2 Jaarverslag
2.2 Paragrafen
2.2.2 Paragraaf Weerstandsvermogen en risicobeheersing
Inleiding
Deze paragraaf geeft een overzicht van de belangrijkste financiële risico’s voor de gemeente Zoetermeer. De beschikbaar weerstandscapaciteit is de belangrijkste financiële buffer voor risico’s, waarvoor geen specifieke voorzieningen zijn getroffen. De omvang van deze risico’s en de aanwezige weerstandscapaciteit bepalen of de gemeente over voldoende weerstandsvermogen beschikt.
2.2.2.1 Risico’s
De belangrijkste risico’s op peildatum eind 2017 staan hieronder.
Bedragen x € 1.000
Risico Bedrag Kans
Grondzaken
Algemeen: Hogere investeringen* € 1,5 mln 50%
Algemeen: Grondprijsontwikkeling/overprogrammering bedrijventerreinen € 1,1 mln 75%
Algemeen: Formatierisico Grondbedrijf, plankosten* € 1,6 mln 25%
Algemeen: Immateriële vaste activa (IMVA)* € 0,3 mln 50%
Boerhaavelaan ** **
Cadenza 1 (visie binnenstad/voormalig Centrum Oost) ** **
Cadenza 2 (visie binnenstad) ** **
Tekort grondexploitatie Palenstein* € 3,9 mln 60%
Deelneming in Gemeenschappelijke Regeling Bleizo € 11,0 mln 50%
Nutricia/Numico Rokkeveenseweg ** **
Westelijke Entree* € 0,7 mln 50%
Van Leeuwenhoeklaan ** **
Oosterheem* € 2,1 mln 50%
Voorweg Noord* € 0,2 mln 50%
Katwijkerlaantrace ** **
Concern
Gemeentegaranties geldleningen aan woningbouwverenigingen € 3,4 mln 1%
Juridische geschillen pensioen en (boven) wettelijk ww € 0,8 mln 10%
Gemeentegarantie eigen woningen pm pm
* Bedrag en/of kans gewijzigd
** Om bijzondere (juridische) redenen niet vermeld/nog niet in te schatten
Opgetreden, gewijzigde en afgevoerde risico’s
Ten opzichte van de in de Programmabegroting 2018-2021/Tweede Tussenbericht (TB2) 2017 gemelde risico’s zijn de volgende risico’s gewijzigd, opgetreden of vervallen:
Risico Mutatie bij jaarverslag Toelichting Hogere investeringen Bedrag verlaagd van
€ 1,7 mln. naar € 1,5 mln.
Kans verhoogd van 25% naar 50%.
Bedrag wordt jaarlijks aangepast op basis van de hoogte van de nog te realiseren uitvoeringskosten. Kans is aangepast omdat als gevolg van krapte op de markt, de kans op hogere kosten toegenomen is.
Hogere plankosten Bedrag verlaagd van
€ 2,1 mln. naar € 1,6 mln.
Bedrag wordt jaarlijks aangepast op basis van de hoogte van de nog te realiseren plankosten.
Afwaarderen Immateriële vaste activa
Kans verhoogd van 25% naar 50%.
De voorbereidingskosten die gemaakt worden vooruitlopend op het openen van een grondexploitatie, mogen maximaal 5
jaar geactiveerd worden als immateriële vaste activa (IMVA). Na 5 jaar moeten deze kosten als verlies genomen worden. De kans wordt bijgesteld naarmate het verstrijken van deze 5 jaar termijn dichter bij komt.
Oosterheem Bedrag verhoogd van
€ 2,0 mln. naar € 2,1 mln.
Dit betreft een samengesteld risico’s. De risico’s worden jaarlijks herzien een aangepast aan de meest actuele inzichten.
De risico’s bevatten informatie die de financiële belangen van de gemeente kunnen schaden als deze openbaar wordt, daarom worden de individuele risico’s niet nader gespecificeerd.
Palenstein Bedrag verhoogd van
€ 3,4 mln. naar € 3,9 mln.
Dit betreft een samengesteld risico’s. De risico’s worden jaarlijks herzien een aangepast aan de meest actuele inzichten.
De risico’s bevatten informatie die de financiële belangen van de gemeente kunnen schaden als deze openbaar wordt, daarom worden de individuele risico’s niet nader gespecificeerd.
Voorweg Noord Bedrag verlaagd van
€ 0,7 mln. naar € 0,2 mln.
Kans verlaagd van 70% naar 50%.
Risico met betrekking tot scenariokeuze is vervallen.
Westelijke Entree Bedrag verlaagd van
€ 1,0 mln. naar € 0,7 mln.
Bedrag aangepast naar de actuele boekwaarde (inclusief verliesvoorziening) Financiële omvang risico’s
De financiële consequenties van deze risico’s zijn via een NARIS-simulatie in beeld gebracht. Er is een kansberekening gemaakt op de waarschijnlijkheid van het zich voordoen van bovenstaande risico’s en het bedrag wat daarmee gemoeid is. Het mogelijk risico bij grondzaken bedraagt
€ 13,8 mln. Bij het overige concern is dat € 0,5 mln.
2.2.2.2 Weerstandscapaciteit
De weerstandscapaciteit bestaat uit de financiële middelen en mogelijkheden om onverwachte, niet begrote kosten te kunnen dekken. Tot de weerstandscapaciteit voor incidentele risico’s worden de algemene reserves gerekend. In geval van tekortschietende algemene reserves kunnen ook de bestemmingsreserves worden aangewend. Dit betekent dan wel dat wordt afgezien van de realisatie van een bestemming of dat er zo snel mogelijk aanvullende dekkingsmaatregelen worden gezocht om de bestemmingsreserve weer beschikbaar te krijgen.
De tabel laat zien hoe de weerstandscapaciteit is opgebouwd.
Weerstandscapaciteit Bedragen * € 1 mln.
Omschrijving Rekening 2017 inclusief resultaat 2017
Weerstandscapaciteit exclusief grondzaken Vrij inzetbare reserve
- stand reserve 31-12-2017 16,4
- mutaties 2018 en volgende jaren -7,8
Rekeningsresultaat 2,9
Totaal weerstandscapaciteit excl. Grondzaken 11,5
Weerstandscapaciteit grondzaken
Reserve versterking financiële positie grondzaken 14,4
Reserve risico's 2,1
Totaal weerstandscapaciteit grondzaken 16,5
Totale weerstandscapaciteit 28,0
2.2.2.3 Weerstandsvermogen
De verhouding tussen de weerstandscapaciteit en de waarschijnlijke risico-omvang is gedefinieerd als de ratio voor het weerstandsvermogen. Als gewenste ratio voor het weerstandsvermogen wordt voor het concern exclusief grondzaken ‘voldoende’ gehanteerd. Het NAR hanteert hiervoor de
bandbreedte van een ratio tussen 1.0 en 1.4. In Zoetermeer wordt de grenswaarde van 1.0 gehanteerd.
Als ratio voor het weerstandsvermogen van grondzaken wordt eveneens ‘voldoende’ als toereikend gezien. Ook hier wordt de ondergrens van 1.0 als ratio gehanteerd. Als de ratio lager is dan 1.0 betekent dat dus dat er onvoldoende weerstandscapaciteit is. Anders gesteld: de risico-omvang vermenigvuldigd met de ratio bepaalt de benodigde weerstandscapaciteit.
Bij de berekening en beoordeling van het weerstandsvermogen wordt onderscheid gemaakt tussen het concern (exclusief grondzaken) en grondzaken.
In de tabel is weergegeven hoe de weerstandcapaciteit van deze onderdelen is opgebouwd.
Weerstandsvermogen Bedragen * € 1 mln.
Omschrijving Rekening 2017 inclusief resultaat 2017
Weerstandsvermogen exclusief grondzaken
Totaal aan gekwantificeerde risico's 0,5
Norm voor niet gekwantificeerde risico's 7,2
Gewenst niveau in euro's tegen ratio 1,0 7,7
Weerstandscapaciteit excl. grondzaken 11,5
Overschot aan weerstandscapaciteit excl. grondzaken 3,7
Grondbedrijf
Totaal aan risico's grondzaken 13,8
Weerstandscapaciteit grondzaken 16,5
Overschot aan weerstandscap. grondzaken obv ratio 1.0 2,7
Concern exclusief grondzaken
Uit het simulatiemodel met de risico’s van het concern exclusief grondzaken blijkt dat de omvang van de risico’s (met een zekerheid van 95%) uitkomt op een bedrag van € 0,5 mln. De omvang van de berekende risico’s wordt aangevuld met 2% (voor de niet te kwantificeren risico’s) van het
begrotingstotaal (lasten) van de gewone dienst van de begroting, exclusief grondzaken.
Gebleken is dat sommige risico’s moeilijk zijn te schatten. Daarbij is het wenselijk een zekere
financiële buffer aan te houden. Tussen het bekend worden van budgettaire tegenvallers en het treffen van passende maatregelen kan enige tijd bestaan. Dit kan zich bijvoorbeeld voordoen bij de
periodieke aanbesteding van onderhoud van de openbare ruimte. De beschikbare budgetten kunnen onvoldoende blijken. De budgettaire frictie die daardoor ontstaat moet kunnen worden opgevangen.
De berekende norm voor de niet gekwantificeerde risico’s voor deze begroting bedraagt € 7,2 mln. De gekwantificeerde risico-omvang komt uit op € 0,5 mln. De totale risico-omvang wordt dus ingeschat op
€ 7,7 mln. De weerstandscapaciteit bedraagt € 11,5 mln. Het weerstandsvermogen bedraagt 1,48 en voldoet dus aan de norm.
Grondzaken
Een tekort (ratio < 1,0) of overschot van de weerstandscapaciteit van grondzaken ten opzichte van het totaal van de risico’s kan leiden tot afroming of aanvulling van de weerstandscapaciteit. Indien sprake is van een ratio > 1,2 wordt het overschot gestort in de Reserve Investeringsfonds 2030.
De omvang van de risico’s is volgens de simulatie van het NARIS € 13,8 mln. Grondzaken beschikt over een weerstandscapaciteit per 31 december 2017 van € 16,5 mln. Het weerstandvermogen is 1,2 namelijk 16,5 (weerstandscapaciteit)/13,8 (risico-omvang). Er is dus geen sprake van afroming of aanvulling van weerstandscapaciteit.
2.2.2.4 Financiële kengetallen
Het Besluit Begroting en Verantwoording (BBV) verplicht om vanaf 2016 een set financiële kengetallen op te nemen in de programmabegroting en jaarrekening. Deze kengetallen hebben voor de raad vooral een signaleringswaarde bij het beschouwen van de financiële positie van de gemeente. Eén afzonderlijk kengetal zegt niet zo veel en moet altijd in relatie met de andere kengetallen worden bezien. Vergelijkende cijfers zijn te vinden op de site Waarstaatjegemeente.nl
(https://www.waarstaatjegemeente.nl/). Daarnaast is informatie van Zuid-Hollandse gemeenten te vinden op staatvan.zuid-holland.nl (http://staatvan.zuid-holland.nl/Paginas/default.aspx). Voor de provincie als toezichthouder blijft een structureel en reëel sluitende begroting het bepalende criterium.
Financiële kengetallen
De eerste vier kengetallen staan in relatie met financiële risico’s met een lange termijn karakter, die een gemeente loopt. De laatste twee kengetallen geven aan in hoeverre ruimte in de exploitatie bestaat om de financiële lange termijn risico’s af te kunnen dekken.
Kengetallen
Omschrijving Rekening Begroting Rekening
2016 2017 2017
1aNetto schuldquote 10,1% 11,0% 20,5%
1bNetto schuldquote gecorrigeerd voor alle verstrekte leningen 6,5% 7,3% 17,5%
2Solvabiliteitsratio 63,0% 65,8% 57,4%
3Kengetal grondexploitatie 7,0% 12,7% 8,4%
4Structurele exploitatie ruimte 3,3% 1,0% 0,3%
5Belastingcapaciteit 99,5% 97,5% 98,8%
De netto schuldquote geeft inzicht in het niveau van de schuldenlast van de gemeente ten opzichte van de eigen middelen. Het geeft een indicatie van de mate, waarin de rentelasten op de exploitatie drukken. De schuldquote is in 2017 toegenomen met iets meer dan 10% door grote investeringen in onder meer het stadhuis en in schoolgebouwen. Om die uitgaven te financieren is € 30 mln. lang geld
aangetrokken, waarvan € 10 mln. met een looptijd van 10 jaar. In vergelijking met andere gemeenten is de netto schuldquote ondanks de stijging nog steeds beperkt van omvang. De begroting van Zoetermeer is daardoor relatief ongevoelig voor wijzigingen in de rentestand. De gevoeligheid neemt door de hogere financieringsuitgaven toe.
De solvabiliteitsratio is het eigen vermogen als percentage van het balanstotaal en geeft inzicht in de mate, waarin de gemeente in staat is aan haar verplichtingen te voldoen. Het eigen vermogen, de optelsom van alle reserves, is afgenomen in 2017 terwijl het balanstotaal is toegenomen, onder meer door de al genoemde opgenomen geldleningen. Dit resulteert in een lagere solvabiliteitsratio. Het verloop van de reserves wordt toegelicht in de jaarrekening onder vaste passiva.
Het kengetal grondexploitatie geeft weer hoe de waarde van de grond zich verhoudt tot de totale (geraamde) baten. De boekwaarde van de gronden moet worden terugverdiend bij de verkoop. Door wijziging van de regelgeving is een deel van de boekwaarde van de gronden ondergebracht bij materiële vaste activa. Tijdens het opstellen van de begroting 2017 in het najaar van 2016 was dat nog niet verwerkt. Daardoor liggen de realisatiecijfers een stuk lager. Het verloop van de
grondexploitaties wordt toegelicht in de toelichting op de voorraden in de jaarrekening onder vlottende activa.
De structurele exploitatieruimte is van belang om te beoordelen welke structurele ruimte de gemeente heeft om de eigen lasten te dragen of welke structurele stijging van de baten of daling van de lasten daarvoor nodig is. De exploitatieruimte is ten opzichte van 2016 afgenomen maar nog steeds positief.
Het dit jaar gerealiseerde positieve rekeningsresultaat is vrijwel geheel veroorzaakt door incidentele meevallers. Baten en lasten van reguliere budgetten zijn vrijwel in evenwicht.
De belastingcapaciteit geeft inzicht hoe de belastingdruk van de gemeente zich verhoudt tot het landelijk gemiddelde. De belastingcapaciteit in 2017 is onder de 100%, omdat de woonlasten in Zoetermeer lager zijn dan het landelijk gemiddelde.