2. De Woongroep Staatsliedenbuurt
2.3 Politiek kraken
Waar de Woongroep in de buurt bezig was met het opbouwen van een stevige machtspositie, werden de krakers buiten de buurt vaak buitengesloten. Bij overleg tussen de buurt en de plaatselijke afdelingen van de CPN en de PvdA in 1976 waren de krakers niet welkom. Belangrijke kanttekening: de Woongroep had in eerste instantie ook weinig belangstelling voor overleg binnen de bestaande kaders. De krakers ontwikkelden zich echter tot een invloedrijke organisatie die niet meer ontkend of genegeerd kon worden. Vanaf de jaren tachtig werden de krakers steeds belangrijker voor de buurt en begon de Woongroep met het politieke kraken. Op buurtniveau namen de krakers deel aan allerlei overleggroepen met de gemeente over stadsvernieuwing en namen vertegenwoordigers van de Woongroep plaats in de Wijkraad en het dagelijks bestuur van het Wijkopbouworgaan. Kraken was voor de leden van de Woongroep geen doel op zich meer, maar interessant omdat het tot confrontaties met de overheid leidde. Daarnaast wilde de Woongroep de woningmarkt veranderen en ging het niet meer alleen om het kraken voor eigen woonruimte. De groep verzette zich tegen sleutelgeld, woekerhuren, verkrotting, speculatie, onbetaalbare nieuwbouw, horizontale splitsing en verkoop, huurverhogingen, neprenovaties en het gemeentelijk distributiebeleid.85
Een goed voorbeeld van het verzet van de Woongroep tegen dergelijke praktijken deed zich voor tijdens de verkoop van enkele woningen aan de Groen van Prinsterenstraat. Tijdens deze openbare veiling kwam de Woongroep met een speech, Onder het mom ‘Woningnood is huisbazenbrood’, nam een van de leden van de Woongroep het woord:
Vandaag, 10 december, worden onze woningen voor de zoveelste maal op de veiling gebracht. Een veiling die gebaseerd is op het markt-winstwaarde principe. Dit principe gaat uit van huizen als winstobjecten, niet van huizen als woonobjecten. Eigenaren hebben zichzelf jarenlang verrijkt met een minimum aan onderhoud bij een maximum aan huur. Om die winstwaarde te waarborgen werd er ook nog eens sleutelgelden en irreële borgbedragen gevangen over de ruggen van woningzoekende die vanwege hun hoge nood niets anders konden doen dan deze gelden te betalen. Waar de panden niet verwaarloosd zijn komt dit door energieke inzet van de bewoners die vaak met zeer veel geld en energie toch iets van hun woningen wisten te maken. Niet hij die geld heeft is eigenaar, maar de persoon die erin woont en in leeft. Wij stellen woonrecht boven het eigendomsrecht. Wij roepen jullie op om geen bod te doen op de panden uit onze buurt, de Staatsliedenbuurt. Mochten jullie toch een bod willen
34
doen, dan ben je bij voorbaat gewaarschuwd. Kopen jullie onze panden toch op, dan staan wij garant voor de verstrekkende gevolgen die dat voor jullie meebrengt.86
Onderdeel van het veranderende karakter van de Woongroep was het kraken van distributiewoningen, beheerd door de Gemeentelijke Dienst Herhuisvesting. Deze woningen, bestemd voor sociale huisvesting, werden aan de hand van een urgentiestelsel toegewezen aan woningzoekenden. De Woongroep vond dat iedereen even urgent was en dat elke woning bezet mocht worden, ook al stond deze pas kort leeg.87 Het kraken van deze woningen werd door
woningzoekenden vaak gezien als voordringen. Het kraken van de distributiewoningen betekende voor de Woongroep juist politiek kraken.
Het was opvalland dat de Woongroep aangaf zelf geen onderscheid te maken en daarbij ook niet bepaalde wie er een woning toegewezen kreeg. De Woongroep sprak zichzelf echter tegen. In een brief, gericht aan nieuwe bewoners die via de GDH een woning toegewezen kregen, schreef de Woongroep het volgende:
Beste mensen. Indien u naar deze woningen gestuurd bent met de veronderstelling ze te kunnen huren of te kunnen kopen dan bent u bedrogen. Deze woningen zijn bewoond. De bewoners kunnen geen andere woningen krijgen en gaan niet weg. Komt u van het G.D.H., zeg dan tegen de ambtenaren dat het huis bewoond is, en dat u niet ten koste van anderen wilt wonen. Laat u niet intimideren door de ambtenaren van het G.D.H.. Zij moeten u een andere woning geven. Laat u niet opzetten tegen ons door smerige huis bazen of ambtenaren. Komt u toch hier wonen dan brengt u uzelf in grote moeilijkheden.’ Getekend: de bewoners en de buurtgroep Woongroep Staatsliedenbuurt.88
De Woongroep bepaalde dus wel degelijk wie waar ging wonen. De groep sprak in de brief over wonen ten koste van anderen. Maar ten koste van wie? Van mensen die keurig op hun beurt hebben gewacht? Vervolgens werd er gezegd dat de GDH een andere woning voor ze moet zoeken. Als iemand weet hoe groot de woning schaarste was, dan moest het de Woongroep zijn. Het was een van de speerpunten. Tenslotte moesten de beste mensen zich niet laten intimideren door ambtenaren of huisbazen, maar wel door de Woongroep blijkbaar?
86 Verkoop Groen van Prinsteren/Cliffordstraat in Sonesta, IISG, Staatsarchief, inv. nr. BG GC11/52. 87 Heijdra, Westerpark, 146.
35 Daarbij stelde de Woongroep dat veel woningzoekende die via de GDH kwamen de woning niet eens wilde. Dat kan kloppen, maar dat lag niet altijd aan de staat van de woning. De Woongroep adviseerde het volgende omtrent het kraken van een GDH woning:
Het komt voor dat het GDH woningzoekende naar je toestuurt om de woning te bezichtigen. (...) Zeg tegen de woningzoekende dat het een slechte woning is. Desnoods breng je enkele vernielingen aan bv. De toiletpot eruit halen en tijdelijk ergens opslaan. Zeg ook dat als je er onverhoopt toch uit moet je de woning onbewoonbaar achterlaat.89
De confrontatie met de overheid en de gemeente werd dus niet uit de weg gegaan. Dit leverde een kloof in de krakersscene op. Krakers die kraken vooral gebruikten als alternatieve huisvestingsstrategie of als middel om ondernemingsprojecten mogelijk te maken, zagen steeds minder in de gecentraliseerde aansturing en de zich enigszins in paramilitaire stijl ontwikkelende organisatie. Deze stijl kwam onder andere tot uiting bij grote confrontaties met de politie. Politieke krakers vonden op hun beurt dat veel krakers opportunistisch handelden.90
Het politieke karakter zorgde ervoor dat de Woongroep, naast het kraken, andere actievormen ging gebruiken om haar doelen te bereiken of af te dwingen. Zo bezette de Woongroep op 15 september 1983 het Bureau Bestuurscontacten (BBC) van de gemeente. Het BBC hield zich met individuele zaken bezig, bijvoorbeeld woningkwesties of bijstandsproblemen. De dreigende ontruiming van een pand in de Bloemstraat was de aanleiding voor de bezetting van het BBC-gebouw. De nota ‘De problematiek rond de handhaving van de woningdistributie in de Staatsliedenbuurt’ kwam tijdens de bezetting in handen van de Woongroep. 250 exemplaren van de nota werden onder de naam ‘BBC papers’ verspreid en gestimuleerd om deze te kopiëren en zelf te verspreiden. De nota beperkte zich tot de handhavingsproblematiek in de Staatsliedenbuurt. Het uitgangspunt van de gemeente was daarbij enerzijds dat het verscherpte handhavingsbeleid en de relatieve kracht van de kraakbeweging in de Staatsliedenbuurt er toe bij hadden gedragen dat in deze buurt een uitzonderlijke situatie was ontstaan, maar anderzijds dat de situatie niets anders was dan een confrontatie met de uiterste consequenties van het gevoerde stedelijke beleid en de reacties die dit beleid heeft opgeroepen.91
89 G.D.H. woningen kraken, IISG, Staatsarchief, inv. nr. SAVRZ002, doos 6, map 3. 90 Pruijt, ‘Kraken in Europa’, 93.
91 Inleiding BBC papers door Woongroep 18-2-1983 en nota ‘De problematiek rond de handhaving van de
36 Met het politieke karakter van de Woongroep groeide ook de gewelddadigheid van de beweging. Het samen opgaan van deze aspecten binnen de kraakbeweging blijkt uit het volgende citaat afkomstig uit een inleiding van de Woongroep op de BBC papers:
We dwingen met onze acties politieke concessies af. We bereiken met ons verzet ook veelal het aankopen of afkopen van met ontruiming bedreigde panden of het afzien van ontruimingen überhaupt. Ons geweld is een kwaad dat noodzakelijk is om ons te verdedigen tegen geweld van de staat en van knokploegen. Wij bestrijden de redenering dat het geweld van de staat zonder meer gerechtvaardigd is omdat alleen de staat het recht op geweld zou hebben. Zo’n geweldmonopolie wijzen wij af.92
Die politieke concessies hadden naast huisvesting ook te maken met speculanten, de heroïneproblematiek en andere problemen die speelden in de wijk. De Woongroep zette zich in voor sociaal zwakkeren, ouderen en de buurt. Kraakcafé de Rioolrat organiseerde bijvoorbeeld vanaf 1983 de Staatsliedengreep, een cultureel buurtfeest. Ook werden concerten, galeries en filmvertoningen georganiseerd.93 De Staatsliedengreep zal ongetwijfeld bij hebben
gedragen aan de saamhorigheid in de buurt en aan het draagvlak van de Woongroep. Toch leek de Staatsliedengreep niet genoeg. De Woongroep wilde mensen mobiliseren en manifesteren en tegelijkertijd een politiek statement maken. De oplossing werd gevonden in de vorm van het Staatstribunaal.94
92 The BBC papers 18-2-1983, IISG, Staatsarchief, inv. nr. SAVRZ045, doos 1, map 1.1. 93 Adriaenssen, Een dwarse buurt, 83 en 84.
94 Vraaggesprek met Jack van Lieshout, voormalig kraker, gehouden op 26-11-2018, interviewcollectie van de
37