Hoofdstuk 5 Empirie: Rollen van de Planoloog binnen het beleidsproces van de tweede terminal
5.2.3 Overeenkomsten en verschillen betrokken actoren
Op tabel 6 zijn de resultaten van de betrokken actoren volgens de literatuur en volgens de geïnterviewden tegen elkaar afgezet. De grootste verschillen die opvallen zijn achtereenvolgens: Overheden: volgens de betrokken literatuur heeft de Europese Unie en de European Communities als zijnde adviesraad enige zeggenschap over de ontwikkelingen van Schiphol. Deze werden niet
benoemd door de betrokken actoren. Verder werden door de literatuur het Ministerie van EZ, LVN en het RIVM genoemd. Deze werden niet genoemd door de geïnterviewden. Bij de provincies noemden de geïnterviewden nog de provincie Flevoland, deze werd niet genoemd door de betrokken actoren volgens de literatuur. Een verklaring voor het weglaten van Europese partijen door de betrokken actoren kan zijn omdat zij hier niet direct mee te maken hebben en omdat afspraken en regelingen van de EU ook direct afspraken zijn met het Rijk. Het weglaten van ministeries door de geïnterviewden heeft dezelfde reden, partijen hebben wel direct te maken met het Ministerie van I&M maar niet direct met de andere ministeries, hoewel gemaakte afspraken die uitgaan van het Rijk wel door alle
ministeries worden gehandhaafd. Het niet noemen van de provincie Flevoland door de literatuur komt door mijn onderzoek, dit spitst zich op de tweede terminal van Schiphol. Documenten die specifiek over Flevoland gaan zijn niet gelezen en als er in de literatuur werd geschreven over Flevoland is dit niet opgenomen.
Adviesbureaus / onderzoeksteams: door de betrokken actoren werd geen adviesbureau of onderzoeksteam genoemd. Uit de literatuur kwamen wel een aantal naar voren. Dit was een zeer opvallend verschil. Oorzaken die hiervoor genoemd werden door de geïnterviewden, was dat ze ten eerste per partij zelf onderzoek doen. Zo heeft de bewonersvertegenwoordiging destijds zelf onderzoek gedaan naar de Markerwaard met hun achterban. De gemeente doet ook zelf onderzoeken, maar besteed ook veel uit. Dit is voor ieder vraagstuk een gespecialiseerd apart onderzoeksteam. Omdat het in iedere situatie om een andere partij gaat, en omdat specifiek de tweede Schiphol terminal nog te ver op de agenda ligt, konden er nog geen specifieke relevante adviesbureaus of onderzoeksteams worden genoemd. Ditzelfde geldt voor Schiphol Group en de provincie.
Bedrijvigheid: De betrokken actoren noemden de NS, ProRail en KLM Cargo als betrokken partij, deze werd niet genoemd in de literatuur. Een ander verschil is dat uit de literatuur verschillende partijen als Schiphol Real Estate als individueel opererende groep werden genoemd, terwijl uit de interviews bleek dat deze partijen onderdeel of aandeelhouder zijn van Schiphol en dus in feite onder deze overkoepelende organisatie vallen. Het tweede genoemde verschil valt te verklaren doordat een partij als Schiphol Real Estate ook in een ander gebouw zit en omdat ze opereren als een soort autonome club, aldus Bart de Jong. Partijen als NS, ProRail en KLM Cargo kunnen niet genoemd zijn door de literatuur omdat de aanpassingen die deze partijen moeten leveren een gevolg zijn van het grotere geheel en de grotere plannen van de luchthaven. Deze kleinere partijen vallen in stukken die zich specifiek richten op het geheel in het niet.
44
Overig: de literatuur benoemd het BLRS terwijl deze niet benoemd werd door de geïnterviewden. De geïnterviewden benoemden wel VGP, BARIN en BFS terwijl deze niet benoemd werden in de literatuur. Redenen voor beide kanten kunnen de grote hoeveelheid van representatieve partijen voor bepaalde groepen zijn die niet allen evenveel inspraak of relevantie hebben binnen het beleidsproces.
Tabel 6: Verschil tussen actoren op basis van literatuur en interviews
Betrokken actoren volgens Literatuur Betrokken actoren volgens Interviews Overheden:
- EU (bijvoorbeeld Europese richtlijn voor omgevingsgeluid)
- EC (European Communities, adviesraad) - De Tweede Kamer
- Ministerie van Infrastructuur en Milieu
(voormalig VROM) (hierbinnen Rijkswaterstaat) - Minististerie EZ
- Ministerie LNV (Landbouw, natuur en voedselkwaliteit à Noordvleugelteam)
- RIVM: Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu
- Provincie Noord-Holland - Provincie Zuid-Holland - Provincie Utrecht
- Gemeente Aalsmeer
- Gemeente Alphen aan den Rijn - Gemeente Amstelveen - Gemeente Amsterdam - Gemeente Beverwijk - Gemeente Castricum - Gemeente Diemen - Gemeente Haarlem
- Gemeente Haarlemmerliede en Spaarnwoude - Gemeente Haarlemmermeer
- Gemeente Heemstede - Gemeente Heiloo - Gemeente Hillegom
- Gemeente Kaag en Braassem - Gemeente Katwijk - Gemeente Leiden - Gemeente Lelystad - Gemeente Lisse - Gemeente Nieuwkoop - Gemeente Noordwijk Overheden: - Tweede Kamer
- Ministerie van Infrastructuur en Milieu
- Provincie Noord-Holland - Provincie Zuid-Holland - Provincie Utrecht - Provincie Flevoland - Gemeente Aalsmeer
- Gemeente Alphen aan den Rijn - Gemeente Amstelveen - Gemeente Amsterdam - Gemeente Beverwijk - Gemeente Castricum - Gemeente Diemen - Gemeente Haarlem
- Gemeente Haarlemmerliede en Spaarnwoude - Gemeente Haarlemmermeer
- Gemeente Heemstede - Gemeente Heiloo - Gemeente Hillegom
- Gemeente Kaag en Braassem - Gemeente Katwijk - Gemeente Leiden - Gemeente Lelystad - Gemeente Lisse - Gemeente Nieuwkoop - Gemeente Noordwijk
45 - Gemeente Noordwijkerhout - Gemeente Teylingen - Gemeente Oegstgeest - Gemeente Ouder-Amstel - Gemeente Oostzaan - Gemeente Uitgeest - Gemeente Uithoorn - Gemeente Utrecht - Gemeente Velsen - Gemeente Waterland - Gemeente Wormerland - Gemeente Zaanstad - Gemeente Zeevang - Gemeente Noordwijkerhout - Gemeente Teylingen - Gemeente Oegstgeest - Gemeente Ouder-Amstel - Gemeente Oostzaan - Gemeente Uitgeest - Gemeente Uithoorn - Gemeente Utrecht - Gemeente Velsen - Gemeente Waterland - Gemeente Wormerland - Gemeente Zaanstad - Gemeente Zeevang Adviesbureaus/onderzoeksteams:
- TU Delft Adviescommissie geluidhinder door vliegtuigen
- Bureau De Stad
- Locus ruimtelijke verkenningen - H2Ruimte - Dauvellier Planadvies - Adecs Airinfra - OKRA - Carthago - TNO
- PBL: planbureau voor de Leefomgeving - NLR: Nationaal Luchtvaart- en
Ruimtevaartlaberatorium
- Stichting Natuur en Milieu ofwel SNM - commissie m.e.r. - To70 - KNMI - KDC Adviesbureaus/onderzoeksteams: - Bedrijvigheid: - Schiphol Real Estate - Schiphol Airport Amsterdam - Schiphol Group
- KLM
- SESAR: Single European Sky
- LVNL: Luchtverkeersleiding Nederland
Bedrijvigheid:
- Schiphol Group: vier aandeelhouders, Amsterdam, Rotterdam, het Rijk, Airport Paris en vier Business Units: Real Estate, Consessions, Participation & alliences en Aviation
- LVNL: Luchtverkeersleiding Nederland - SESAR: Single European Sky
- KLM, onder het bewind van Air France - NS: Nederlandse Spoorwegen
- ProRail - KLM Cargo
46 Overig:
- BLRS: Bescherming van het Leefmileu in de Regio Schiphol
- CROS: Commissie Regionaal Overleg luchthaven Schiphol
- Alderstafel: overkoepelend - BRS: Bestuurlijke Regie Schiphol
overkoepelend orgaan, drie provincies en 43 gemeent
Overig:
- BRS: Bestuurlijke Regie Schiphol
overkoepelend orgaan, drie provincies en 43 gemeenten
- CROS: Commissie Regionaal Overleg luchthaven Schiphol
- VGP: Vereniging Gezamenlijke Platforms - BARIN: Board of Airline Representatives in the Netherlands
- BFS: Bestuursforum Schiphol, overkoepelend voor Schiphol, Amsterdam en Haarlemmermeer - Alderstafel: overkoepelend
Bron: Eigen bewerking, 2014
5.2.4 Antwoord op deelvraag 2
Door de verschillen tussen de literatuur en de geïnterviewden is het nauwkeurig beantwoorden van deze vraag lastig. Uit de interviews bleek dat de tweede terminal waarschijnlijk komt en dat er in ieder geval grond voor is gereserveerd, maar dat het nog onduidelijk is wanneer deze precies zal komen. Doordat de terminal nog zo ver op de agenda ligt, zijn niet veel partijen er op dit moment mee bezig. Gesteld kan worden dat op het moment dat de terminal gebouwd zal gaan worden, er heel veel verschillende actoren en partijen bij komen kijken. Echter is dat op dit moment nog niet het geval. Partijen die nu in ieder geval betrokken zijn bij het besluitvormingsproces, zijn alle partijen die zitten rondom de Alderstafel. Hieronder volgt een herhaling van wat beschreven is in paragraaf 4.6 over de Alderstafel:
‘Betrokken partijen aan de Alderstafel zijn Schiphol, Luchtverkeersleiding Nederland, KLM, betrokken bestuurders van de provincie en gemeenten die verenigd zijn in de BRS en de
vertegenwoordigers van Commissie Regionaal Overleg luchthaven Schiphol die de belangen van de bewoners en platforms behartigen. Ook de ministeries van het voormalige V&W en VROM, oftewel het huidige ministerie van Infrastructuur en Milieu, zijn vertegenwoordigd (Alderstafel, 2007).
BRS staat voor Bestuurlijke Regie Schiphol waarin drie provincies en 43 gemeenten zijn vertegenwoordigd. Het doel van de BRS is om belangen van de regio bij het Rijk en de luchtvaartsector kenbaar te maken en om mee te overleggen en te adviseren (Provincie Noord- Holland, 2014). De BRS zit aan de Alderstafel maar doet daarnaast ook gesprekken en
onderhandelingen met het Rijk en de luchtvaartsector, waaronder Schiphol Group, Air-France KLM en de Luchtverkeersleiding Nederland vallen. Het BRS bestaat uit de volgende provincies: Noord- Holland, Zuid-Holland en Utrecht en 43 gemeenten, waaronder de gemeente Haarlemmermeer.’ (zie
paragraaf 4.6)
Overige partijen zoals onderzoeksteams en adviesbureaus zijn nog niet betrokken bij het proces. Andere partijen zoals Europese partijen stellen de kaders maar zijn verder ook nog niet betrokken bij specifiek het beleidsproces. Omdat alle partijen de Alderstafel noemde, en omdat al deze partijen in ieder geval ook beschreven zijn in de literatuur, wordt met deze partijen verder gewerkt.
47
De betrokken partijen bij de tweede Schiphol terminal zijn dus op dit moment achtereenvolgens, zie tabel 7:
Tabel 7: Conclusie betrokken actoren, de Alderstafel
Soort partij Betrokken actor
Overheden - Ministerie van I&M
- Provincie Noord-Holland - Provincie Zuid-Holland - Provincie Utrecht - Gemeente Aalsmeer
- Gemeente Alphen aan den Rijn - Gemeente Amstelveen - Gemeente Amsterdam - Gemeente Beverwijk - Gemeente Castricum - Gemeente Diemen - Gemeente Haarlem
- Gemeente Haarlemmerliede en Spaarnwoude - Gemeente Haarlemmermeer
- Gemeente Heemstede - Gemeente Heiloo - Gemeente Hillegom
- Gemeente Kaag en Braassem - Gemeente Katwijk - Gemeente Leiden - Gemeente Lelystad - Gemeente Lisse - Gemeente Nieuwkoop - Gemeente Noordwijk - Gemeente Noordwijkerhout - Gemeente Teylingen - Gemeente Oegstgeest - Gemeente Ouder-Amstel - Gemeente Oostzaan - Gemeente Uitgeest - Gemeente Uithoorn - Gemeente Utrecht - Gemeente Velsen - Gemeente Waterland - Gemeente Wormerland - Gemeente Zaanstad - Gemeente Zeevang Adviesbureaus/onderzoeksteams Geen
48
Bedrijvigheid - Schiphol Group: vier aandeelhouders: Amsterdam, Rotterdam, het Rijk, Airport Paris, en vier Business Units: Real Estate, Consessions, Participation & Alliences en Aviation
- LVNL: Luchtverkeersleiding Nederland - KLM
Overig - BRS: Bestuurlijke Regie Schiphol, 3 provincies en 43 gemeenten, overkoepelend orgaan
- CROS: belangenbehartiging bewoners
Bron: Eigen bewerking, 2014
Zoals te zien in de tabel is dit een vrij groot aantal betrokken actoren. Echter bleek uit de interviews met de actoren dat het eigenlijk draait om een klein clubje mensen dat elkaar allemaal kent. Alle vier geïnterviewden, Maurits Schaafsma van Schiphol Group, Bart de Jong van de gemeente
Haarlemmermeer, Titus Ahrens en Marc Hanou van de provincie Noord-Holland en Kees van Ojik van de bewonersvertegenwoordiging kenden elkaar allemaal. Een verklaring daarvoor volgens Schaafsma was dat je veel met elkaar samenwerkt in de regio waardoor je elkaar goed leert kennen. Een verklaring volgens Titus Ahrens is dat het ‘dossier’ Schiphol een eigen taal heeft, eigen normen en een eigen deskundigheid. Een persoon wordt snel een expert op het gebied van Schiphol, terwijl het volgens Ahrens belangrijk is dat men juist een generalist blijft. Een andere reden hiertoe is dat een aantal vaste personen continu dezelfde partijen vertegenwoordigen aan de Alderstafel, waardoor men elkaar snel leert kennen. Van Ojik voegde hier aan toe dat de personen voor overheidsfuncties nog weleens wisselen, afhankelijk van doorstroom door onder andere de verkiezingen.
Een andere kanttekening die Titus Ahrens maakte is dat geen één partij binnen het
besluitvormingsproces uiteindelijk een doorslaggevende rol heeft. Ahrens verteld dat alle partijen allemaal een deeltje in te brengen hebben in het geheel. De enige die misschien op het eind kunnen besluiten of iets komt of niet zijn het Rijk en Schiphol, maar ook deze twee, en alle andere partijen, zijn volledig onderling van elkaar afhankelijk. Dit wordt bevestigd door De Jong. De Jong vermeldde hierbij dat de rol van de provincie eigenlijk de zwakste is. Weer geldt dat de interviews met de betrokken actoren gestructureerd naar vraag en antwoord terug te vinden is in bijlage 2.
49
5.3 Deelvraag 3. Welke rollen vervullen deze betrokken actoren binnen het besluitvormingsproces van de Schiphol terminal?
Ministerie: Volgens Maurits Schaafsma worden delen van de infrastructuur in Nederland zoals een treinstation voor een groot deel door I&M betaald. Dit geldt ook voor de snelwegen. Wat het I&M precies doet en wat de verantwoordelijkheden zijn van het I&M volgens de Rijksoverheid (2014) is weergegeven op afbeelding 6.
Afbeelding 6: Verdiensten en verantwoordelijkheden I&M
Bron: Rijksoverheid (2014)
Provincie: voor de drie betrokken provincies wordt de provincie Noord-Holland als uitgangspunt genomen omdat Schiphol voor het grootste deel op het grondgebied van deze provincie ligt. De provincies Utrecht en Zuid-Holland hebben ook lusten en lasten van de luchthaven maar in mindere mate. Volgens de geïnterviewden Ahrens en Hanou van de provincie Noord-Holland is het hun taak om tegengewicht te bieden op bestemmingsplannen die zijn gemaakt. Als het bestemmingsplan niet tegen het vastgelegd provinciaal beleid is, dan heeft de provincie er echter niets over te zeggen. De provincie gaat wel over vergunningen zoals bijvoorbeeld veiligheidsvergunningen en Planologische toestemming. Verder maken ze provinciale structuurvisies waarin bijvoorbeeld kaders voor geluids- en gezondheid staan met betrekking tot de luchthaven. Deze kaders worden opgesteld in samenwerking met de provincies en het Rijk. Binnen de provincie zijn volgens de geïnterviewden zeven personen actief bezig met Schiphol, maar dat is afhankelijk van welk proces er op dat moment loopt. Verdere rollen zijn het verlenen van vergunningen en juridische kwesties. Binnen de provincie komt geen mediator voor, daarvoor is de Alderstafel met als hoofd Hans Alders. Zoals vermeld wordt bepaald onderzoek zelf gedaan en soms uitbesteed maar op dit moment niet aan specifieke partijen betreft de tweede terminal.
Gemeente: voor de betrokken gemeenten wordt de gemeente Haarlemmermeer als uitgangspunt genomen omdat deze qua grootte en omvang, en betreft invloed en overlast van Schiphol de grootste is. Volgens de geïnterviewde van de gemeente Bart de Jong is de rol van de gemeente niet zo groot, omdat de plannen voor de tweede terminal pas in de toekomst liggen. Wel zijn ze indirect betrokken bij het besluitvormingsproces en aan de Alderstafel. In de toekomst zullen ze zich bezighouden met
50
het vergunningen- en bestemmingstraject en het verlenen hiervan. De Jong verwacht op basis van het goede contact met de partijen dat ze ook bij andere opgaven zoals ontwerpopgaves betrokken zullen worden. Ze zullen dan bijvoorbeeld ook meedenken over het ontsluiten van het transportnetwerk. Binnen de gemeente zijn beleidsmedewerkers betrokken, deze maken strategische afwegingen over waarom ze mee moeten of willen werken aan de tweede terminal. Er zijn verkeerskundigen, maar ook mensen die de uiteindelijke bestemmingen en ruimtelijke aanvragen beoordelen en bekijken of het binnen het bestemmingsplan past. Verder zijn er vergunningenverleners. Kort samengevat zijn dit aan de ene kant beleidsmakers, verkeer- en vervoerders, juristen en mensen die binnen de gemeente het project uitvoeren. Daar zitten bijvoorbeeld planeconomen die alles doorrekenen. Mediaten doet de gemeente zelf. Onderzoeken besteden ze veelal uit. Beleidsadviseurs hebben ze zoals beschreven veel. Op dit moment zijn er binnen de gemeente ongeveer drie man actief bezig met Schiphol.
Bedrijf: voor de betrokken bedrijven wordt Schiphol Group als uitgangspunt genomen omdat deze, zoals beschreven, het bedrijf is van waaruit de wens komt om uit te breiden en zelf ook investeert. Dit bedrijf heeft zoals beschreven, samen met het Rijk, de grootste vinger in de pap betreft uitbreidingen van Schiphol. Het belangrijkste voor Schiphol is als bedrijf mee te groeien met de vraag en om er voor de klant een zo prettig mogelijke omgeving van te maken. Binnen Schiphol Group is er een afdeling stakeholder management die bezig zijn met de relaties met andere actoren. Binnen corporate development houden mensen zich bezig met de relatie met de omgeving. Ze zijn aan tafel betrokken bij het Aldersakkoord. Schiphol Group doet zelf onderzoek naar marketing en de regie doen ze zelf, voor bepaalde specifieke vraagstukken worden gespecialiseerde onderzoeksbureaus ingeschakeld. Kortom, er worden business analyses gemaakt, financiële analyses, operationele analyses en er wordt gekeken vanuit de corporate strategie. Afwegingen worden operationeel en financieel gemaakt. Onder operationeel wordt het onderzoeken van de luchtzijdige en landzijdige kant van Schiphol en de ruimtelijke keuzes die daartoe gemaakt moeten worden verstaan.
Overig: Als laatste worden de verschillende rollen van de CROS toegelicht aan de hand van het interview met Kees van Ojik. De meest essentiële rol van de bewonersvertegenwoordiging is om de geluidshinder te beperken. Dit is deels in verband met milieu-overwegingen en deels uit
gezondheidsoverwegingen. Onderzoeken doen ze zelf met behulp van hun achterban. Destijds is er bijvoorbeeld met een aantal bewoners een plan gemaakt om Schiphol uit te breiden richting de Markerwaard. Van Ojik noemt het belang van elkaar goed begrijpen aan de Alderstafel. Als bewonersvertegenwoordiging hebben ze respect en begrip voor de belangen en wensen van andere partijen, en wederzijds is dit ook het geval. Onderling proberen ze op deze manier gezamenlijk tot goede oplossingen omtrent uitbreiding van Schiphol te komen. De CROS wordt met twee man vertegenwoordigd aan de Alderstafel en het CROS is speciaal opgericht voor Schiphol. De bewonersvertegenwoordiging heeft een secretaris, ze maken afspraken met politieke partijen en ze informeren nieuwe politici over de constructie van het beleid rondom Schiphol. Verder proberen ze de mening van bewoners te pijlen en de neuzen dezelfde kant op te laten wijzen. Op het moment zijn ze bezig met het afwikkelen van een akkoord aan de Alderstafel.
5.4 Deelvraag 4. In hoeverre komen de rollen van de actoren binnen het besluitvormingsproces overeen met de rollen van de Planoloog?
De rollen van de Planoloog die in deze paragraaf naar voren komen zijn gebaseerd op tabel 3. Ministerie I&M: Zoals eerder vermeld in paragraaf 3.4.4 was een interview met het ministerie niet haalbaar. Door gebrek aan achtergrondinformatie kunnen wel waarschijnlijkheden worden getrokken maar geen feiten, waardoor in deze scriptie niet verder wordt ingegaan op de rol van de Planoloog binnen het ministerie. De getallen die achter de rollen van de Planoloog staan tellen hoe vaak een
51
bepaalde rol voorkomt. Hiermee wordt antwoord gegeven op deelvraag 6 in paragraaf 5.6. Waarom het bedrijf en de CROS niet in de telling worden meegenomen wordt ook toegelicht in paragraaf 5.6. Provincie:
- vaststellen van provinciaal beleid en tegenwicht bieden als bestemmingsplannen hier niet bij passen. Dit takenpakket past bij de planner en de beleidsadviseur(1), omdat het lijkt op ‘beleidsvormend
ofwel het ontwikkelen van beleidskaders’ en op ‘overtuiging naar partijen toe wat de beste keuze is voor ruimtelijke inrichting’.
- het maken en verlenen van vergunningen en geven Planologische toestemming. Dit takenpakket past bij de planner(1), omdat het lijkt op ‘beleidsvormend ofwel het ontwikkelen van beleidskaders’. - het maken van provinciale structuurvisies waarin kaders worden beschreven. Dit takenpakket past bij de planner(2), omdat het lijkt op ‘beleidsvormend ofwel het ontwikkelen van beleidskaders’
- onderzoeken worden in sommige gevallen zelf gedaan. Dit takenpakket past bij de onderzoeker(1). - bepaalde juridische kwesties. Past bij de beleidsadviseur in combinatie met de planner(3), omdat het lijkt op ‘in kaart brengen van en adviseren over de verschillende keuzemogelijkheden en
consequenties van de bijbehorende keuze’en op ‘beleidsvormend ofwel het ontwikkelen van beleidskaders’.
Gemeente:
- vergunningen- en bestemmingstraject en het verlenen hiervan. Dit takenpakket past bij de planner(4), omdat het lijkt op ‘beleidsvormend ofwel het ontwikkelen van beleidskaders’.
- meedenken over ontsluiten van transportnetwerk. Dit past bij de onderzoeker(2) omdat het lijkt op ‘onderzoek hoe ruimtelijke inrichting, vervoerssystemen, activiteiten van huishoudens, bedrijven
enzovoorts (multidisciplinair) elkaar beïnvloeden’.
- beleidsmedewerkers die strategische afwegingen maken. Dit past bij de planner(5) omdat het lijkt op ‘beleidsvormend ofwel het ontwikkelen van beleidskaders’.
- verkeerskundigen: dit valt niet onder de rollen van de Planoloog als beschreven in tabel 3.
- bestemmingen en ruimtelijke aanvragen beoordelen en bekijken of het binnen het bestemmingsplan past. Dit past bij de beleidsadviseur(2) en bij de planner(6) omdat het lijkt op ‘in kaart brengen van