Resultaten

De negen lock-ins en de institutionele handelingen die zijn verricht ten opzichte van de lock-ins zijn in Tabel 3 gepresenteerd. Aan de hand van de resultaten kan worden

58

beantwoord welke lock-ins een rol spelen bij de transitie van het warmtesysteem in Amstel III en op welke wijze institutionele handelingen van actoren zich tot deze lock-ins verhouden (tweede deelvraag). Samengevat zijn er vier lock-ins geslecht, bij vier lock-ins worden handelingen verricht waarvan de uitkomst ten opzichte van deze lock-in nog niet duidelijk is, ten opzichte van één lock-in zijn in de data geen handelingen ontdekt. Er is geen sprake meer van een vaste werkwijze binnen het ambtelijke apparaat, tevens is de rekenmethodiek die het ambtelijk apparaat gebruikte om warmteplannen te beoordelen, veranderd (lock-in één en twee). Uit de bevinden blijkt dat het slechte van deze lock-ins gepaard is gegaan met verstorende handelingen en later met creërende handelingen. Bij deze lock-ins zijn er handelingen zichtbaar die de structuur die zorgt voor een lock-in, bevestigen. Doordat deze lock-ins zijn geslecht is voorkomen dat leidingwerk kon zorgen voor een technologische lock-in (lock-in acht). Hiernaast is de bouwnorm die zorgde voor een lock-in voor het vierde generatie warmtenet geslecht, door het creëren van een nieuwe structuur (lock-in vijf). Bij deze lock-in zijn binnen het onderzoek geen handelingen gevonden die ervoor hebben gezorgd dat de lock-in is ontstaan of die voor het behoud van de lock-in hebben gezorgd.

De risico’s rondom het nieuwe warmtesysteem worden door verschillende respondenten gezien als barrière (lock-in zeven). Er zijn geen handelingen naar voren gekomen die zorgen dat deze lock-in wordt geslecht. De handeling van het DDA werkt voor deze lock- in behoudend. Er zijn verder geen handelingen naar voren gekomen die de veronderstelling van risico’s van het nieuwe warmtesysteem behouden.

Er is een aantal lock-ins waarbij handelingen gesignaleerd zijn die mogelijk kunnen zorgen voor het slechten van de lock-in. Er wordt bijvoorbeeld momenteel onderzoek gedaan naar een manier waarop er regie op het warmtevraagstuk genomen kan worden die voorheen niet genomen werd (lock-in drie). Hiernaast wordt er door de gemeente gewerkt om de verzuiling tussen de gemeentelijke afdelingen te beperken (lock-in vier). Hiernaast is de gemeente bezig met het voorkomen dat partijen een standalone gebouw

59

Tabel 3: Opsomming van de lock-ins en de institutionele handelingen (op basis van de bevindingen)

# Lock-ins Beschrijving Actor Handeling Doel Type

1 Institutioneel Vaste werkwijze

Gemeente Retourleiding bij

de Sluisbuurt Behoudend Routiniërend

DDA Aanbieden

restwarmte Creëren Nabootsen

Gemeente Verkenning Creëren Normatieve associatie

Nuon Scenario Behouden Valoriseren/demonis eren

Engie Scenario Creëren Onderbouwen RMA Bekritiseren van samenwerking Verstoren Ondermijnen van overtuiging 2 Institutioneel Reken- methodiek Gemeente Berekenen met behulp van Innoforte Behouden Routiniërend ABC Bekritiseren van rekenmethodiek Verstoren Ondermijnen van overtuiging Waternet Ontwikkelen van nieuwe rekenmethodiek Creëren Educatief 3 Institutioneel Faciliterende werkwijze Gemeente Niet nemen van

regie Behouden Beleidsvoering

Gemeente Onderzoek naar

regie Creëren Onomstredenheid Gemeente Pakken van regie Creëren Normatieve associatie 4 Institutioneel Verzuiling Gemeente In het gebiedsteam werken aan warmteoplossing Creëren Normatief netwerk 5 Institutioneel Formele regelgeving Rijk Introduceren van

BENG Creëren Definiëren 6 Institutioneel Gemaakte

afspraken

Gemeente Uitsluiten van

stadsverwarming Verstoren Losmakende sancties 7 Sociaal-

cultureel Risico’s

DDA Afhouden van

verplichtingen Behouden Afhouden 8 Technologisch Vast leiding-

netwerk

Nuon Initiëren van een

gebiedstracé Behouden Afhouden

Gemeente Afkeuren van het

tracé Creëren Definiëren

9 Technologisch Standalone oplossingen

Gemeente Verleiden van

ontwikkelaars Creëren Mobiliseren DDA Lobby voor erkennen van datacenter- restwarmte Creëren Definiëren

60

7. Discussie

In dit hoofdstuk wordt gereflecteerd op hoe de twee theorieën zijn gebruikt. Hierbij wordt eerst ingegaan op de manier waarop lock-ins uit de transitietheorie worden toegepast. Hierna wordt ingegaan op de manier waarop de theorie over institutioneel werk is gebruikt om het begrip agency binnen een transitie te benaderen.

7.1

Categorisering lock-ins

Bij het gebruik van lock-ins uit de transitietheorie is tijdens de analyse van de data opgevallen dat er verschillende wijzen zijn waarop lock-ins gecategoriseerd kunnen worden. Het gebruik van de categorisering vanuit de theorie levert veel interpretatievraagstukken op. In dit onderzoek is de gedachtelijn van de respondenten doorslaggevend geweest voor de categorisering, maar niet uit te sluiten valt dat andere onderzoekers daaromtrent een andere overweging volgen. 7.1.1 Raakvlakken In het onderzoek zijn de lock-ins die zijn herkend, ingedeeld aan de hand de categorieën uit het theoretisch kader: institutioneel, sociaal-cultureel, technologisch en economisch (Yaqoot et al., 2016). Zoals al in de methodologie is aangehaald, zijn lock-ins sterk met elkaar verbonden. Uit de analyse is gebleken dat de lock-ins vaak tussen verschillende categorieën te plaatsen zijn. In het onderzoek is ervoor gekozen om de lock-ins te categoriseren op een manier die het best past bij de context waarin de respondenten de lock-in hebben geplaatst. De eerste lock-in bijvoorbeeld is gekenmerkt als institutionele lock-in. In de beschrijving van de lock-in wordt het aansluiten van de Sluisbuurt op de retourleiding en het scenario van Nuon aangehaald. Bosman en collega’s (2014) stellen dat onderzoek doen in dezelfde richting als het huidige systeem kan worden gekenmerkt als een technologische lock-in. Het onderzoek en de gekozen oplossing van de Sluisbuurt kan in deze redenering als technologische lock-in worden gedefinieerd; er is namelijk onderzoek gedaan naar de manier waarop er met het gebruik van de huidige techniek warmte kan worden geleverd op lagere temperatuur (door middel van het aansluiten op de retourleiding). Er had ook onderzoek gedaan kunnen worden naar het gebruik van laagtemperatuur bronnen rondom de Sluisbuurt. Door de bevindingen anders te presenteren zou deze lock-in als technologische lock-in kunnen worden betiteld. In dit

61 geval werd echter door de respondenten vaak gesproken over de vaste werkwijze van de gemeente en niet over het efficiënter maken van het technologische systeem. 7.1.2 Indeling

In de analyse van de data is gebleken dat er tevens vragen kunnen ontstaan over de categorisering van de lock-ins aan de hand van de grenzen tussen lock-ins, barrières of landschappelijke bewegingen (het hoogste level van het MLP). Een voorbeeld hiervan is het inschatten van de risico’s van het nieuwe warmtesysteem, gekenmerkt als sociaal- culturele lock-in. De risico’s worden echter gevormd doordat datacenters geen verplichtingen omtrent de levering willen aangaan. Er zou ook beargumenteerd kunnen worden dat de werkwijze van de datacenters (een institutionele lock-in) een barrière voor ontwikkelaars opwerpt. Een dergelijke verhouding tussen barrière en lock-in is ook gebruikt bij de economische prikkel die wordt veroorzaakt door de bouwnormen in lock- in vijf. Een ander voorbeeld zijn de gemaakte afspraken die veelal worden gezien als institutionele lock-in. Er zou echter ook beargumenteerd kunnen worden dat de afspraken een barrière zijn die door langdurig beleid is gevormd. Het beleid is op haar beurt weer een gevolg van het politieke landschap van het moment, dat op haar beurt weer een gevolg is van politiek maatschappelijke ontwikkelingen in Nederland, en zo verder. Eenzelfde redenatie zou voor de rekenmethode van het ambtelijk apparaat gemaakt kunnen worden. In dit onderzoek worden de rekenmethode, de gemaakte afspraken en de risico’s als lock-ins betiteld omdat deze door meerde respondenten worden aangehaald als structuren die zouden moeten veranderen wil er een vierde generatie warmtenet gerealiseerd worden.

7.2

Agency

Als laatste wordt kort ingegaan op de manier waarop de theorie over institutioneel werk is gebruikt om het begrip agency binnen een transitie te benaderen. De manier waarop de twee theorieën met elkaar verbonden zijn, is op basis van de definiëring van instituties (Lawrence et al., 2009) en het regime (Geels, 2005): de structuren die de handelingen van actoren bepalen. De theorie geeft de mogelijkheid om handelingen van specifieke actoren te benaderen, waardoor de theorie gebruikt kan worden om lokale episodes binnen een transitie verder uit te diepen. Op deze wijze is het een aanvulling op leemte in de toepassing van het MLP (Geels & Schot, 2007). Om iets te zeggen over het gebruik van de theorie over institutioneel werk om agency te benaderen binnen de

62

transitieliteratuur moet echter meer diepgaand onderzoek worden gedaan naar institutioneel werk, transities en agency. Dit zou bijvoorbeeld in de vorm van een

63

8. Conclusie

Om de doelstellingen van het Akkoord van Parijs te halen moeten de bestaande warmtenetten volgens Lund en collega’s (2014) een transitie doormaken. Huidige warmtesystemen, op basis van warmtenetten die voornamelijk gestookt worden op fossiele brandstof, moeten veranderen naar warmtesystemen op basis van vierde generatie warmtenetten. Dit geldt ook voor de warmtenetten die het warmtesysteem van Amsterdam vormen. Een vierde generatie warmtenet is een net op basis van lage distributietemperatuur, met een grote rol voor thermische seizoensopslag en het net heeft een open karakter waarbij meerdere bronnen ingevoed kunnen worden (Lund et al., 2014).

In deze thesis is onderzoek gedaan naar de manier waarop lock-ins en institutionele handelingen ten opzichte van lock-ins, de transitie van het warmtesysteem naar een vierde generatie warmtenet in Amstel III beïnvloeden. In dit hoofdstuk worden eerst conclusies gegeven op de drie deelvragen, waarna de hoofdvraag wordt beantwoord.