Persoonsgerichte preventie

De bevindingen met betrekking tot persoonsgerichte preventie worden schematisch weergegeven in tabel 15. Deze tabel toont per maatregel het onderliggende mechanisme, de context waarin de maatregel getoetst is

in de bestudeerde studie(s) en het oordeel over de vraag of de maatregel effectief is. Twee persoonsgerichte maatregelen ter preventie van geweld kunnen op basis van de beschikbare literatuur worden beschouwd als een effectieve vorm van persoonsgerichte preventie: Responding in Peaceful and Positive Ways (RIPP) en PeaceBuilders. Mogelijk effectieve persoonsgerichte preventiemaatregelen zijn The Peacemakers Program, het Peaceful Conflict Resolution and Violence Prevention Curriculum en ambulante counseling. Met betrekking tot de mogelijk effectieve programma’s Peacemakers en Peaceful Conflict Resolution and Violence Prevention dient een extra slag om de arm te worden gehouden omdat van beide programma’s tot nog toe uitsluitend de effecten op korte termijn zijn geëvalueerd. Mogelijk niet effectieve programma’s zijn Second Step, Students for Peace en Get Real about Violence. De effectieve programma’s PeaceBuilders en RIPP onderscheiden zich van de mogelijk niet effectieve programma’s in hun intensiviteit. PeaceBuilders is een schoolbreed programma met doorlopende activi-teiten en RIPP-6 bestaat uit 25 wekelijkse lessen, gevolgd door RIPP-7 bestaande uit twaalf lessen aan het begin van het schooljaar. Dat een dergelijke intensieve aanpak loont, bleek ook uit de meta-analyse van Wilson, Lipsey en Derzon (2003) naar de effecten van school-programma’s ter preventie van agressief gedrag. Zij concluderen dat programma’s die goed geïmplementeerd worden, een intensieve vorm hanteren en gegeven worden door leerkrachten, vaker effectief zijn dan programma’s waarvoor dit niet het geval is. Gottfredson et al. (2002) stellen dat een andere voorwaarde voor effectieve preventie van geweld door middel van programma’s voor scholieren is dat programma’s vaardigheden aanleren met behulp van een cognitief-gedragsmatige aanpak. Hoewel niet altijd duidelijk uit de beschikbare publicaties was af te leiden welke aanpak effectieve en mogelijk effectieve programma’s hanteren, zijn ze alle gericht op het aanleren van nieuwe vaardigheden of nieuw gedrag.

De te verwachten resultaten van effectieve programma’s zijn echter klein. Gottfredson et al. (2002) berekenden een effectgrootte van 0.11 (p < .05) over alle studies die zij in hun meta-analyse betrokken. Wellicht dat dit te maken heeft met het feit dat veel schoolprogramma’s primaire preventieprogramma’s zijn. Wilson, Lipsey en Derzon (2003) kwamen in hun meta-analyse tot de conclusie dat persoonsgerichte preventie-programma’s betere resultaten boeken als de doelgroep al een bepaalde mate van agressief gedrag vertoont voordat het programma aanvangt. Bij deze groep zijn de meeste effecten te behalen. Dit bleek ook het geval te zijn in de evaluaties van PeaceBuilders en RIPP: kinderen en jongeren die voorafgaand aan de interventies meer agressief gedrag vertoonden, profiteerden het meest van de programma’s. Interessant genoeg bleek dit voor RIPP niet te gelden wanneer het programma werd uitgevoerd op scholen in een landelijk gebied. Een andere opmerkelijke bevinding

in de evaluaties van beide effectieve programma’s is het gegeven dat de programma’s, wanneer aangeboden op scholen in stedelijke achterstandswijken, uitsluitend effect hadden op het gedrag dat door leerkrachten werd gerapporteerd of naar aanleiding waarvan jongeren door de school sancties opgelegd kregen. De interventies leken geen invloed te hebben op zelfgerapporteerde agressie. Dit bracht Vazsonyi, Belliston en Flannery (2004) er al toe om te speculeren dat het effect van de interventie beperkt blijft tot het gedrag op school en zich niet uitspreidt naar het gedrag thuis en op straat – waar de leerlingen over zouden kunnen rapporteren. In een opiniestuk in het NRC Handelsblad van 20 augustus 2005 geeft De Winter een interessante visie op het aanbieden van programma’s ter preventie van geweld op scholen in binnensteden. Hij haalt daarbij het boek Code of the street: Decency,

violence, and the moral life of the inner city van de Amerikaanse auteur

Elijah Anderson (1999) aan. Anderson beschrijft het leven van ouders, kinderen en jongeren in de zwarte getto’s van Philadelphia. Omdat in dit soort arme wijken agressie en geweld aan de orde van de dag zijn, lopen de bewoners – kinderen en jongeren in het bijzonder – grote risico’s. Van jongsaf aan leren ze zich te wapenen tegen gevaren op straat. Volgens De Winter is dan ook de manier waarop mensen zich gedragen vaak functioneel in de dagelijkse context waar ze mee te maken hebben. Wanneer programma’s ingezet worden om kinderen of jongeren andere vaardigheden te leren, bestaat de kans dat, wanneer deze vaardighe-den te ver af staan van wat de ‘code of the street’ is, deze kinderen of jongeren moeten kiezen met welk gedrag het meest kan worden bereikt. De uitkomst van deze afweging zou wel eens het gedrag van de straat kunnen zijn. Nederlandse steden zijn weliswaar moeilijk te vergelijken met de binnensteden van grote Amerikaanse steden, maar wanneer wordt overwogen een bepaalde maatregel binnen een bepaalde context in te zetten, dient ook rekening te worden gehouden met de mogelijk-heid dat de te leren vaardigheden te veel verschillen van het gedrag dat functioneel is in de dagelijkse context.

Guerra, Attar en Weissberg (1997) beschrijven in hun studie verschil-lende soorten geweldspreventie in ‘inner-city communities’. In het algemeen suggereert de literatuur uit hun onderzoek dat preventiepro-gramma’s zich moeten richten op het versterken van de psychische, cognitieve, sociale en emotionele ontwikkeling van kinderen. Dit kan het beste gebeuren door brede programma’s aan te bieden tijdens de (vroege) ontwikkeling van het kind. De effectiefste programma’s richten zich op het vergroten van de individuele competentie of het vaardig functioneren in een bepaalde ontwikkelingsfase en vormen hiermee de basis voor een succesvolle overgang naar de daarop volgende ontwik-kelingsfase. De algemene conclusie van de auteurs is dat, hoewel deze programma’s het kostbaarst zijn, het waarschijnlijk is dat de effectief-ste interventies zich richten op meerdere causale factoren, uitgevoerd

worden in meerdere contexten en zich uitstrekken over de duur van de ontwikkeling. Familie, vrienden, scholen en buurten moeten samen-werken om kansen te scheppen voor kinderen om pro-sociaal gedrag te leren en in de praktijk te brengen. Er moet een omgeving geschapen worden waarin pro-sociaal gedrag wordt gevormd en versterkt. Over de effecten van de programma’s G.R.E.A.T., Conflict Resolution, Positive Action, PEACE en Violence Prevention Curriculum kunnen op basis van de verzamelde literatuur geen uitspraken worden gedaan. Tabel 15 Persoonsgerichte preventie van geweld

Mechanismen Contexten Effecten

5. Responding in Peaceful and Positive Ways (RIPP)

- Combinatie van meer kennis over andere manieren van reageren, minder gunstige attitudes ten opzichte van geweld en nieuwe vaardig-heden moet leiden tot ander gedrag

- Primaire preventie - Klassikale lessen in 6th en

7th grade door een ander dan eigen leerkracht - Getoetst op scholen in

Amerikaanse binnensteden en in landelijke regio

Effectief

6. PeaceBuilders - Creëren van een gunstig schoolklimaat

- Kinderen leren op een sociale manier met elkaar om te gaan

- Belonen van sociaal gedrag

- Primaire preventie - Doorlopende activiteiten in

zowel klas als op school - Inzet van alle

schoolmede-werkers

- Basisscholen met veel schor-singen in een stedelijke Amerikaanse regio

Effectief

1. Peaceful Conflict Resolution and Violence Prevention Curriculum

- Combinatie van meer kennis over geweld, veranderde nor-men ten opzichte van geweld en nieuwe vaardigheden moet leiden tot ander gedrag

- Primaire preventie - Klassikale lessen door een

ander dan de eigen leer-kracht

- De laagste klas van Amerikaanse Middle school in grotere stad

Mogelijk effectief

12. The Peacemakers Program - Combinatie van veranderde motivatie (attitude) en ver-grote vaardigheden moet leiden tot ander gedrag - Cognitief-gedragsmatige

aanpak om vaardigheden van kinderen te vergroten

- Primaire preventie

- Klassikale lessen door eigen leerkracht

- De hoogste klassen van basisscholen en de laagste klassen van middelbare scholen in grote, stedelijke Amerikaanse regio

Mogelijk effectief

Mechanismen Contexten Effecten 13. Ambulante counseling voor

jongeren met gedragspro-blemen

- Verminderen van het aantal risicofactoren op meerdere gebieden en het verminderen van de invloed van risico-factoren door het bevorderen van protectieve factoren

- Secundaire preventie - Jongeren (gemiddeld 13 jaar)

uit sociaal zwakke buurten in grote Amerikaanse stad, die risico lopen een deviante leefstijl te ontwikkelen - Ambulante individuele

coun-seling in combinatie met ambulante mentor-groeps-sessies

Mogelijk effectief

8. Second Step - Motivatie om gewelddadig gedrag te vertonen moet verminderen door het bevor-deren van empathie en het vergroten van kennis over geweld

- Door impulsiviteit te vermin-deren moet de gelegenheid ontstaan om na te denken over het eigen gedrag - Door nieuwe vaardigheden

te leren moet ander gedrag mogelijk worden

- Primaire preventie

- Klassikale lessen door eigen leerkracht

- Getoetst op Amerikaanse middelbare scholen en basis-scholen

Mogelijk niet effectief

10. Get Real about Violence - Door positieve attitudes en subjectieve normen ten opzichte van geweld te veranderen, zou de gedrags-matige intentie van jongeren veranderd worden waardoor zij minder geneigd zijn om gewelddadig gedrag te ver-tonen

- Primaire preventie - Klassikale lessen door de

eigen leerkracht - Middelbare scholen (7th grade) in middelgrote Amerikaanse stad Mogelijk niet effectief

11. Students for Peace - Het aanleren van nieuwe vaardigheden die jongeren in staat stellen om op niet-gewelddadige wijze conflic-ten op te lossen

- Het creëren van een omge-ving die een geweld-dadige houding en niet-gewelddadig gedrag steunt en bevordert

- Primaire preventie

- Middelbare scholen (6th t/m 8th grade) in grote stedelijke Amerikaanse regio

- Klassikale lessen door leer-kracht (niet zonder meer de eigen leerkracht)

- Inzet van medeleerlingen als bemiddelaars bij conflicten - Betrekken van ouders

mid-dels nieuwsbrieven

Mogelijk niet effectief