2. De Woongroep Staatsliedenbuurt
2.4 Het Staatstribunaal
Afbeelding 3: Dagvaarding Ed van Thijn bij de ambtswoning in Amsterdam, 5 december 1984. Staatsarchief.
Op 15 december 1984 vond het Staatstribunaal plaats, het politieke hoogtepunt van de Woongroep. En dat niet alleen: het was het hoogtepunt van de bemoeienis van de groep met de buurt.95 Wat gebeurde er precies op 15 december 1984? Burgemeester Ed van Thijn trad in
1983 aan en wilde als nieuwe burgemeester alle buurten van Amsterdam bezoeken, zo ook de Staatsliedenbuurt. In het najaar van 1984 kondigde hij zijn bezoek aan. Hij liet weten de buurt als een ‘testcase’ van zijn beleid te willen gebruiken. Hij doelde hiermee op afrekening met de krakers en niet op een serieuze aanpak van de problematiek van de buurt. Als reactie hierop mobiliseerde de Woongroep de buurt voor een tribunaal.96 Van Thijn werd gedagvaard door
vier Staatsrechters in ambtskledij, zoals te zien op de bovenstaande afbeelding. De aanklachten waren ingediend door twintig buurtgroepen en behelsden drie thema’s: wonen, werken en voorzieningen. Van Thijn moest zich komen verantwoorden voor de gemeentelijke politiek ten aanzien van de Staatsliedenbuurt.97 De Woongroep bood hiermee de buurt de gelegenheid om
haar maatschappelijke betrokkenheid te uiten en de buurtbewoners konden de problemen, waar de overheid of commerciële sector geen oplossingen voor bood, voorleggen. Op deze manier
95 Duivenvoorden, Een voet tussen de deur, 264. 96 Ibidem, 267.
38 hoopte de Woongroep de onderliggende structuren van de macht van de samenleving bloot te leggen.98
Het Tribunaal bestond uit verschillende bewegingen uit de buurt. Deze groepen waren echte burgerbewegingen: groepen mensen die op vrijwillige basis een probleem willen oplossen, actie ondernemen of in verbinding met elkaar staan omdat ze een gemeenschappelijk doel hebben. De bewegingen werden gekenmerkt door een democratisch karakter, minder hiërarchische vorm van regeren en verantwoorden, de meerderheid van vrijwilligers tegenover betaalde krachten en ze waren veelal lokaalgericht. Burgerbewegingen zijn vaak klein en lokaal, waardoor ze over het hoofd worden gezien.99 Dit gold niet voor de Woongroep als veel
gehoorde en beschreven beweging. Aan het Tribunaal waren echter wel veel kleinere burgerbewegingen verbonden, die zonder het Tribunaal geen podium hadden gekregen.
Het Tribunaal was een goed georganiseerde, collectieve actie, opgezet en uitgevoerd door leden van de Woongroep. Dagelijks werd er in het Wijkcentrum op de Van Hallstraat gewerkt aan het Tribunaal. Elke donderdagmiddag was er een bijeenkomst voor mensen die betrokken waren of dat graag wilden zijn bij de activiteiten rondom het Tribunaal en het bezoek van Van Thijn aan de buurt.100
Veel groepen sloten zich aan bij het Tribunaal. Zo bracht het Noord-Oostpuntcomité naar voren dat de gemeente koos voor grootschalige nieuwbouw, dat de ambtenaren de inspraak van de buurt tegenwerkten en dat de buurt een monocultuur werd opgedrongen van alleen maar wonen. Het Fannius Scholtencomité klaagde de laksheid van de stadsvernieuwingspolitiek, het gebrek aan visie in het sloopbeleid en de nalatigheid bij de instandhouding van woningen aan. Het nieuwbouwcomplex ‘127’ (Van der Duynstraat-Van Beuningstraat) klaagde de nieuwbouwhuren aan en de Woongroep klaagde de overheid aan die terugtrad toen er problemen ontstonden en juist optrad als bewoners zelf oplossingen zochten, zoals bij het incident omtrent de ontruiming van de heroïnedealers op de Van Boetzelaerstraat in 1981. Bejaarden uit de buurt klaagden over te weinig voorzieningen bij de renovatie en nieuwbouw voor ouderen. United World beklaagde het stelselmatig negeren van haar publiek: er was gebrek aan geld, ruimte en personeel. De werkgroep Buurtwerkplaats werd van het kastje naar de muur gestuurd: van Sociale Zaken naar Jeugdzaken. Eigen initiatieven van buurtbewoners werden niet door de gemeente gesteund. De kinderboerderij klaagde over het schromelijke en
98 Frances Kunreuther, ‘Grassroots associations’, in: Michael Edwards (ed), The Oxford handbook of civil
society (Oxford 2011) 55-68, aldaar 55.
99 Kunreuther, ‘Grassroots associations’, 56.
39 chronische gebrek aan kinderopvang en speelgelegenheden. Zaal 100 klaagde over het gebrek aan opbouw van cultuur in de buurt. Ook het drugsbeleid en het falende (her)huisvestingbeleid kwamen aan de orde.101
Alle aanklachten werden door de Staatsraad bewezen geacht op basis van de verklaringen van de getuigen en deskundigen en alle aangeleverde bewijsstukken. De aangeklaagde burgemeester werd schuldig bevonden en veroordeeld tot een openbare schuldbekentenis. Hij diende binnen vier dagen na de uitspraak te verklaren dat hij serieus werk zou gaan maken van de eisen die verbonden waren aan de aanklachten. Daarnaast moest Van Thijn de gedane uitlatingen over de buurt in de media terugnemen en betreuren. Met name de uitspraak van CDA-Tweede Kamerlid Van Weezel schoot bij menig lid van de Woongroep in het verkeerde keelgat. Na een vierdaags werkbezoek aan de Amsterdamse politie in 1984 sprak Van Weezel daarover het volgende:
De Staatsliedenbuurt is eigenlijk geen deel meer van het Koninkrijk der Nederlander. Daar is dus het gezag opgehouden te bestaan, daar regeren de wetten van de krakers. De politie patrouilleert niet meer om veiligheidsredenen.102
Uitspraken die Van Thijn zelf deed in De Telegraaf moest hij terugnemen. In het desbetreffende artikel haalde hij uit naar de Staatsliedenbuurt:
De Staatsliedenbuurt is al jaren een zorgenkind. Het ziet er naar uit dat het de volgende testcase wordt voor mijn beleid. Ik sta op het standpunt dat de overheid rechtsgelijkheid moet garanderen. Zo gaat ’t niet langer. Ik laat mij door geen enkele vorm van geweld intimideren.103
Een kraker reageerde hierover het volgende:
Twee weken geleden is een Telegraafartikel geweest. Daarin zei Van Thijn letterlijk, en dat is de manier waarop hij met ons omgaat, waarschijnlijk wordt de Staatsliedenbuurt de eerste testcase van mijn beleid. Waar heeft die vent het over? Het is puur en puur een machtsspel dat hij speelt.104
101 Adriaenssen, Een dwarse buurt, 103 en 104. 102 Duivenvoorden, Een voet tussen de deur, 266.
103 Artikel De Telegraaf 6-10-1984, IISG, Staatsarchief, inv. nr. SAVRZ002, doos 14, map 4.1.
40 Bij het niet nakomen werd hem de toegang tot de Staatsliedenbuurt ontzegd. Het bezoek van Van Thijn dat enkele dagen later gepland stond kwam hiermee onder zware druk te staan.105
Het was de Woongroep gelukt om vrijwel alle actieve buurtgroepen te verenigen achter het initiatief voor het Tribunaal. Het was het hoogtepunt van de eenheid van de buurt, maar deze eenheid was van korte duur. Het omstreden bezoek van Van Thijn aan de buurt zorgde voor verdeeldheid in zowel de buurt, als binnen de Woongroep. De Woongroep wilde Van Thijn de buurt uitzetten terwijl de meerderheid van de actieve groepen in gesprek wilde gaan met de burgemeester. In de zoektocht naar een compromis wilde de Woongroep wel toezeggen dat Van Thijn slechts door middel van geweldloze blokkades zou worden opgehouden. Interne verdeeldheid binnen de Woongroep leidde er echter toe dat de geplande opzet mislukte en Van Thijn tijdens zijn bezoek op 20 december door een menigte krakers werd bespuwd en de buurt uitgejaagd.106
Van en voor de wijk, dat was de Woongroep of daar streefde de Woongroep in ieder geval naar: elke buurtbewoner telde, stelde de krakers. De Woongroep was een goed georganiseerde, stedelijke sociale beweging die zich heeft ontwikkeld tot een politieke krakersgroep. En het bleef niet bij kraken alleen, de algehele problematiek van de buurt werd opgemerkt door de Woongroep en verschillende acties werden ondernomen om de problematiek aan te pakken en kenbaar te maken bij de gemeente, overheidsinstanties en woningcorporaties. Het Tribunaal was een moment van vrijwel volledige (politieke) eenheid in de buurt. Maar deze was slechts van korte duur. De reacties waren niet geheel eenduidig en de groep kreeg te maken met kritiek van buitenaf en interne meningsverschillen. De komst van Van Thijn leidde tot een breuk in zowel de buurt als de Woongroep.
105 Duivenvoorden, Een voet tussen de deur, 267 en 268. Adriaenssen, Een dwarse buurt, 104. 106 Duivenvoorden, Een voet tussen de deur, 268.
41