Participatie van ouderen

Een ander element dat als een zeer belangrijk mechanisme naar voren kwam in de expertsessies, is de mate waarin ouderen de mogelijkheid hebben om te (blijven) participeren in de maatschappij. In de boven- staande subparagraaf is participatie al kort behandeld vanwege het effect dat het heeft op het gezonder ouder worden en andersom. In deze subparagraaf wordt dieper op participatie van ouderen ingegaan en de bijbehorende effecten.

Wanneer ouderen in staat zijn om te participeren in de samenleving heeft dit een tweeledig effect. Ten eerste heeft dit een effect op het individu zelf en ten tweede heeft het een effect voor de samenleving. Hieronder worden deze beide effecten behandeld.

Ouderen die in staat zijn om te participeren in de samenleving (bijvoor- beeld door boodschappen te doen voor de buren, in de kinderopvang te gaan werken of koffie rond te brengen in een verpleeghuis) vergroten daarmee hun sociale netwerk. Het vergroten van hun sociaal netwerk heeft als effect dat de geholpen personen in het sociale netwerk ken- nismaken met informele zorg, zoals mantelzorg. Er kunnen als het ware ‘zieltjes gewonnen worden’ voor de informele zorg. Bovendien kunnen de ouderen die participeren in de samenleving een eventuele eigen hulpvraag uitzetten bij een grotere groep mensen.

Participatie van ouderen heeft niet alleen effect op het (potentiële) zorgaanbod, maar ook op de zingeving van het leven van de ouderen, zo- wel van diegenen die de hulp aanbieden als van zij die het ontvangen, en vervolgens op hun gezondheid. Wanneer de gezondheid beter blijft, leidt dit tot een verminderde vraag naar zorg (omdat men minder beperkingen ervaart), wat enerzijds de druk op de mantelzorg verlicht en anderzijds het aanbod van (potentiële) mantelzorgers verhoogt. In onderstaande figuur is het effect van participatie op het individu en op het aanbod mantelzorg51 _weergegeven.

6.2.4 (Mis)match van vraag en aanbod in de (informele) zorg

Het beeld is dat er de komende tien jaar een substantiële groei zal zijn in de zorgvraag, maar ook vooral dat er een veranderde zorgvraag zal zijn. De grote vraag in de komende jaren is of de veranderende zorgvraag en het aanbod op elkaar aansluiten. In deze subparagraaf wordt vooral gekeken naar de (mis)match tussen vraag en aanbod in de informele zorg voor ouderen.

De vraag naar informele zorg is afhankelijk van een aantal elementen. De factor die de grootste rol speelt is hoe ouderen hun beperkingen ervaren. Deze wordt mede bepaald door de aanwezigheid van hulpmiddelen en domotica, maar ook door de aanwezigheid van een levenspartner. De vraag naar informele zorg is ook afhankelijk van omgevingsfactoren als de verhouding met en de afhankelijkheid van de familie, die zou kunnen inspringen bij het oplossen van problemen. Een andere factor is hoe snel personen een hulpvraag uitzetten.

De vraag naar zorg zal daarnaast toenemen omdat er sprake is van een toename van chronische ongezondheid (RIVM, 2009). Bovendien krijgt de Nederlandse maatschappij de komende twintig jaar de problema- tiek rondom de vergrijzing en dubbele vergrijzing te verwerken, wat de vraag naar zorg verder omhoog zal stuwen. Deze ontwikkelingen zijn al beschreven in paragraaf 6.2.1.

Om de (mis)match tussen vraag en aanbod van de informele zorg te bepalen is het noodzakelijk om ook het aanbod in beeld te hebben. Een aantal kenmerken springt daarbij in het oog.

Ten eerste de al besproken participatie van ouderen en het potentiële aanbod van mantelzorgers dat aangeboord kan worden door de parti- cipatie van ouderen. In negatieve zin wordt het aanbod mantelzorgers beïnvloed door de (over)belasting die mantelzorgers ervaren als ze hun taak uitvoeren. In het onderstaande figuur is dat weergeven, inclusief het al behandelde effect van participatie.

De wisselwerking tussen vraag en aanbod van de informele zorg en een eventuele (mis)match zijn in onderstaande figuur weergegeven. De aan- wezigheid van een mismatch heeft effect op de belasting van mantelzor- gers, wat het aanbod van mantelzorg zal verminderen en daarmee ook de participatie van ouderen (omdat deze ouderen geen passende hulp krijgen zijn zij niet meer in staat hun diensten beschikbaar te stellen). Een ver- beterde match leidt juist tot een verminderde vraag naar mantelzorg en uiteindelijk tot meer participatie en meer aanbod van informele zorg. Figuur 6.6 De mechanismen die de vraag naar informele zorg

Een ander aspect dat invloed heeft op de (mis)match tussen vraag en aanbod is de ‘empowerment’ van zorgaanbieders en individuele zorgverle- ners. Wanneer zorgverleners in staat zijn om integrale zorg aan te bieden en de (fi nancierings- en sturings)schotten die nu tussen de verschillende sectoren zitten verdwijnen, kan een eventuele mismatch tussen vraag en aanbod worden tegengegaan. Zorgverleners zijn dan beter in staat om zelf hun inzet te optimaliseren en af te stemmen op de ouderen. Voor zorgverleners is het dan van belang dat ze die vrijheid hebben vanuit het systeem. Dit vraagt bovenal om sturing en fi nanciering op uitkomsten in plaats van op input en vermindering van de bureaucratie. In de onder- staande fi guur is dit weergegeven.

Figuur 6.8 De mechanismen van ‘empowerment’ van de zorgaanbieder Figuur 6.7 De mechanismen die de mismatch tussen vraag en aan-

Aangrijpingspunten voor interventies hebben vooral betrekking op de belasting van de mantelzorgers, het aanbod van de zorgvrijwilligers / mantelzorgers, de mogelijkheden om de eigen inzet van zorgverleners te optimaliseren en op de ervaren beperkingen. Dit laatste aangrijpingspunt is in de vorige subparagraaf al besproken. Interventies om de belasting van mantelzorgers naar beneden te brengen, kunnen gezocht worden in een betere begeleiding van mantelzorgers.

Het aanbod van zorgvrijwillers / mantelzorgers kan vergroot worden door interventies die de prikkel van het voor elkaar zorgen vergroot en de par- ticipatie van jongeren en ouderen verhoogd. Voor het optimaliseren van de eigen inzet van zorgverleners geldt dat de zorgverleners meer ‘empowe- red’ moeten worden wat betreft het nemen van de eigen verantwoorde- lijkheden.