 Figuur 1b: Jeugdjournaal, 1 maart 2014

Figuur 1c: Achtuur- en Jeugdjournaal, 1 maart Figuur 1d: Achtuur- en Jeugdjournaal, 1 maart

Figuur 2: Minder schokkende shots van militairen

Figuur 2a: Achtuurjournaal, 1 maart 2014 Figuur 2b: Jeugdjournaal, 1 maart 2014

In figuur 1a t/m 1d zijn shots te zien van militairen die als schokkend kunnen worden ervaren, terwijl in figuur 2a t/m 2d minder enge shots van militairen te zien zijn. Alle foto’s in figuur 1 komen uit de eerste uitzending van 1 maart. De foto’s in figuur 1 zijn als schokkend benoemd, omdat de militairen van dichtbij gefilmd zijn en omdat hun wapens goed zichtbaar zijn voor het publiek. Tijdens de nieuwsuitzending van 1 maart werd het item over de Krim in beide journaals geopend met verschillende shots van militairen. Onder deze shots bevonden zich ook de vier shots uit figuur 1, waardoor het item direct begon met dreigende beelden. Verderop in de items werden er minder enge shots van militairen getoond, zoals te zien is in figuur 2. Hier worden militairen vanuit de rug gefilmd, staan ze half achter een paal of staan ze erg ver weg. Daarbij zijn de wapens van de

militairen nauwelijks zichtbaar, waardoor de shots uit figuur 2 als minder eng zullen worden ervaren door, voornamelijk, de kinderen thuis.

De beelden van militairen worden dus vaak herhaald, aangezien het verschillende shots zijn die elkaar snel opvolgen. Daarbij worden deze beelden ook nog gebruikt in de uitzendingen van het Jeugdjournaal op 2 en 6 maart en van het Achtuurjournaal op 3 maart. Ook zijn de

camerastandpunten niet ver weg, aangezien de militairen vanaf hun middel in beeld zijn, waar het wapen vol in zicht voor hangt. Hierdoor komt het beeld bij de kijkers thuis nog indringender over, wat ervoor kan zorgen dat het langer blijft hangen en daardoor voor angstreacties zorgt. De shots uit figuur 2 hebben daarentegen wel vaker een ver camerastandpunt. Schokkend geluid wordt er in het geval van de militairen echter niet gebruikt. Er zijn gewoon straatgeluiden op de achtergrond van de shots te horen, dus geen schietende of roepende militairen, of andere geluiden die angsten bij kinderen extra aan kunnen wakkeren.

Figuur 3: User-generated content

Figuur 3c: Achtuurjournaal, 4 maart 2014 Figuur 3d: Achtuurjournaal, 4 maart 2014

In de uitzending van 3 maart van het Jeugdjournaal en van 4 maart van het Achtuurjournaal zijn opvallende beelden gebruikt, namelijk user-generated content, te zien in figuur 3a t/m 3d. Beide filmpjes zijn waarschijnlijk gefilmd met de mobiel van een Oekraïense militair.

In het item van het Jeugdjournaal is te zien dat Russische en Oekraïense militairen tegenover elkaar staan, zoals te zien is in figuur 3a en 3b. Omdat het filmpje door een militair is gefilmd wordt er vanuit dit oogpunt gekeken en lijkt het er dus op dat de kijker zelf in de groep staat. Op deze manier participeert de kijker dus in deze militaire groep, waarbij men ook nog eens naar elkaar schreeuwt en er veel emotie te zien is, waardoor de beelden angstig over kunnen komen. Het is vrij opvallend dat het NOS Jeugdjournaal hier kiest voor ‘user-generated content’, materiaal gefilmd door burgers, of in dit geval militairen, en niet kiezen voor beelden van militairen die door professionele cameramensen zijn geschoten, zoals in de rest van de items. Het filmpje toont natuurlijk wel nieuwe beelden die echt uit de groep militairen komen, maar er is dus wel een kans dat kinderen, juist door de nabijheid van de beelden, hier angsten door ontwikkelen. In het geval van de shots uit figuur 3a en 3b is er geen sprake van herhaling, de beelden worden een keer getoond en zijn daarna niet meer te zien.

Ook het Achtuurjournaal heeft er één keer voor gekozen om user-generated content te laten zien, namelijk in de uitzending van 4 maart. Het filmpje toont Oekraïense en Russische militairen die de confrontatie met elkaar aangaan. Er wordt geschreeuwd en gescholden en er is zelfs te zien dat een Russische militair schoten lost. Hierbij geldt hetzelfde als voor het Jeugdjournaal: er wordt vanuit het oogpunt van een militair gekeken, waardoor de kijker het idee heeft dat hij zelf in de groep staat, wat bedreigend over kan komen.

Wanneer we de twee filmpjes met elkaar vergelijken is de user-generated content die het Achtuurjournaal gebruikt veel schokkender dan de beelden die het Jeugdjournaal heeft uitgezonden. Op de beelden van het Achtuurjournaal wordt er op elkaar gescholden en nog erger, er worden duidelijk in beeld schoten gelost. Deze beelden zijn niet geschikt voor kinderen en worden daarom misschien ook niet uitgezonden door het Jeugdjournaal. Ondanks dat de user-generated content in

de uitzending van het Jeugdjournaal minder schokkend is, kunnen deze beelden ook te angstig voor kinderen zijn. Doordat er door een militair gefilmd wordt, participeert de kijker als het ware in de groep militairen, waardoor de nabijheid van het nieuws groter wordt. Kinderen zouden zich hierdoor nog meer in kunnen leven, waardoor angstontwikkeling toe kan nemen.

Figuur 4: Beelden van opstootje op straat

Figuur 4a: Jeugdjournaal, 7 maart 2014 Figuur 4b: Jeugdjournaal, 7 maart 2014

Figuur 4b: Achtuurjournaal, 1 maart 2014 Figuur 4d: Achtuurjournaal, 1 maart 2014

In de uitzending van 7 maart van het Jeugdjournaal en van 1 maart van het Achtuurjournaal zijn schokkende beelden gebruikt die in figuur 4a t/m 4d te zien zijn. Op alle beelden zijn protesten en opstootjes te zien tussen Russische en Oekraïense inwoners, waarbij in het geval van het

Jeugdjournaal een vrouw wordt opgepakt en weggedragen door de politie en in het geval van het Achtuurjournaal verschillende mannen. Alle arrestaties die te zien zijn in de uitzendingen, worden van zeer dichtbij gefilmd, waarbij het geschreeuw van de arrestanten en de omstanders eromheen goed hoorbaar is. De beelden op zich zelf zijn angstig genoeg, mede omdat ze van zeer dichtbij zijn gefilmd, maar het geluid dat te horen is, versterkt de eventuele angst. In het geval van de shots uit figuur 4 vindt er geen herhaling plaats, de beelden worden een keer getoond en zijn daarna niet meer te zien, waardoor de kijker thuis niet constant geconfronteerd wordt met de angstige beelden.

Figuur 5 : Schokkende shots van protesten

Figuur 5a: Jeugdjournaal, 1 maart 2014 Figuur 5b: Jeugdjournaal, 1 maart 2014

Figuur 5c: Jeugdjournaal, 1 maart 2014 Figuur 5d: Jeugdjournaal, 1 maart 2014

Tenslotte zijn er nog schokkende shots te vinden in de uitzending van 1 en 6 maart van het

Jeugdjournaal, te zien in figuur 5. Het opvallende is dat deze of soortgelijke beelden geen één keer voorkomen in de items van het NOS Achtuurjournaal, terwijl over het algemeen gezien veel shots in allebei de journaals voorkomen. De shots in figuur 5a t/m 5d laten protesten in Kiev zien, de

hoofdstad van Oekraïne. Er zijn veel boze mensen te zien te midden van grote vuurvlammen. In hoofdstuk 3.1 werd aangegeven dat voornamelijk jonge kinderen tussen de zeven en acht jaar oud, beelden van brand als heel erg angstig ervaren. In het geval van de shots uit figuur 5 is er dus brand te zien, in combinatie met mensen die in de vlammen staan en vuurbommen naar elkaar gooien. De emoties van deze mensen komen dus erg duidelijk bij de kijker thuis over. De kans is daardoor zeer groot dat de kinderen thuis angsten ontwikkelen bij het zien van deze beelden.

Aan de beelden van Figuur 5 is daarbij ook te zien dat er niet gekozen is voor een ver camerastandpunt, maar dat het vuur en de protesterende mensen die onder andere vuurbommen gooien, van vrij dichtbij gefilmd zijn. Ook wordt het beeld meerdere keren in de uitzendingen van 1 en 6 maart herhaald. Ook het geluid is in het geval van de shots uit figuur 5 vaak schokkend of angstig. Het vuur is duidelijk hoorbaar, het knettert, en daarbij zijn er schreeuwende mensen te horen, met op de achtergrond bomgeluiden. De shots kunnen dus qua getoonde beelden en geluid bedreigend over komen bij de kinderen thuis.

Concluderend

Op programmaniveau ligt het grootste verschil tussen het NOS Jeugdjournaal en het NOS

Achtuurjournaal bij het gebruik van de sandwichformule. Met uitzondering van twee uitzendingen wordt in elke uitzending van het Jeugdjournaal de sandwichformule toegepast, terwijl het NOS Achtuurjournaal slechts één keer gebruik maakt van de sandwichformule. Vaak worden de items van het Rusland-Oekraïne conflict in het Achtuurjournaal gevolgd door ander schokkend nieuws zoals een aanslag in China. Het Jeugdjournaal laat dit nieuws echter vaak volgen door nieuws zoals carnaval en de Paralympische Spelen, zodat de kinderen thuis na het nare nieuws over de Krim hun gedachten snel op leukere onderwerpen kunnen zetten.

Een ander verschil op programmaniveau tussen het Jeugdjournaal en het Achtuurjournaal, is dat de items van het Achtuurjournaal veel langer zijn dan die van het Jeugdjournaal. Dit komt mede omdat de uitzendingen van het Achtuurjournaal langer zijn, waardoor er meer ruimte is voor langere items. Door het lengteverschil kennen de items van het Achtuurjournaal meer diepgang, wat in zekere mate niet heel verrassend is. Het Jeugdjournaal kiest er bewust voor bepaalde thema’s zoals de wereldeconomie achterwege te laten, aangezien kinderen dit lastig begrijpen.

Ook bij geruststellen op itemniveau zijn er verschillen te zien tussen het NOS Jeugdjournaal en het NOS Achtuurjournaal. Ondanks dat beide journaals gebruik maken van verslaggevers en correspondenten als experts, zet het Achtuurjournaal hen veel vaker in om de problematiek op de Krim uit te leggen. Het Jeugdjournaal zet slechts één keer een correspondent in, terwijl het

Achtuurjournaal dit met uitzondering van één item in elk item doet, en waarbij er vaak met meer dan één correspondent gesproken wordt. Het Achtuurjournaal gebruikt de correspondent om het

complexe nieuws zo goed mogelijk uit te leggen. Het Jeugdjournaal maakt minder gebruik van deze methode; zij leggen het nieuws juist uit via veel herhaling van feiten met bijbehorend kaartje. Het complexe nieuws door verschillende correspondenten uit laten leggen zou juist verwarrend voor kinderen kunnen zijn, omdat er op die manier te veel meningen uitgelegd worden.

De tweede directe geruststellingstrategie die het NOS Jeugdjournaal in kan zetten, is het laten zien van een persoonlijk verhaal van een kind, zodat de kinderen thuis het nieuws vanuit het perspectief van een kind meekrijgen. Deze geruststellingstrategie wordt één keer ingezet door het Jeugdjournaal, namelijk door het persoonlijke verhaal van André te laten zien die boos is op Poetin. Door het verhaal van André te laten zien kunnen de kinderen thuis zich beter een voorstelling maken hoe de kinderen in Oekraïne zich voelen en wat de oorlog met hen doet.

Ondanks dat het Achtuurjournaal niet op zoek zal gaan naar persoonlijke verhalen van kinderen, wordt er toch zeker op een bepaalde manier gebruik gemaakt van deze

geruststellingstrategie. In één uitzending worden er namelijk twee persoonlijke verhalen van inwoners op de Krim verteld. Het vertellen van deze persoonlijke verhalen kan in zekere mate

geruststelling voor volwassenen zijn, omdat naast alle complexe feiten er ook wordt stilgestaan bij de inwoners op de Krim. De kijkers thuis krijgen daardoor het verhaal vanuit het perspectief van de inwoners mee, waarmee ze zich hoogstwaarschijnlijk goed kunnen identificeren.

Qua taalgebruik is duidelijk te zien dat het Jeugdjournaal goed nadenkt hoe ze bepaalde kwesties uitleggen en welke woorden daarbij gebruikt worden. De keuze valt bij het Jeugdjournaal vaak op makkelijke woorden; zo wordt ‘conflict’ vaak ‘ruzie’ genoemd en is ‘de-escalatie’ vervangen door ‘uit de hand lopen’. Wanneer men niet om een moeilijk woord heen kan, wordt dit woord vaak gevolgd door een uitlegzin, een marinebasis is bijvoorbeeld ‘een belangrijke haven voor schepen’ en de NAVO ‘een club waar bijna alle landen van de wereld lid van zijn’. Daarbij sluiten tekst en beeld bijna altijd naadloos op elkaar aan, zodat tekst en beeld elkaar versterken. Op deze manier zullen kinderen niet snel een bepaalde uitleg missen en worden ze niet afgeleid door andere beelden. Een ander opvallend resultaat is dat beide journaals niet of nauwelijks in het nieuwsitems laten weten hoe een bepaald probleem opgelost kan worden. Dit komt waarschijnlijk omdat het voor niemand echt duidelijk was hoe het Krimconfict zich zou gaan ontwikkelen. Er is echter wel een verschil te zien wanneer gekeken wordt naar hoe de journaals omgaan met deze onwetendheid. Het Jeugdjournaal kiest ervoor eerlijk naar de kijkers toe te zijn en te zeggen dat ze niet weten hoe het conflict zich verder zal ontwikkelen, terwijl het Achtuurjournaal er eerder voor kiest te speculeren over wat er zou kunnen gebeuren.

Tenslotte is er op itemniveau te zien dat het Jeugdjournaal vaak gebruik maakt van een geruststellende slotzin, waardoor het item op een positieve manier wordt afgesloten en

verontrusten nieuws dat eerder in het item zat wellicht meer naar de achtergrond gedrukt wordt. Wanneer er tenslotte gekeken wordt naar geruststelling op shotniveau zijn er veel

overeenkomsten te zien tussen het Jeugdjournaal en het Achtuurjournaal, waarschijnlijk omdat beide redacties uit dezelfde beelden konden putten. In beide journaals zijn er een aantal schokkende shots met schokkend geluid te vinden, maar in het geheel van alle shots gezien is dit een klein percentage. Ook zouden de schokkende shots in principe nog veel heftiger kunnen zijn, wanneer het lijken of gewonden zou tonen of schietende of vechtende militairen. De shots die geselecteerd zijn als schokkend, worden vaak in beide journaals gebruikt. Zo maken beide journaals gebruik van shots van gewapende militairen en laten ze allebei opstootjes zien. Ook gebruiken de journaals allebei één keer user-generated content, maar de beelden die het Achtuurjournaal laat zien zijn wel heftiger, omdat er wordt gescholden en schoten worden gelost. Erg opvallend is uiteindelijk dat het

Jeugdjournaal tot twee keer toe schokkende beelden laat zien van demonstranten te midden van een vuurzee, terwijl die shots geen één keer in het Achtuurjournaal voorkomen. Juist omdat uit

onderzoek is gebleken dat kinderen snel bang worden van vuur, is het een opvallende keuze van het Jeugdjournaal om deze beelden herhaaldelijk te laten zien.

Conclusie

Al eeuwenlang vindt er discussie plaats in hoeverre kinderen blootgesteld moeten worden aan de (volwassen)media. Vooral in onze moderne maatschappij wordt er elke dag gebruik gemaakt van kranten, radio en televisie. Ook kinderen hebben tegenwoordig steeds makkelijker toegang tot deze media, waardoor er de afgelopen decennia steeds meer onderzoek is uitgevoerd naar bijvoorbeeld de positieve en negatieve effecten van de media op kinderen en in hoeverre kinderen bang kunnen worden van het nieuws. De discussie die hierbij vaak plaatsvindt, is in hoeverre kinderen

daadwerkelijk afgeschermd moeten worden van de media. Anders gezegd, is het beter dat kinderen in een beschermde wereld opgroeien, waarbij ze geen idee hebben hoe het er in de echte wereld aan toe gaat, of moeten kinderen juist al op vroege leeftijd geleerd worden wat de realiteit is, zodat ze niet opeens geconfronteerd worden met de echte wereld?

Het NOS Jeugdjournaal neemt binnen deze discussie een duidelijk standpunt in: elk nieuws is in principe geschikt voor het Jeugdjournaal, want nieuws is tegenwoordig nu eenmaal lastig om achter te houden voor kinderen. Omdat er een groot nieuwsaanbod is via radio, televisie, krant en internet is de kans groot dat kinderen, al dan niet via volwassenen, in aanraking komen met het nieuws. Het NOS Jeugdjournaal vindt daarom dat het beter is om eerlijke informatie te geven, dan er geheimzinnig over te doen. Elk nieuws wordt dus in principe behandeld, ook nieuws waar kinderen eventueel bang van kunnen worden of dat lastig te begrijpen is door kinderen. Het is daarom erg belangrijk dat het nieuws op een bepaalde manier gebracht wordt. Het nieuws moet niet te complex zijn, het moet helder en duidelijk uitgelegd worden en daarbij is het noodzakelijk om angstige beelden en geluiden in de nieuwsitems achterwege te laten, zodat de kans op angstontwikkeling bij kinderen zo klein mogelijk wordt gehouden.

In maart 2014 werd het nieuws gedomineerd door het Rusland-Oekraïne conflict en de annexatie van de Krim. In de belevingswereld van kinderen zijn Rusland en Oekraïne landen die ver weg liggen en waar Nederland weinig mee te maken heeft. Daarbij is het conflict lange tijd niet echt een oorlog geweest; de annexatie van de Krim, wat in maart 2014 voornamelijk centraal stond, werd immers volbracht zonder dat er een schot werd gelost. De problemen op de Krim zorgden er

uiteindelijk voor dat veel wereldleiders bij elkaar kwamen om te zoeken naar een oplossing, wat er voor zorgde dat het Rusland-Oekraïne conflict een geopolitiek probleem werd, waar ieder land wel een standpunt over innam. Het nieuws kreeg daardoor een complex karakter, wat voor kinderen erg lastig te begrijpen zou zijn. Al met al zou men daarom kunnen zeggen dat het nieuws over de

annexatie van de Krim wellicht niet geschikt is voor het NOS Jeugdjournaal. Het Jeugdjournaal zelf had echter een ander standpunt; zij hebben in maart 2014 tien nieuwsitems aan de situatie op de Krim en de problemen tussen Rusland en Oekraïne gewijd. Door de complexiteit van het nieuws omtrent de Krim en door wellicht enge beelden van militairen en demonstraties, is het mogelijk dat