invrijheidstelling in Nederland 4.1 Concept wetsvoorstel
4.2.2 Aanbevelingen: betrokkenheid van het slachtoffer onder de nieuwe v.i regeling
4.2.2.4 Rechten van het slachtoffer
Voorop staat dat het slachtoffer ook onder de nieuwe regeling dezelfde rechten dient te houden als onder de huidige regeling.
Het slachtoffer behoudt derhalve het recht op informatie omtrent de invrijheidstelling van de veroordeelde, ex. art. 51ac lid 4 SV.
Spreekrecht
Bij de instelling van een adviescollege is het ook goed denkbaar dat aan het slachtoffer het spreekrecht wordt toegekend, zoals dat nu al bestaat in België en in Engeland & Wales.
175 Artikel 2 lid 1 Instellingsbesluit Adviescollege Levenslanggestraften. 176 Roberts, Criminal Law Review 2018, p. 1.
46
Voor wie?
De vraag is of aan elk slachtoffer dit spreekrecht toekomt. Allereerst kan de beperking worden gesteld dat alleen die categorieën slachtoffers, die reeds al op grond van artikel 51e lid 1 Sv spreekrecht hadden gedurende de terechtzitting, spreekrecht hebben gedurende de v.i.- procedure.
Bij het verder beperken van het spreekrecht, is het van belang dat er met de volgende aspecten rekening wordt gehouden:
• Het risico op dubbeltelling: bij het toekennen van het spreekrecht bestaat er het risico op dubbeltelling. Dezelfde aspecten worden eerst door de rechter meegenomen bij het bepalen van het vonnis en worden daarna nogmaals door het OM meegenomen bij de beslissing omtrent toekenning van de voorwaardelijke invrijheidstelling. In zekere zin leidt dit tot een strafverhoging. De vraag die kan worden opgeworpen is of dit wel juist is.
• Categorisering van delicten: het is voorstelbaar dat het spreekrecht wordt beperkt tot slachtoffers van bepaalde categorieën delicten. Zo hebben in Engeland & Wales enkel slachtoffers van een seksueel of geweldsmisdrijf waarvan de dader is veroordeeld tot een gevangenisstraf van twaalf maanden of meer spreekrecht.
• Belang van het slachtoffer: het belang van het slachtoffer om gebruik te maken van het spreekrecht, kan worden gekoppeld aan de categorisering van delicten, maar de vraag is of dit voldoende is. Is een slachtoffer bijvoorbeeld automatisch altijd belanghebbende? Het antwoord daarop is deels afhankelijk van het doel om het slachtoffer bij de procedure te betrekken. Indien dit doel bescherming van het slachtoffer is, heeft het slachtoffer bijvoorbeeld geen belang wanneer de opgelegde straf puur op retributieve gronden is opgelegd en de Reclassering aangeeft dat er geen risico op recidive is.
Reikwijdte van het spreekrecht
In België en Engeland & Wales is de vraag over de invrijheidstelling voorbehouden aan de SURB c.q. De Parole Board.
De vraag is of bij de invoering van het eventuele spreekrecht in Nederland het slachtoffer zich wel mag uitlaten over de invrijheidstelling van de veroordeelde.
47 Hierbij kan een vergelijking worden getrokken met het spreekrecht ter terechtzitting, ex. art. 51e SV.
Bij wet van 14 april 2016178 is de beperking dat een spreekgerechtigde zich enkel mag uitlaten over de gevolgen van het strafbare feit opgeheven. In de praktijk bleken slachtoffers zich hier ook niet aan te houden; als slachtoffers zich toch uitlieten over de strafmaat dan werden zij hier door de voorzitter vaak niet op aangesproken.179 Door de wetgever is dan ook besloten deze belemmering weg te halen.180 Thans staat het slachtoffers dus vrij om zich ook uit te laten over de gewenste strafmaat of de toedracht van het misdrijf.181
Toch zijn er goede redenen om te stellen dat het slachtoffer zich niet over de invrijheidstelling mag uitlaten:
• Als het slachtoffer zich uitlaat over de invrijheidstelling staat het open voor weerwoord door de verdediging en het OM;182
• Deze beperking past bij het feit dat het slachtoffer geen procespartij is.183
Het is daarom verstandiger dat het spreekrecht zich beperkt tot de bijzondere voorwaarden en de consequenties van een eventuele voorwaardelijke invrijheidstelling voor het slachtoffer. Zowel in België als in Engeland & Wales is het spreekrecht ook beperkt tot de oplegging van de bijzondere voorwaarden.
4.2.2.5 Conclusie
De voorwaardelijke invrijheidstelling kan worden gezien als de tenuitvoerlegging van de opgelegde straf. Het is dus noodzakelijk het slachtoffer te betrekken in de v.i.-regeling. Het concept wetsvoorstel biedt hiervoor voldoende mogelijkheden.
De voorgenomen instelling van een adviescollege biedt mogelijkheden om het spreekrecht voor het slachtoffer te introduceren. Ik stel daarbij voor om het spreekrecht te beperken tot specifieke categorieën slachtoffers, met daarbij enkele aandachtspunten. Dit zijn belangrijke
178 Staatsblad 2016/160.
179 Lens, Pemberton & Groenhuijsen 2010, p. 86.
180 Kamerstukken II, vergaderjaar 2014-2015, 34 082 nr. 3, p. 12.
181 Candido, in: Tekst & Commentaar Strafvordering, art. 51e Sv, aant 7.a. (online, bijgewerkt 1 juli 2018). 182 Zie Groenhuijsen, DD 2014, p. 4.
48 aandachtspunten die moeten worden meegenomen bij het opstellen van een regeling omtrent het spreekrecht van het slachtoffer.
49
Conclusie
De centrale probleemstelling die aan deze scriptie ten grondslag ligt luidt als volgt:
Hoe kan de rechtspositie van het slachtoffer tijdens de v.i.-procedure in het kader van het wetsvoorstel wijziging voorwaardelijke invrijheidstelling worden versterkt, op basis van een rechtsvergelijking met de v.i.-regelingen in België en in Engeland & Wales?
Uit mijn rechtsvergelijking kan ik concluderen dat onder de huidige Nederlandse regeling het slachtoffer een minimale tot geen rechtspositie heeft in de v.i.-regeling. Het enige recht wat het slachtoffer toekomt is het recht op informatie.
In België en Engeland & Wales is de rechtspositie van het slachtoffer wettelijk vastgelegd en staat het slachtoffer sterker ten opzichte van de Nederlandse regeling. In België en Engeland & Wales heeft het slachtoffer zowel het recht het op informatie als het spreekrecht. Het spreekrecht is in beide landen beperkt tot de oplegging van de bijzondere voorwaarden. In België is tevens in de wet voorgeschreven dat de SURB bij de toekenning van de
voorwaardelijke invrijheidstelling rekening houdt met de belangen van het slachtoffer en zijn er slachtoffergerichte contra-indicaties geformuleerd.
In Engeland is er geen voorgeschreven wettelijke belangenafweging. De voorwaardelijke invrijheidstelling bij de regulier opgelegde gevangenisstraffen van meer dan twaalf maanden geschiedt van rechtswege, dus daar is derhalve geen plaats voor een belangenafweging. Wordt de voorwaardelijke invrijheidstelling door de Parole Board toegekend, dan worden de belangen van het slachtoffer slechts meegenomen bij de formulering van de bijzondere voorwaarden die kunnen worden opgelegd. Het slachtoffer kan zich hier in zijn spreekrecht dan ook over uitlaten.
In Nederland is mij de noodzaak van een nieuwe v.i.-regeling niet gebleken. Zoals het Fonds Slachtofferhulp voorstelde lijkt een betere communicatie met het slachtoffer noodzakelijker en dit kan ook onder de huidige regeling worden verbeterd.184
50 De voorgestelde regeling biedt echter wel voldoende kansen om de rechtspositie van het slachtoffer te verstevigen en deze meer te laten aansluiten bij de rechtspositie van het slachtoffer in onze buurlanden.
Doordat het wetsvoorstel speelt met het idee om een adviescollege op te richten, biedt dit mogelijkheden om het spreekrecht voor het slachtoffer te introduceren. Er zijn daarbij voorstellen gedaan om het spreekrecht te beperken tot specifieke categorieën slachtoffers. Daarbij zijn een aantal aandachtspunten opgeworpen, onder andere omtrent het risico op dubbeltelling, categorisering van delicten en de belangen van slachtoffers.
Daarnaast is er aanbevolen om het spreekrecht, mede gezien het feit dat het slachtoffer geen procespartij is, te beperken tot de oplegging van bijzondere voorwaarden.
51
Literatuurlijst
Boeken
Beijerse, uit, e.a. 2018
J. uit Beijerse e.a. De praktijk van de voorwaardelijke invrijheidstelling in relatie tot speciale
preventie en re-integratie. Rotterdam: Erasmus Universiteit 2018.
Berge, van den & Verbruggen 2014
Y. Van den Berge, F. Verbruggen, ‘Langzaam maar onzeker: het wettelijk kader voor een geleidelijke terugkeer naar de maatschappij’ in: K. Beyens, T. Daems & E. Maes, Exit
gevangenis? De werking van de strafuitvoeringsrechtbanken en de wet op de externe rechtspositie van veroordeelden tot een vrijheidsstraf. Antwerpen: Maklu 2014, p. 31-74.
Bleichrodt 1996
F.W. Bleichrodt, Onder voorwaarde: Een onderzoek naar de voorwaardelijke veroordeling en
andere voorwaardelijke modaliteiten, Deventer: Gouda Quint bv 1996.
Cavadino & Dignan 1997
M. Cavadino, J. Dignan, The Penal system: an introduction. Londen: Sage Publications 1997.
Deams 2014
T. Daems, ‘Naschokken van de zaak Dutroux: zoeklicht op de strafuitvoering’, in: K. Beyens, T. Daems & E. Maes, Exit gevangenis? De werking van de strafuitvoeringsrechtbanken en de
wet op de externe rechtspositie van veroordeelden tot een vrijheidsstraf. Antwerpen: Maklu
2014, p. 13-30.
52 J.J.M. van Dijk, J. Goodey, ‘Benchmarking legislation on crime victims: the UN victims declaration of 1985’ in: Bundesamt für Justiz, Opferhilfe in der Schweiz: Erfahrungen und
Perspektiven. Bern: Haupt 2004, p. 202-208.
Elzinga 2005
H.K. Elzinga, ‘Een geloofwaardige invrijheidstelling’, in: D.H. De Jong, E.F. Stamhuis & A.E. Harteveld, Systeem in ontwikkeling, Liber amicorum G. Knigge’, Nijmegen: Wolf Legal Publishers 2005, p. 99-116.
Groenhuijsen & Letschert 2006
M.S. Groenhuijsen, & R.M. Letschert, ‘Reflections on the development and legal status of victims’ rights instruments.’ In: Compilation of International Victims’ rights Instruments, Nijmegen: Wolf Legal Publishers 2006, p. 1-18.
Lens, Pemberton & Groenhuijsen 2010
K. Lens, A. Pemberton, M. Groenhuijsen, Het spreekrecht in Nederland: een bijdrage aan het
emotioneel herstel van slachtoffers, Tilburg: Intervict Universiteit van Tilburg 2010.
Tijdschriften
Bárd & Borbíró, Hungarian Yearbook of International Law and European Law 2015
P. Bárd en A. Borbíró, ‘Victim’s rights developments in the EU’ in: Hungarian Yearbook of
International Law and European Law 2015, p. 495-522.
Beyens & Scheirs, PROCES 2009.
K. Beyens, V. Scheirs, ‘Geruchten, frustraties en verdeeldheid: Belgische strafrechters over de strafuitvoering’ in: PROCES 2009/88, afl. 2, p. 76-93.
Bleichrodt, DD 2006/78
F.W. Bleichrodt, ‘De voorwaardelijke invrijheidstelling in ere hersteld’ in: Delikt &
Delinkwent 2006/78 (online via KluwerNavigator).
53 J.C.A.M. Claassens, ‘Het slachtoffer in het strafproces’ in: Strafblad 2012, afl. 4, p. 241-262.
Dreessen, Ars Aequi 2016.
J.M.J.W. Dreessen, ‘De wet langdurig toezicht, gedragsbeïnvloeding en vrijheidsbeperking’ in: Ars Aequi 2016, afl. mei, p. 393-397.
Dijk, van, Justitiële Verkenningen 1982.
J.J.M. van Dijk, ‘De positie van het slachtoffer in het strafproces: achtergronden en perspectieven’ in: Justitiële Verkenningen 1982, afl. 6, p.10-20.
Dijkstra, DD 1982
A. Dijkstra, ‘Het rapport V.I.-tenzij’, in: Delikt & Delinkwent 1982/12, afl. 10, p. 748-858.
Heijnk & Hoekman, Strafblad 2017/34
C.H. Heijnk, J. Hoekman, ‘Voorwaardelijke invrijheidstelling: één been in de cel, één been in de samenleving’, in: Strafblad 2017/34 (online via KluwerNavigator).
Kool, Justitiële Verkenningen 1999
R.S.B. Kool, ‘Uit de schaduw: de emancipatie van het slachtoffer binnen de strafrechtspleging’ in: Justitiële Verkenningen 1999, afl. 9, p. 60-71.
Kwakman, Strafblad 2010
N.J.M. Kwakman, ‘Het Openbaar Ministerie en slachtoffers van delicten’ in: Strafblad 2010, afl. 6, p. 478- 493.
Groenhuijsen, DD 2008
M.S. Groenhuijsen, ‘Slachtoffers van misdrijven in het recht en in de victimologie. Verslag van een intellectuele zoektocht’ in: Delikt & Delinkwent 2008/10 (online via
KluwerNavigator).
Groenhuijsen, International Review of Victimology 2014
M.S. Groenhuijsen, ‘The development of international policy in relation to victims of crime’ in: International Review of Victimology 2014/20, afl. 1, p. 31-48.
54
Groenhuijsen, DD 2014
M.S. Groenhuijsen, ‘Aanvulling van het spreekrecht van slachtoffers en nabestaanden in het strafproces: naar een adviesrecht omtrent de vragen van artikel 350?’, in: Delikt & Delinkwent 2014/15 (online via KluwerNavigator).
Groenhuijsen & Pemberton, European Journal of Crime, Criminal Law and Criminal
Justice 2009
M.S. Groenhuijsen en A. Pemberton, ‘The EU Framework Decision for Victims of Crime: does hard law make a difference?’ in: European Journal of Crime, Criminal Law and
Criminal Justice 2009, afl. 17, p. 43-59.
Knigge, DD 1985
G. Knigge, ‘De vervroegde invrijheidstelling; enige opmerkingen met betrekking tot wetsontwerp 18764’, in: Delikt & Delinkwent 1985 afl. 5, p. 385- 401.
Padfield, Criminal Law Review 2009
N. Padfield, ‘Parole and early release: the Criminal Justice and Immigration Act 2008 changes in context’, in: Criminal Law Review 2009, afl. 3 (online via WestLawUK).
Padfield, Criminal Law Review 2006
N. Padfield, ‘The Parole Board in transition’, in: Criminal Law Review 2006/Januari (online via WestLawUK).
Roberts, Criminal Law Review 2018.
H.H. Jeremey Roberts, ‘The Parole Board and the Worboys case’, in: The Criminal Law
Review 2018, afl. 10 (online via WestLawUK).
Röling, RMThemis 1954
B.V.A. Röling, ‘De voorwaardelijke invrijheidstelling’, in: RMThemis 1954, p. 176-199.
Saunders, Criminal Law Review 2017
Sir John Saunders, ‘The extended determinate sentence: is it a just and fair sentence?’ in:
55
Wasik, Criminal Law Review 2015
Martin Wasik, ‘Sentencing and early release provisions in the Criminal Justice and Courts Act 2015’ in: Criminal Law Review 2015, afl. 11 (online via WestLawUK).
Rapporten
COM(2009)/166 def.
Commissiedocument 166 van 2009, definitieve versie.
Garton Grimwood & Strickland 2013.
Gabrielle Garton Grimwood, Pat Strickland, Early release from prison in England and Wales:
an overview. House of Commons Library. 15 mei 2013.
The Parole Board for England and Wales 2017
The Parole Board for England and Wales, Practice Guidance for Members duties towards
Victims. April 2017.
Raad voor de Rechtspraak 2018
Raad voor de Rechtspraak, Advies over het conceptwetsvoorstel Wijziging van de
Penitentiaire beginselenwet, het Wetboek van Strafrecht en enige andere wetten in verband met de wijziging van de regelingen inzake detentiefasering en voorwaardelijke
invrijheidstelling. Den Haag: 13 juni 2018.
Raad voor Strafrechtstoepassing en Jeugdbescherming 2018
Raad voor Strafrechtstoepassing en Jeugdbescherming, Advies inzake detentiefasering en
voorwaardelijke invrijheidstelling. Den Haag: 12 juni 2018.
Fonds Slachtofferhulp 2018
Fonds Slachtofferhulp, Advies conceptwetsvoorstel wijziging regelingen inzake
detentiefasering en voorwaardelijke invrijheidstelling. 12 juni 2018.
56 Nederlandse Orde van Advocaten, Consultatie wetsvoorstel detentiefasering en
voorwaardelijke invrijheidstelling. Den Haag: 11 juni 2018.
VVD, CDA, D66 en ChristenUnie, ‘Vertrouwen in de toekomst: regeerakkoord 2017-20121’. Den Haag: 10 oktober 2017.
Brief Minister van Veiligheid en Justitie aan de Tweede Kamer, Den Haag: 1 september 2017.
Commentaren
Tekst& Commentaar Strafrecht
C.P.M. Cleiren, J.H. Crijns & M.J.M Verpalen (red.), Tekst & Commentaar Strafrecht, Deventer: Wolters Kluwer (online).
Tekst & Commentaar Strafvordering
C.P.M. Cleiren, M.J.M. Verpalen & J.H. Crijns (red.), Tekst & Commentaar Strafvordering, Deventer: Wolters Kluwer (online).
Scripties
Martens & Beken, Vander 2009.
K. Martens & T. Vander Beken, De verschillende vormen van vervroegde invrijheidstelling in
België en daarbuiten: Het koningstuk van de strafuitvoering. Masterproef Master in de
Rechten. Gent: Universiteit Gent 2009.
Internet
Federale overheidsdienst Justitie, ‘Justitieassistent volgt voorwaardelijk invrijheidgestelde op’, 23 november 2015, https://justitie.belgium.be, geraadpleegd op: 3 augustus 2018. Parole Board, ‘Our members’, 21 mei 2018, www.gov.uk/government/organisations/parole- board, geraadpleegd op: 9 november 2018.
57 Rijksoverheid, ‘Dekker: voorwaardelijke invrijheidstelling niet langer vanzelfsprekend’, 1 mei 2018. https://www.rijksoverheid.nl/actueel/nieuws, geraadpleegd op: 22 december 2018.