De stationshal wordt van de reizigerspassage gescheiden door de toegangspoortjes (afb. 25), die, tot ieders ontzetting, sinds 1 mei 2015 alleen geopend kunnen worden met een ov- chipkaart.159 De passage is 149,5 meter lang, 49 meter breed en 3,3 meter hoog (afb. 28 en afb. 29).160 Een enorm verschil met de tunnel van Van Ravesteyn: deze was slechts 8 meter breed en een klein stukje lager. Aan weerszijden van de passage bevinden zich winkels. Net als het stationsplein en de stationshal, is de reizigerspassage betegeld met multicolor Red Chi-
na.161 In Rotterdam houdt de rode loper niet op bij de voordeur.
Het houten plafond van de stationshal is doorgetrokken tot het tweede perron. On- danks het lage plafond van de passage voelt de ruimte niet beklemmend aan. Dit komt door een grotendeels glazen plafond en door de brede vides die aan weerszijden naar de perrons leiden (afb. 30). Deze grote openingen zorgen voor voldoende lichtinval. Ieder perron is van- uit de reizigerspassage bereikbaar via vier roltrappen, een trap en een lift.162 De zeven lift- schachten bevinden zich in het midden van de passage.
Kassendak
Tijdens de prijsvraagfase hadden de opdrachtgevers wegens geldgebrek geen doorlopende perronoverkapping geëist en zelfs aangestuurd op behoud van de overkappingen van het oude station. De architecten hadden echter sterk het idee dat een nieuwe en volledige overkapping wél haalbaar zou zijn binnen het budget. Ze ontwierpen een groot, glazen dak gebaseerd op prefabelementen die men gebruikt om boerderijen en broeikassen te bouwen. Zo kwam het alternatieve dak qua prijs maar iets hoger uit dan het beschikbare budget.163 ‘Met de stations- kap kom je altijd binnen in een ruimte en niet in de regen. Rotterdam heeft dat nodig; de stad staat er niet om bekend dat het er warm en aangenaam is. Je zou kunnen zeggen, het past goed om Rotterdam een chagrijnig station te geven, maar dat was niet ons ideaal’, lichtte Geuze toe in een interview met Vers Beton.164
De zestien perrons zijn betegeld met 27.000 m² rood porfier, wederom een roodge- kleurde natuursteen. Aan de westzijde is een voetgangersbrug gebouwd met trappen naar de sporen. Het glazen dak wordt gedragen door een constructie bestaande uit donkergrijze, pri-
159 Remie, Mirjam. ‘Poortjes Rotterdam Centraal vanaf vandaag gesloten.’ NRC. 1 mei 2015. 18 juni 2015 <
http://www.nrc.nl/nieuws/2015/05/01/poortjes-rotterdam-centraal-vanaf-vandaag-gesloten/>.
160 Rotterdam Centraal. De feiten op een rij. Rotterdam: Gemeente Rotterdam, ProRail en NS, 2014: 6. 161 Kuilenburg, van. ‘Centraal Station, Rotterdam.’: 54.
162 Rotterdam Centraal. De feiten op een rij: 6.
163 Tilborg, van. ‘Ruimtelijk ontwerp maakt Rotterdam CS tot een aangename reizigersmachine.’: 28. 164 Loer. ‘Dutch Design Awards.’
49 maire liggers van staal, lichtgrijze, secundaire liggers van hout en donkergrijze, Y-vormige dragers (afb. 31). De dragers bij de vides (afb. 30) zijn aan beide kanten Y-vormig lijken zich als mensfiguren te gedragen: de benen overbruggen de vides boven de roltrappen naar de per- rons en de armen dragen de primaire liggers van het dak. De Y-vormige dragers wekken her- inneringen op aan Van Ravesteyns overkappingen.165
De glazen overkapping meet 150 bij 250 meter en is ruim 35.000 m² groot. Een derde van het dak is bedekt met zonnepanelen die circa 350 MWu elektrische energie per jaar leve- ren; genoeg om de stationsverlichting, roltrappen en liften gaande te houden.166 Ook is het dak op sommige plekken bedekt met een folie die ervoor zorgt dat de ruimte zich niet daadwerke- lijk gaat gedragen als een Westlandse kas. Deze ingrepen zorgen bovendien voor een bijzon- der lichtspel onder de perronoverkapping (afb. 32). Aanvankelijk wilden de architecten de perronoverkapping voorzien van gekleurde folie, maar dat werd volgens Koningen iets te veel van het goede; het zou wellicht ook onbedoeld kunnen verwijzen naar het sterk gekleurde ontwerp van Alsop.
Wie denkt dat de zonnepanelen en de warmte- en lichtwerende folie op willekeurige wijze op het dak geplaatst zijn, heeft het mis. Een luchtfoto van de Rijksoverheid toont een uitgekiend patroon van donkerblauwe en lichtgrijze, non-figuratieve vormen (afb. 33): de speculaasjes van Baas, groter en overweldigender dan hij waarschijnlijk ooit had kunnen den- ken.167 De luchtfoto toont tevens dat Team CS, ondanks de traditionele scheiding tussen de stationshal en de perrons, veel energie heeft gestoken in de versmelting van de twee delen. Het geheel kan als één gebouw worden gelezen.168
De Provenierszijde
De achterzijde van het station, ook wel Blijdorp-, Noord- of Provenierszijde genoemd, ver- schilt in veel opzichten van de centrumzijde. Het is rustiger, kleiner en veel minder megalo- maan. De Provenierszijde sluit aan bij het karakter van de negentiende-eeuwse Provenierswijk waar het op uitmondt – een eis van de opdrachtgevers. De stationsoverkapping is hier vrij bruusk omgevouwen om geluidsoverlast in de omringende wijk te voorkomen.169 De glazen gevel is voorzien van een zaagtandpatroon dat verwijst naar de daken in de woonwijk, van warmte- en lichtwerende folie en van de letters ‘Centraal Station’ – klassieke NS-letters, niet
165 Kuilenburg, van. ‘Centraal Station, Rotterdam.’: 54, 56, 69. 166 Kuilenburg, van. ‘Centraal Station, Rotterdam.’: 66. 167 Bijlage 1. Interview met Joost Koningen (West 8). 168 Kuilenburg, van. ‘Centraal Station, Rotterdam.’: 59. 169 Kuilenburg, van. ‘Centraal Station, Rotterdam.’: 66.
50 die van Van Ravesteyn overigens (afb. 34). Aan de Provenierszijde bevindt zich tevens een bovengrondse fietsenstalling die plaats biedt aan circa 1.600 fietsen.170
De Noordkant van het station moet nog worden aangepakt. Het heeft geen stations- plein en ontwikkelde zich in de loop der jaren tot een ongezellige afzetplek en bevoorradings- plaats. In de toekomst zullen de Spoorsingel en de Provenierssingel met elkaar verbonden worden en voorzien worden van bruggen. Het moet een rijk gedetailleerd geheel worden in de traditie van het eclectische, negentiende-eeuwse Rotterdam met veel groen.171 ‘Maak je er ruimte dan komt er vanzelf een bouwkeet, en die staat er dan een jaar. Laat dat maar aan de stadskant gebeuren. Hier in de wijk wil ik rust’, aldus Geuze.172
Ontwikkellocaties
In de stedenbouwkundige plannen van 2005 en 2007 zijn enkele plekken rondom Rotterdam Centraal Station als ontwikkellocaties aangewezen, namelijk: de Schaatsbaanlocatie, het Delftseplein, het Schiekadeblok en het Weenapoint. Om te beginnen is de Schaatsbaanlocatie onaangeroerd gebleven; het huisvest nog steeds studenten. Het Delftseplein daarentegen is inmiddels onderdeel van het stedelijk weefsel en begint steeds meer op een plein te lijken, mede door de levendige plint van het kantoorgebouw Delftse Poort.
Het Schiekadeblok is in Rotterdam een heet hangijzer. Het Schieblock (niet te verwar- ren met het Schiekadeblok als geheel) waar creatieve bedrijven gehuisvest zijn, mag langer blijven, maar de omgeving daarachter wordt doorontwikkeld. Gebouwen als het Esheva-pand van Oud en het Boekmangebouw van Maaskant zullen tegen de vlakte gaan om plaats te ma- ken voor een hotel naar een ontwerp van het Amsterdamse bureau Dam & Partners.173 Het plan is goedgekeurd door de Welstandscommissie en ook de omgevingsvergunning is in no- vember 2014 verleend.174 Uit de stadsvisie blijkt dat Rotterdam besef heeft van zijn (architec- tuur)historie; waarom zou men deze twee monumentwaardige gebouwen dan willen slopen?
Het Weenapoint is op dit moment het meest in ontwikkeling. Ondanks zeer begrijpe- lijke bezwaren van de eigenaren van het Groot Handelsgebouw, die meenden dat het bouwen van nieuwe kantoorruimtes onverantwoord zou zijn met zo veel leegstand in de stad, wordt hier gewerkt aan de kantoortoren First Rotterdam. Het gebouw is met zijn 130 meter momen-
170 Kuilenburg, van. ‘Centraal Station, Rotterdam.’: 54. 171 Loer. ‘Dutch Design Awards.’
172 Tilborg, van. ‘Ruimtelijk ontwerp maakt Rotterdam CS tot een aangename reizigersmachine.’: 28. 173 ‘Maaskant en Oud wijken voor Dam.’
174 Bruijn, Tim de. ‘Wat zijn dé 10 nieuwe bouwprojecten in Rotterdam?’ Vers Beton. 9 december 2014. 19 juni
51 teel het hoogste gebouw dat in Nederland in aanbouw is.175