2.2 Paragrafen
2.2.2 Paragraaf Weerstandsvermogen en risicobeheersing
Inleiding
Deze paragraaf geeft een overzicht van de belangrijkste financiële risico’s voor de gemeente Zoetermeer. De beschikbaar weerstandscapaciteit is de belangrijkste financiële buffer voor risico’s, waarvoor geen specifieke voorzieningen zijn getroffen. De omvang van deze risico’s en de aanwezige weerstandscapaciteit bepalen of de gemeente over voldoende weerstandsvermogen beschikt.
2.2.2.1 Risico’s
De belangrijkste risico’s op peildatum eind 2018 staan hieronder.
Bedragen x € 1.000
Risico Bedrag Kans
Grondzaken
Algemeen: Hogere investeringen*** € 1,6 mln 50%
Algemeen: Formatierisico Grondbedrijf, plankosten*** € 2,4 mln 25%
Algemeen: Immateriële vaste activa (IMVA)*** € 0,7 mln 50%
Boerhaavelaan ** **
Cadenza 1 (visie binnenstad/voormalig Centrum Oost) ** **
Cadenza 2 (visie binnenstad) ** **
Tekort grondexploitatie Palenstein*** € 3,6 mln 60%
Westelijke Entree € 0,7 mln 50%
Van Leeuwenhoeklaan ** **
Oosterheem*** € 1,1 mln 50%
Voorweg Noord € 0,2 mln 50%
Lansinghage* ** **
Katwijkerlaantrace ** **
Concern
Gemeentegaranties geldleningen aan woningbouwverenigingen*** € 2,6 mln 1%
Deelneming in Gemeenschappelijke Regeling Bleizo* € 5,4 mln 50%
Gemeentegarantie eigen woningen pm pm
* Nieuw risico
** Om bijzondere (juridische) redenen niet vermeld/nog niet in te schatten
*** Bedrag en/of kans gewijzigd
Opgetreden, gewijzigde en afgevoerde risico’s
Ten opzichte van de in de Programmabegroting 2019-2022 gemelde risico’s zijn de volgende risico’s gewijzigd, opgetreden of vervallen:
Risico Mutatie bij jaarverslag Toelichting Hogere investeringen Bedrag verhoogd van
€ 1,5 mln. naar € 1,6 mln.
Bedrag wordt jaarlijks aangepast op basis van de hoogte van de nog te realiseren uitvoeringskosten. Met name de indexering van de civieltechnische kosten is hier van invloed op de hoogte van het risico.
Grondprijsontwikkeling /overprogrammering bedrijventerreinen
Risico doet zich niet meer voor.
Risico is vervallen. Grote oppervlakten grond zijn na regionale afstemming
getransformeerd naar woningbouwlocaties.
Naar de nog beschikbare bedrijventerreinen
overprogrammering. In provinciale
documenten is het restant programma van Zoetermeer opgenomen.
Hogere plankosten Bedrag verhoogd van
€ 1,6 mln. naar € 2,4 mln.
Bedrag wordt jaarlijks aangepast op basis van de hoogte van de nog te realiseren plankosten.
De voorbereidingskosten die gemaakt worden vooruitlopend op het openen van een grondexploitatie, mogen maximaal 5 jaar geactiveerd worden als immateriële vaste activa (IMVA). Na 5 jaar moeten deze kosten als verlies genomen worden. De kans wordt bijgesteld naarmate het verstrijken van deze 5 jaar termijn dichter bij komt. Ook door de activering van de onderzoeks- en ontwikkelingskosten van 2018 is de risico-omvang groter geworden.
Oosterheem Bedrag verlaagd van
€ 2,1 mln. naar € 1,1 mln.
Dit betreft een samengesteld risico. De risico’s worden jaarlijks herzien en
aangepast aan de meest actuele inzichten.
De risico’s bevatten informatie die de financiële belangen van de gemeente kunnen schaden als deze openbaar wordt, daarom worden de individuele risico’s niet nader gespecificeerd. De aantrekkende markt heeft het risico op de Noordrand aanzienlijk verkleind.
Palenstein Bedrag verlaagd van
€ 3,9 mln. naar € 3,6 mln.
Dit betreft een samengesteld risico. De risico’s worden jaarlijks herzien een aangepast aan de meest actuele inzichten.
De risico’s bevatten informatie die de financiële belangen van de gemeente kunnen schaden als deze openbaar wordt, daarom worden de individuele risico’s niet nader gespecificeerd.
Lansinghage Nieuw risico. Op dit moment wordt onderzoek verricht naar de mogelijkheden van een alternatieve functie.
Nutricia/Numico Rokkeveenseweg
Risico doet zich niet meer voor.
Risico is vervallen.
Juridische geschillen pensioen en (boven) wettelijk ww
Risico doet zich niet meer voor.
Risico is vervallen.
Deelneming in Gemeenschappelijke Regeling Bleizo
Bleizo wordt nu onder de risico’s van concern geschaard.
De GR Bleizo is geen grondexploitatie van de gemeente maar betreft een
gemeenschappelijke regeling met de gemeente Lansingerland. Om een zuiver inzicht van de eigen grondbedrijf activiteiten te verkrijgen, is de benodigde
weerstandscapaciteit voor de GR Bleizo overgeheveld naar de Vrij Inzetbare reserve die dient om de risico’s van het concern af
te dekken.
Gemeentegaranties geldleningen aan woningbouwvereniging en
Bedrag verlaagd van
€ 3,4 mln. naar € 2,6 mln.
Aflossing van leningen en lagere rente leiden tot een lager bedrag waarvoor de gemeente garant staat.
Financiële omvang risico’s
De financiële consequenties van deze risico’s zijn via een NARIS-simulatie in beeld gebracht.
Het reserveren van het totale bedrag aan de ingeschatte risicogevolgen is ongewenst en niet noodzakelijk. Het is niet waarschijnlijk dat alle risico’s zich voor doen in hun maximale omvang in hetzelfde jaar. Daarom wordt de simulatie uitgevoerd waarbij 100.000 trekkingen plaatsvinden.
Er is een kansberekening gemaakt op de waarschijnlijkheid van het zich voordoen van de risico’s en het bedrag wat daarmee gemoeid is.
Het mogelijk risico bij grondzaken bedraagt afgerond € 5,8 mln. Bij het overige concern is dat
€ 4,8 mln.
2.2.2.2 Weerstandscapaciteit
Weerstandscapaciteit
De weerstandscapaciteit bestaat uit de financiële middelen en mogelijkheden om onverwachte, niet begrote kosten te kunnen dekken. Tot de weerstandscapaciteit voor incidentele risico’s worden de algemene reserves gerekend. In geval van tekortschietende algemene reserves kunnen ook de bestemmingsreserves worden aangewend. Dit betekent dan wel dat wordt afgezien van de realisatie van een bestemming of dat er zo snel mogelijk aanvullende dekkingsmaatregelen worden gezocht om de bestemmingsreserve weer beschikbaar te krijgen.
De tabel laat zien hoe de weerstandscapaciteit is opgebouwd.
Weerstandscapaciteit
Bedragen * € 1 mln.
Rekening 2018 inclusief resultaat
2018 Omschrijving
Weerstandscapaciteit exclusief grondzaken Vrij inzetbare reserve
- stand reserve 31-12-2017 22,7
- mutaties 2018 en volgende jaren -22,0
Rekeningsresultaat 9,7
Totaal weerstandscapaciteit excl. Grondzaken 10,3
Weerstandscapaciteit grondzaken
Reserve versterking financiële positie grondzaken 5,0
Reserve risico's 1,9
Totaal weerstandscapaciteit grondzaken 6,9
Totale weerstandscapaciteit 17,2
2.2.2.3 Weerstandsvermogen
bandbreedte van een ratio tussen 1.0 en 1.4. In Zoetermeer wordt de grenswaarde van 1.0 gehanteerd.
Als ratio voor het weerstandsvermogen van grondzaken wordt eveneens ‘voldoende’ als toereikend gezien. Ook hier wordt de ondergrens van 1.0 als ratio gehanteerd. Als de ratio lager is dan 1.0 betekent dat dus dat er onvoldoende weerstandscapaciteit is. Anders gesteld: de risico-omvang vermenigvuldigd met de ratio bepaalt de benodigde weerstandscapaciteit.
Bij de berekening en beoordeling van het weerstandsvermogen wordt onderscheid gemaakt tussen het concern (exclusief grondzaken) en grondzaken.
In de tabel is weergegeven hoe de weerstandscapaciteit van deze onderdelen is opgebouwd.
Weerstandsvermogen
Bedragen * € 1 mln.
Rekening 2017 inclusief resultaat
2017 Omschrijving
Weerstandsvermogen exclusief grondzaken
Totaal aan gekwantificeerde risico's 4,8
Norm voor niet gekwantificeerde risico's 6,8
Gewenst niveau in euro's tegen ratio 1,0 11,6
Weerstandscapaciteit excl. grondzaken 10,3
Overschot aan weerstandscapaciteit excl. grondzaken -1,2
Grondbedrijf
Totaal aan risico's grondzaken 5,8
Weerstandscapaciteit grondzaken 6,9
Overschot aan weerstandscap. grondzaken obv ratio 1.0 1,1
Concern exclusief grondzaken
Uit het simulatiemodel met de risico’s van het concern exclusief grondzaken blijkt dat de omvang van de risico’s (met een zekerheid van 95%) uitkomt op een bedrag van € 4,8 mln. De omvang van de berekende risico’s wordt aangevuld met 2% (voor de niet te kwantificeren risico’s) van het
begrotingstotaal (lasten) van de gewone dienst van de begroting, exclusief grondzaken.
Gebleken is dat sommige risico’s moeilijk zijn te schatten. Daarbij is het wenselijk een zekere
financiële buffer aan te houden. Tussen het bekend worden van budgettaire tegenvallers en het treffen van passende maatregelen kan enige tijd bestaan. Dit kan zich bijvoorbeeld voordoen bij de
periodieke aanbesteding van onderhoud van de openbare ruimte. De beschikbare budgetten kunnen onvoldoende blijken. De budgettaire frictie die daardoor ontstaat moet kunnen worden opgevangen.
De berekende norm voor de niet gekwantificeerde risico’s voor deze begroting bedraagt € 6,8 mln. De gekwantificeerde risico-omvang komt uit op € 4,8 mln. De totale risico-omvang wordt dus ingeschat op
€ 11,6 mln. De weerstandscapaciteit bedraagt € 10,3 mln. Het weerstandsvermogen bedraagt 0,89 en voldoet dus niet meer aan de norm. In de komende begroting worden maatregelen voorgesteld om het weerstandsvermogen op peil te brengen.
Een tekort (ratio < 1,0) of overschot van de weerstandscapaciteit van grondzaken ten opzichte van het totaal van de risico’s kan leiden tot afroming of aanvulling van de weerstandscapaciteit. Indien sprake is van een ratio > 1,2 wordt het overschot gestort in de Reserve Investeringsfonds 2030.
De omvang van de risico’s is volgens de simulatie van het NARIS € 5,8 mln. Grondzaken beschikt over een weerstandscapaciteit per 31 december 2018 van € 6,9 mln. Het weerstandvermogen is 1,19 namelijk 6,9 (weerstandscapaciteit)/5,8 (risico-omvang). Er is dus geen sprake van afroming of aanvulling van weerstandscapaciteit.
2.2.2.4 Financiële kengetallen
Kengetallen zijn verplicht voorgeschreven en hebben voor de raad vooral een signaleringswaarde bij het beschouwen van de financiële positie van de gemeente. Eén afzonderlijk kengetal zegt niet zo veel en moet altijd in relatie met de andere kengetallen worden bezien. Vergelijkende cijfers zijn te vinden op de site Waarstaatjegemeente.nl (https://www.waarstaatjegemeente.nl/). Daarnaast is informatie van Zuid-Hollandse gemeenten te vinden op staatvan.zuid-holland.nl (http://staatvan.zuid-holland.nl/Paginas/default.aspx).
Financiële kengetallen
De eerste vier kengetallen staan in relatie met financiële risico’s met een lange termijn karakter, die een gemeente loopt. De laatste twee kengetallen geven aan in hoeverre ruimte in de exploitatie bestaat om de financiële lange termijn risico’s af te kunnen dekken.
Kengetallen
Omschrijving Rekening Begroting Rekening
2017 2018 2018
1a Netto schuldquote 20,5% 11,8% 18,4%
1b Netto schuldquote gecorrigeerd voor alle verstrekte leningen 17,5% 8,8% 16,2%
2 Solvabiliteitsratio 57,4% 61,4% 56,6%
3 Kengetal grondexploitatie 8,4% 3,9% 4,4%
4 Structurele exploitatie ruimte 0,3% 0,0% -0,4%
5 Belastingcapaciteit 98,8% 99,1% 102,9%
De netto schuldquotes geven inzicht in het niveau van de schuldenlast van de gemeente ten opzichte van de eigen middelen. Ze geven een indicatie van de mate, waarin de rentelasten op de exploitatie drukken. De schuldquotes zijn in 2018 licht afgenomen ten opzichte 2017 maar liggen hoger dan de cijfers uit de begroting 2018. In de laatste twee maanden van 2017 zijn, onder meer vanwege de overschrijding van de kasgeldlimiet, drie nieuwe geldleningen aangetrokken van € 10 mln. elk.
Daarmee is korte financiering omgezet in lange financiering. Bij het opstellen van de begroting 2018 is geen rekening gehouden met deze nieuwe leningen. In vergelijking met andere gemeenten is de netto schuldquote beperkt van omvang. De begroting van Zoetermeer is daardoor relatief ongevoelig voor wijzigingen in de rentestand. De gevoeligheid neemt door de hogere financieringsuitgaven toe.
De solvabiliteitsratio is het eigen vermogen als percentage van het balanstotaal en geeft inzicht in de mate, waarin de gemeente in staat is aan haar verplichtingen te voldoen. Het eigen vermogen, de optelsom van alle reserves, is iets afgenomen in 2018 terwijl het balanstotaal is toegenomen, onder meer door de al genoemde opgenomen geldleningen. Dit resulteert in een lagere solvabiliteitsratio. Dit effect is sterker bij de vergelijking tussen begroting en rekening 2018. Het verloop van de reserves wordt toegelicht in de jaarrekening onder vaste passiva.
Het kengetal grondexploitatie geeft weer hoe de waarde van de grond zich verhoudt tot de totale (geraamde) baten. De boekwaarde van de gronden moet worden terugverdiend bij de verkoop. Het verloop van de grondexploitaties wordt toegelicht in de toelichting op de voorraden in de jaarrekening onder vlottende activa.
daarvoor nodig is. De exploitatieruimte is ten opzichte van 2017 afgenomen en zelfs negatief geworden. Het afgelopen jaar bleek dat er een structureel tekort bij Jeugd is ontstaan. Het dit jaar gerealiseerde positieve rekeningsresultaat is geheel veroorzaakt door incidentele meevallers.
De belastingcapaciteit geeft inzicht hoe de belastingdruk van de gemeente zich verhoudt tot het landelijk gemiddelde. De belastingcapaciteit in 2018 is boven de 100%. Dit betekent dat de woonlasten in Zoetermeer iets hoger liggen dan het landelijk gemiddelde.