Hoe zijn de recensies verdeeld over verschillende media?

Om een overzichtelijk beeld te geven van de hoeveelheid recensies die er per nieuw uitgekomen boek van Leon de Winter per medium verschijnt, is hieronder opnieuw het tabel met alle boeken die in deze scriptie aan bod komen en de bijbehorende score in recensies op verschillende media. In de volgende hoofdstukken wordt eerst een vergelijking gemaakt tussen de hoeveelheid recensies in dag- en weekbladen en op tv/radio, en daarna tussen de hoeveelheid recensies in dag- en weekbladen en op het internet.

Titel boek Recensies in krant/tijdschr. Op tv/radio Op internet

Over de leegte in de wereld (1976) 4 -

De (ver)wording van de jongere Dürer (1978) 8 -

Zoeken naar Eileen W. (1981) 6 -

Place de la Bastille (1981) 3 -

Kaplan (1986) 7 -

Hoffman’s Honger (1990) 5 -

SuperTex (1991) 6 -

De ruimte van Solokov (1992) 7 -

Serenade (1995) 5 2 -

Zionoco (1995) 4 1 -

De Hemel van Hollywood (1997) 6 2 -

God’s Gym (2002) 6 3

Het Recht op Terugkeer (2008) 7 21

VSV (2012) 7 21

Geronimo (2015) 5 1 28

4.2.1 Traditionele media tegenover televisie en radio

Zoals gezegd lijken tv en radio media te zijn die zich meer richten op interview, ‘de persoon van de schrijver’ dan op recensies. De Winter komt bij het uitkomen van vrijwel elk boek op één of meerdere kanalen opdraven om erover te vertellen, maar echt gerecenseerd worden de boeken vrijwel nooit.

Daar komt verandering in bij het uitkomen van De Winters boekenweekgeschenk Serenade uit 1995, dat maar liefst twee keer wordt besproken: een keer op tv bij het VPRO-programma De Plantage en een keer op de radio bij het KRO-programma Ik heb al een boek. In beide gevallen geven de aanwezige gasten hun mening over het boek – het is dus niet zo dat een ‘echte’ recensent klaar zit om het boek te bespreken, de ‘critici’ zijn in dit geval min of meer toevallig.

Na het uitkomen van Serenade, in de periode tussen 1995 en 1997, is er een korte opleving te zien in de recensies op tv: de twee boeken die De Winter in deze periode uitbrengt worden allebei op radio of tv besproken. Zionoco

(1995) wordt één keer gerecenseerd in het VPRO-programma Laat op de avond na een korte wandeling, door een panel onder leiding van Michaël Zeeman, met onder anderen Maarten van Rossem. Dit programma handelt wekelijks over de ‘ontwikkelingen in de kunst, cultuur en wetenschap’ en bespreekt elke uitzending één of meerdere boeken. De Hemel van Hollywood (1997) wordt net als Serenade ook twee keer besproken: één keer in

Zeeman met boeken door onder anderen Xandra Schutte – weer onder leiding van Michael Zeeman – en in het

boekenpanel van het AVRO radioprogramma Opium, door René Appel en Huib Stam. Ook in dit programma worden wekelijks meerdere boeken besproken.

Duidelijk is dat Michael Zeeman een belangrijke rol heeft gespeeld in deze tijdelijke opleving van literaire kritiek op tv: zijn programma’s zijn verantwoordelijk voor twee van de in totaal vijf tv/radio-recensies van De Winters werk tussen 1995 en 1997.

De laatste tv/radio-recensie die De Winter ten deel valt is uit 2015. Zijn laatste boek Geronimo wordt op de radio in de Tros Nieuwsshow besproken door Onno Blom, die een wekelijkse boekenrubriek heeft in dit programma. Opvallend is dat radio/tv-recensies in het geval van De Winter – hoewel ze nog altijd sterk in de minderheid zijn tegenover ‘papieren’ recensies – echt iets lijken te zijn van de afgelopen twintig jaar. In de eerste twintig jaar van De Winters schrijverscarrière verschijnen er in de dag- en weekbladen steevast veel recensies bij het uitkomen van zijn nieuwe boeken, terwijl radio en tv enkel interviews met de schrijver uitzenden. Dat blijven ze doen in de laatste twintig jaar van zijn carrière, maar er komen dan wel enkele echte boekbesprekingen bij.

4.2.2 Traditionele media tegenover internet

Het is inmiddels duidelijk dat de verdeling van recensies tussen internet en gedrukte media almaar ongelijker wordt: waar de traditionele pers de laatste jaren vast lijkt te zitten in het standaardscenario van zes of zeven recensies per uitgekomen boek, blijft het recensie-aanbod op het internet alleen maar groeien. Dit heeft uiteraard simpele redenen: op het internet is meer plek dan in de krant; op het internet kan iedereen zomaar optreden als boekbespreker. Het blijft desalniettemin opvallend dat er schijnbaar toch zo veel behoefte is aan recensies: sites als hebbban.nl, goodreads.com en recensieweb.nl bestaan bij de gratie van de tienduizenden bezoekers die elke maand hun boekbesprekingen lezen. En persoonlijke weblogs als die van Coen Peppelenbos worden door veel lezers gezien als een serieuze stem binnen het literaire discours, zo blijkt uit de reacties op zijn recensies. Verder is het ook interessant dat Leon de Winter vrijwel nooit wordt geïnterviewd door een online-recensiekanaal, terwijl de meer traditionele media wel steeds vaker kiezen voor een interview met de auteur, soms zelfs ten koste van een recensie. Het lijkt erop dat mensen die online zoeken naar werk van Leon de Winter niet op zoek zijn naar een verhaal van de auteur zelf, maar naar reviews van andere lezers. Op zich is dit niet vreemd: het internet is de laatste jaren meer en meer veranderd in één grote meningen-database waarin van vrijwel elk product en elke dienst een online besprekingen te vinden is: van nerds die wekelijks nieuwe games recenseren tot Amerikaanse huisvrouwen die elkaar op de hoogte houden van het wel en wee van hun nieuwe KitchenAid. De online

populariteit van boekrecensies past in deze trend: internetgebruikers willen weten wat anderen van Geronimo vinden; wat Leon de Winter zelf vindt, doet er niet zo toe.

Toch zijn er ook een aantal vraagtekens en kanttekeningen aan te brengen bij de grote hoeveelheid online recensies. Hoe waardevol is namelijk een review op bol.com waarin iemand die zichzelf Fortuyn noemt met als leeftijd “70+” klaagt dat het boek meer dan honderd pagina’s te lang is? “Ben over de helft, dus nog 100 plus pagina’s te gaan. Nu even niet.” En wat te denken van …

Verder is het nog maar de vraag hoe groot het bereik van de meeste online besprekingen daadwerkelijk is. Een vlog als die van Lennard en Ruben over Geronimo is op Youtube 112 keer bekeken: allicht een heel stuk minder dan de recensie over dat boek in de Volkskrant. Van de meeste sites is verder niet zichtbaar of bekend hoe veel bezoekers er dagelijks te vinden zijn, maar te verwachten valt dat een site als … niet heel veel meer bezoekers trekt dan de 112 van Lennard en Ruben. Voordeel van internet is dat dat niet veel uitmaakt: een blogspot heeft niet te maken met de economische strubbelingen waar kranten, tijdschriften en radio en televisie de afgelopen decennia tegenaan lopen. Bijkomend effect is wel dat de online recensies enigszins in geloofwaardigheid afnemen: een online bespreking krijgt door de grote toevoer steeds meer het karakter van ‘weer een of andere review’, terwijl er mogelijkerwijs ook best interessante artikelen tussen kunnen zitten.