Hoe veel recensies verschijnen er bij een nieuw boek van Leon de Winter?

In dit hoofdstuk wordt nagegaan hoe de kwantiteit van de recensies van het werk van Leon de Winter zich ontwikkelt gedurende zijn schrijverschap. Allereerst wordt in een kader weergegeven hoeveel recensies er per medium, per nieuw uitgekomen boek zijn verschenen. Hierna wordt middels een ‘steekproef’ van die cijfers geanalyseerd hoe het aantal recensies verandert is de afgelopen jaren.

Leon de Winter is nu veertig jaar actief als schrijver: om een goede steekproef te nemen worden drie van zijn boeken on der de loep genomen, met een constante afstand van twintig jaar onderling: zijn eerste boek Over de

leegte in de wereld (1976), zijn dertiende boek Zionoco (1995) en zijn laatste boek Geronimo (2015). Vervolgens

zal, om de verandering van kwantiteit onder invloed van nieuwe media goed te kunnen beschouwen, nog eens een vergelijking worden gemaakt tussen Het recht op terugkeer (2008) dat zeven jaar voor De Winters laatste boek uitkwam. In het hoofdstuk dat hierop volgt zal worden onderzocht hoe al deze recensies verspreid zijn over verschillende media en verder worden geanalyseerd wat dit betekent voor het gezag van de traditionele critici van De Winter.

Titel boek Recensies in krant/tijdschr. Op tv/radio Op internet

Over de leegte in de wereld (1976) 4 -

De (ver)wording van de jongere Dürer (1978) 8 -

Zoeken naar Eileen W. (1981) 6 -

Place de la Bastille (1981) 3 -

Kaplan (1986) 7 -

Hoffman’s Honger (1990) 5 -

SuperTex (1991) 6 -

De ruimte van Solokov (1992) 7 -

Serenade (1995) 5 2 -

Zionoco (1995) 4 1 -

De Hemel van Hollywood (1997) 6 2 -

God’s Gym (2002) 6 3

Het Recht op Terugkeer (2008) 7 21

VSV (2012) 7 21

Geronimo (2015) 5 1 28

4.1.1 Traditionele media: iets meer; veel negatiever

Allereerst wordt gekeken naar de traditionele media: dagbladen en tijdschriften. Het ligt min of meer in de lijn der verwachtingen dat in de loop der jaren steeds meer recensies verschijnen bij een nieuw boek van Leon de Winter. Of in elk geval meer dan de vier besprekingen die bij zijn debuut in de gedrukte pers stonden. Of dat daadwerkelijk het geval is zal hieronder blijken.

Over de leegte in de wereld kreeg zoals gezegd vier recensies in de gedrukte media die in deze scriptie behandeld

worden. Eén in Het Parool, één in Vrij Nederland, één in De Tijd en één in de Volkskrant. De ontvangst is zondermeer verdeeld te noemen: Jan Geurt Gaarland heeft het in Vrij Nederland over “een talent dat nu al sterk te noemen is”, terwijl Max Nord in Het Parool schrijft dat De Winters debuut “stijf staat van de literaire aanstellerij”. Kees Fens stelt in zijn bespreking in de Volkskrant dat De Winter zijn literaire helden te veel nadoet, en dat na het eerste verhaal de verhalenbundel eigenlijk niets interessants meer te bieden heeft. Aad Nuis noemt De Winter in zijn bespreking in Vrij Nederland dan weer “talentvol”.

Twintig jaar later is het aantal recensies bij het nieuwe De Winter-boek Zionoco (1995) opvallend genoeg niet gestegen: weer vier recensies, in Het Parool, Vrij Nederland, De Groene Amsterdammer en Elsevier. Wat wel is duidelijk toegenomen, is de kritiek van de recensenten. De verdeeldheid die bij de bespreking van het debuut van De Winter nog heerste, is bij Zionoco veranderd in een overheersende afkeuring van zijn schrijven. “Ook deze keer moet De Winter het meer van het verhaal hebben dan van het literaire raffinement”, schrijft Alle Lansu in Het

Parool. Carel Peeters stelt in Vrij Nederland dat de schrijfstijl van Leon de Winter “de geloofwaardigheid

onmiskenbaar onwaarachtig”. Doeschka Meijsing vindt Zionoco een “missiepamflet zonder humor” en schrijft in

Elsevier dat de hoofdpersoon een “papzak blijft zonder conflict”.

Kanttekening bij het aantal recensies over Zionoco is dat het mogelijk is dat een aantal kranten en tijdschriften ervoor gekozen hebben dit boek van De Winter niet te bespreken omdat hij eerder dat jaar ook al een boek uitbracht: Serenade, het boekenweekgeschenk van 1995. Overigens is het verder nog zo dat een aantal media gekozen hebben voor een interview in plaats van een recensie.

De Winters laatste boek Geronimo (2015) kan rekenen op één recensie meer dan zijn voorgangers van twintig en (bijna) veertig jaar geleden: vijf recensies, in Het Parool, NRC Handelsblad, Elsevier, de Volkskrant en Trouw. Ook hier weer de kanttekening dat een aantal dag- en weekbladen gekozen hebben voor een interview, en geen recensie.

Bij dit laatste boek lijken de recensenten zich wel iets meer verzoend te hebben met de vertelstijl van De Winter. De ongeloofwaardigheid die eerder zo werd gehekeld, wordt nu meer geaccepteerd. “Het kán niet wat De Winter doet”, schrijft Arjen Peters in de Volkskrant. “Maar omdat bij hem Alles Te is, wordt het weer consequent.” Irene Start noemt het what if-scenario van het boek in Elsevier “nogal vergezocht”, maar voegt daaraan toe dat “de werkelijkheid soms vreemder is dan fictie”. Arjen Fortuin meent in NRC dat de vertelling van De Winter het karakter heeft van “de betere drankavond”. Echt zuur blijven Arie Storm en Rob Schouten. Schouten omschrijft De Winters boek in Trouw als het scenario van “een regelrechte C-film” – “mij zullen ze er niet zien.” En Arie Storm herinnert zich in zijn recensie de titel van De Winters eerste boek: Over de leegte in de wereld. “Die leegte lijkt De Winter nog steeds te willen bestrijden. Maar dat doet hij tegenwoordig met behulp van maffe complottheorieën en het hinten naar onwaarschijnlijke mirakels.”

4.1.2 Televisie: interviews en optredens zonder aanleiding

Bij de ‘nieuwe media’ wordt niet alleen de ontvangst van Over de leegte in de wereld, Zionoco en Geronimo in de analyse vergeleken, maar ook de reacties op Het recht op terugkeer (2008). Dit omdat de nieuwe media – en dan vooral internet – de laatste decennia een flinke opmars hebben gemaakt, en een extra vergelijking met het jaar 2008 in relatie tot 1976, 1995 en 2015 daarom zondermeer waardevol materiaal oplevert. Bij nieuwe media wordt ook de ontvangst van De Winters boek Het recht op terugkeer (2008) onderzocht, dat zo veel mogelijk in het midden ligt tussen Zionoco (1995) en Geronimo (2015). Te beginnen met de televisie-items naar aanleiding van nieuwe boeken van De Winter.

Bij het uitkomen van Over de leegte in de wereld (1976) doet Leon de Winter één televisieoptreden: hij komt voorlezen in het NOS-programma Kortweg. Maar van een recensie op radio of tv is geen sprake. Naar aanleiding van het uitkomen van Zionoco (1995) wordt De Winter drie keer geïnterviewd: één keer in het VARA- radioprogramma Ophef en vertier, één keer in het KRO-televisieprogramma Ik heb al een boek, en één keer in het

VPRO-programma De Plantage. Het boek wordt één keer gerecenseerd op tv: in het programma Laat op de avond

na een korte wandeling van de VPRO.

Bij Het recht op terugkeer (2008) vertelt Leon de Winter bij het radioprogramma Kunststof over zijn nieuwste boek. Als het boek later dat jaar genomineerd wordt voor de AKO-literatuurprijs schuift De Winter nog eens aan bij Pauw en Witteman. Geen recensies op tv en radio dit keer, echter.

Naar aanleiding van het uitkomen van Geronimo (2015) wordt Leon de Winter geïnterviewd door een tv- programma van de NCRV, komt hij over zijn nieuwe boek vertellen bij Koffietijd op RTL4, en is hij te gast bij

Pauw van de VARA. Dit keer wordt zijn boek wel weer gerecenseerd op de radio, door Onno Blom in de Nieuwsshow van de TROS.

Duidelijk is dat tv- en radio-items naar aanleiding van boeken van De Winter vaker het karakter hebben van een interview dan van een recensie. Leon de Winter is overigens los van deze boeken nog veel vaker op tv en radio te zien, om over allerhande actualiteiten en andere zaken mee te praten.

4.1.3 Internet: meer kanalen, meer stemmen, meer meningen

Dan internet. Ten tijde van het uitkomen van De Winters eerste boek Over de leegte in de wereld (1976) was internet nog nauwelijks aan de orde in medialand: vrijwel niemand had een computer, laat staan een internetverbinding. Over dit boek is op het internet dan ook nagenoeg niets te vinden, behalve verwijzingen naar het debuut van De Winter in latere stukken.

Bij Zionoco (1995) is dat al iets anders. Hoewel internet ten tijde van het verschijnen van dit boek nog geen veelgebruikt medium was (zoals in de theorie is kunnen lezen, gebruikte in 1990 nog slechts 0,3 procent van de Nederlanders internet), staat er wel het een en ander online over dit boek – al blijft de vangst mager: een bespreking van Trouw die in een vroeg stadium al online moet zijn gezet; een gedigitaliseerde editie van het

Nieuw Letterkundig Magazijn uit 1996, waarin Leon de Winter wordt geïnterviewd; een brief van een boze lezer

naar De Groene, waarin uiteen wordt gezet waarom Zionoco wél een goed boek is, en niet ongeloofwaardig, zoals Xandra Schutte in haar recensie had beweerd. “De literaire kritiek in Nederland is zo beroerd dat niemand de verwijzing naar het Soetendorp-syndicaat heeft opgemerkt. En zo meer.” Aldus de lezer.

Het is belangrijk om te benadrukken dat al deze hits op Zionoco naderhand online zijn gezet, en niet ten tijde van het verschijnen van het boek direct op het internet zijn verschenen. Hierin komt verandering bij het uitkomen van Het recht op terugkeer in 2008. Vergeleken met Zionoco is het aanbod aan kritieken en besprekingen over dit boek op het internet overweldigend. Niet alleen zijn vrijwel alle recensies in de traditionele media meteen online gezet: er zijn ook allerlei boekenblogs en recensiesites waarop het boek besproken wordt. Sites als

Recensieweb en 8weekly komen allemaal met een eigen bespreking, en ook persoonlijke blogs verzorgen De

Winter van kritiek. Max Pam laat bijvoorbeeld op zijn site The Max Pam Globe weten het boek ongeloofwaardig te vinden; Coen Peppelenbos daarentegen vindt de verschillende verhaallijnen juist weer nét niet onwaarachtig.

In totaal zijn over Het recht op terugkeer negentien online-recensies te vinden – recensies die na het uitkomen van het boek op het internet zijn verschenen, dus; geen recensies uit kranten die daarna online zijn geplaatst. Het aanbod varieert van een bespreking op scholieren.com tot een verslag op een site waar uitsluitend pro-Israëlische boeken worden besproken. Opvallend is de grote hoeveelheid persoonlijke blogs waarop mensen verslag doen van hun leeservaring en hun mening over het boek uiteenzetten. Op sites als jaapleest.blogspot.nl en

papierenman.blogspot.nl bespreken ‘gewone’ lezers het boek van De Winter zeer uitgebreid, en veelal met een literaire kennis die niet onder lijkt te doen voor die van menig recensent in dag- en weekbladen.

Bij het uitkomen van Geronimo (2015) verschijnen online zo’n dertig recensies over het boek. Weer zijn die van uiteenlopende aard: sommige hebben een persoonlijk karakter (persoonlijke leesverslagen op sites als

tjerkdereus.nl en ferdidelange.blogspot.nl) andere zijn deel van een grotere online ‘recensieorganisatie’ zoals hebban.nl en goodreads.com. Nieuw zijn de recensies op bol.com, waarbij kopers en lezers van het boek kunnen laten weten wat ze ervan vonden. De lezers op bol.com zijn overwegend positief gestemd over het laatste boek van De Winter: het boek “leest prettig”, is “spannend” en “fantasierijk”, zonder een “zwaar verhaal” te worden. Opvallend zijn verder de Youtube-video’s die er naar aanleiding van het uitkomen van Geronimo online zijn gekomen. Leon de Winter vertelt zelf over zijn nieuwste boek in een promotiefilmpje op het kanaal van

Brandviews, een bedrijf dat – zo valt op hun website te lezen – online videocontent maakt voor uitgeverijen. En

collega-schrijver René van Rijckevoorsel prijst Geronimo aan in een filmpje binnen de van Why I love this book: een schijnbaar eindeloze serie waarin schrijvers hun lievelingsboek van een andere schrijver in één minuut bespreken.

Ook vloggers blijken het recenseren te hebben ontdekt: vlogger Jörgen bespreekt in een Youtube-video wekelijks nieuw uitgekomen boeken, waaronder in de aflevering van 31 januari 2016 het nieuwste boek van Leon de Winter. “Als je graag een spannend boek met een complottheorie wil lezen, dan is Geronimo prima voor op je lijst”, vindt Jörgen, als is het verhaal wel “verre van waterdicht”. .Het meest bijzonder is misschien wel de vlog van twee jongens die Lennard en Ruben heten, die onder de titel ‘Blogvoek’ het boek van De Winter bespreken. De twee jongens, op het oog middelbare scholieren, bespreken vanuit de kamer van een van hen het boek: om de beurt zeggen ze een zin en het eindoordeel (“we geven dit boek een 9 van de 11”) spreken ze uit in koor.

Opvallend is dat online vrijwel alles wat over De Winters boeken te vinden is, het karakter heeft van een recensie. Dit in tegenstelling tot de televisie, waar interview duidelijk de overhand had.