Hoofdstuk 4: De Kranten
4.3. NRC Handelsblad
NRC handelsblad zoals wij dat tegenwoordig kennen heeft zijn wortels in twee kranten, de Nieuwe Rotterdamse Courant en het Algemeen Handelsblad. Beide kranten worden in dit hoofdstuk kort
geïntroduceerd, waarna ook kort de verdere geschiedenis van de fusiekrant wordt meegenomen.
Het Algemeen Handelsblad werd al in 1828 opgericht door Jacob Willem van den Biesen. De krant was oorspronkelijk bedoeld voor uitsluitend economisch- en handelsnieuws en richtte zich daarom ook voornamelijk op lieden die werkzaam waren in de handel. Van den Biesen had voor 1828 al enige ervaring opgedaan in de handelsjournalistiek door het uitgeven van zogenaamde
Waarenberichten, dit waren korte handelsmededelingen op schrift. “De positieve ontvangst van de Waarenberichten (…) brachten hem op het idee een krant te gaan uitgeven die zich primair zou richten op informatievoorziening ten behoeve van allen die op wat voor wijze dan ook betrokken waren bij de Amsterdamse handel.”40 Vandaar ook de naam Algemeen Handelsblad. Kroniekschrijver Willem Visser schrijft in zijn boek 'De Papieren Spiegel' over hoe Van den Biesen tot deze keuze kwam: “Een denkbeeld waarmede hij al lang heeft rondgelopen en besproken met deze en gene krijgt nu vaste vorm. Er moet een blad voor de handel komen. (…) 'Belangrijke den handel betreffende bijdragen zullen altoos met dankbaarheid ontvangen en met genoegen geplaatst worden.'”41 Toch slopen er al snel na de oprichting berichten in de krant die meer de politieke dan de economische kant van de maatschappij belichtten. Voor een goede handel moesten de lezers van de krant immers ook goed op de hoogte zijn van eventuele politieke onrusten in landen waar zich handelspartners bevonden. Maar ook de politieke situatie in eigen land kon zo haar weerslag hebben op de manier waarop er handel gedreven werd. In 1828 waren het met name onrusten in het Nederlandse Verenigd Koninkrijk, de combinatie van Nederland en België, die ervoor zorgden dat het Algemeen Handelsblad langzamerhand meer en meer politieke berichten begon te plaatsen. “Sluipenderwijze ging deze vorm van passieve politisering over in een zich langzaam maar zeker steeds duidelijker manifesterende actieve variant.”42 Om de volledige lading van de krant te dekken werd er op 26 september 1829 dan ook een extra regel onder de kop ingevoegd: “Algemeen belangrijke bijdragen zullen altijd met dankbaarheid ontvangen en met genoegen geplaatst worden.”
In 1830 had het Algemeen Handelsblad een primeur: het was de eerste krant die dagelijks met een nieuwe versie kwam.43 Het dagblad zoals we dat tegenwoordig kennen was geboren. Ook werd er in 1830 voor het eerst aandacht besteed aan kunst.44 Hoewel de krant in deze tijd politiek neutraal
40 Jaco Schouwenaar, Tussen Beurs en Binnenhof, J.W. Van den Biesen en de politieke Jouranlistiek van het Handelsblad
(1828-1845). (Amsterdam: Prometheus, 199), 25.
41 Willem Visser, De Papieren Spiegel: honderd-vijf-en-twintig-jaar Algemeen Handelsblad, 1928 – 1953. (Amsterdam: Algemeen Handelsblad, 1953), 43.
42 Jaco Schouwenaar, Tussen Beurs en Binnenhof, 113.
43 Jaco Schouwenaar, Tussen Beurs en Binnenhof, 49.
poogde te zijn hing zij wel voornamelijk het liberalisme aan. Deze politieke stroming was namelijk goed voor de handel in het land.
Nadat Van den Biesen in 1845 kwam te overlijden werd de krant overgenomen door Louis Keizer. Keizer probeerde Van den Biesen zo goed mogelijk op te volgen en breidde het liberale karakter van de krant nog verder uit.45 Naast meer politiek nieuws kreeg de krant in de loop van de 19e-eeuw ook steeds meer verschillende onderwerpen en rubrieken. Het was al lang niet meer alleen een krant voor de handel. Mensen konden nu bijvoorbeeld ook lezen over cultuur. De krant had hiervoor een speciale kunstrubriek en recensiepagina opgericht. De recensies die op deze pagina's kwamen waren over het algemeen uitvoerig en kritisch van aard.46 Het Algemeen Handelsblad was hierin vernieuwend en ging qua inhoud dan ook steeds met haar tijd mee. Zo verschenen er na 1876 ook steeds vaker reportages in de krant. Een redacteur werd bijvoorbeeld naar de watersnoodramp in Wageningen gestuurd om daar voor de krant verslag van te doen.47
Vanaf 1880 werd er op de voorpagina van de krant ruimte gemaakt voor een feuilleton en vanaf 1882 konden mensen ook in de ochtend het Algemeen Handelsblad op de deurmat verwachten. De krant was ook voorlijk op het gebied van de beeldredactie. Al in 1905 werden de eerste nieuwsfoto's in de krant geplaatst. Verhalen, en met name reportages, konden nu niet alleen via woorden aan de lezers worden uitgelegd maar konden ook letterlijk aan de lezers worden getoond.
4.3.2. Nieuwe Rotterdamsche Courant
Net als het Algemeen Handelsblad had ook de Nieuwe Rotterdamse Courant een liberale grondslag. Al vanaf het prille begin waren het met name de liberalen die de toon zetten. Zij waren degenen die financieel verantwoordelijk waren voor de oprichting en de eerste groeifases van de krant. Een groot deel van de processen rond het ontstaan van de krant speelden zich af in de liberale kringen van de maatschappij: “Het ontstaan van de NRC, de voorbereidingen, de kapitaalverschaffing, ook de bemanning van de redactie, dit alles speelde zich af in de liberale sfeer van die dagen. (…) De NRC ontstond in een naar vernieuwing hakende liberale sfeer. Maar van het begin af aan is de redactionele
45 Jaco Schouwenaar, Tussen Beurs en Binnenhof, 379.
46 Willem Visser, De Papieren Spiegel, 234.
leiding, hoe liberaal ook, zonder organische band met enige liberale partij gebleven.”48 De krant was dus in geen geval verbonden aan een politieke partij. Ze vertegenwoordigde niet een specifieke partij in het liberalisme, maar koos een eigen richting. Dit botste nog al eens met de liberale politiek.
Naast de liberalen hadden ook enkele rooms-katholieken te maken met de oprichting van de krant. Vanuit rooms-katholieke hoek kwam maar liefst tienduizend gulden om de start van de krant in goede banen te leiden. De katholieke minderheid had baat bij de vrijheden die de liberalen preekten. Toch kon men uit het allereerste hoofdredactionele commentaar concluderen dat de krant liberaal van kleur was en zich niet liet verleiden om een liberale krant te zijn met een rooms-katholiek randje.
Het enige moment in de geschiedenis van de krant waar dit liberale uitgangspunt onder druk kwam te staan was in de Tweede Wereldoorlog. Hoofdredacteur P.C. Swart vertrok aan het begin van de oorlog bij de krant en werd opgevolgd door M. Rooij. Het dienstverband van Rooij als
hoofdredacteur bij de NRC was echter niet van lange duur. In de zomer van 1940 moest hij het veld alweer ruimen. “Hem werd (…) te verstaan gegeven dat bepaalde uitingen niet gewenst waren; aldus begreep Rooij, dat er voorshands bij de NRC geen taak meer voor hem kon zijn.”49 J. Huijts die voorheen op de redactie buitenland vertoefde werd bereid gevonden om als waarnemend
hoofdredacteur op te treden. Hij poogde in de oorlogsjaren de krant draaiende te houden, maar moest daar de nodige concessies voor doen. Hij werd door de nazibezetting gedwongen om bepaalde stukken te schrijven die hij in vrijheid waarschijnlijk anders of helemaal niet had geschreven. Door deze concessies kon de krant echter wel blijven verschijnen.
Zoals bij vele kranten het geval was moest ook de NRC na de oorlog afwachten of ze wel weer mocht verschijnen. De krant kreeg uiteindelijk toestemming om vrijwel meteen na de oorlog door te gaan met het uitbrengen van de NRC, al was dit wel onder een nieuwe stichting en met een nieuwe naam: 'Nationale Rotterdamsche Courant'. Op 28 juli 1945 verscheen de eerste editie van de nieuwe krant.
Na enige tijd kon de krant door bedrijfszuiveringen haar oorspronkelijke naam en N.V. weer gebruiken. Oud hoofdredacteur A. Stempels schrijft over de jaren na de oorlog het volgende: “Zo is dan na de Tweede Wereldoorlog de oude NRC voortgezet. Zij die haar tegenwoordig leiden hopen op een lang voortbestaan, ook na haar 125ste verjaardag. Veel zal afhangen van de economische
48 Alexander Stempels, Kijk in een jarige krant: NRC 125. (Rotterdam: Nieuwe Rotterdamsche Courant NV, 1969), 13.
mogelijkheden. De commerciële leiding staat thans voor heel wat omvangrijker en ingewikkelder problemen dan Nijgh Sr. in het midden van de negentiende eeuw ontmoette.”50
4.3.3. NRC Handelsblad
Uiteindelijk kwamen het Algemeen Handelsblad en de Nieuwe Rotterdamse Courant op 1 oktober 1970 samen in de nieuwe krant: NRC Handelsblad. Een fusie die ontstond omdat beide kranten steeds meer moeite hadden om het hoofd boven water te houden. Oplages gingen in de jaren '60 steeds verder naar beneden en ook de advertentie-inkomsten lieten een dalende lijn zien. Toch was de fusie tussen beide kranten niet meteen vanzelfsprekend. Want ook al hadden beide kranten een liberaal karakter, de aandachtspunten waren iets verschillend. Het Algemeen Handelsblad had bijvoorbeeld meer aandacht voor cultuur en de maatschappij, terwijl de Nieuwe Rotterdamse Courant zich meer toespitste op politiek en economie.
Voor de nieuw te vormen krant werd vooral gekeken naar buitenlandse kwaliteitskranten zoals de Britse kranten The Guardian en The Times. De nieuwe fusiekrant moest een Nederlands antwoord zijn op die kranten. Het moest een serieuze krant zijn voor de rijke elite van Nederland. De
cultuuronderwerpen die in de nieuwe krant naar voren kwamen behandelden dan ook voor het grootste gedeelte uitingen in de hoogcultuur. Voorbeelden hiervan zijn reportages over toneeluitvoeringen en balletvoorstellingen of aankondigingen van pianoconcerten. Zo schreef de krant op zeventien augustus 1977 over het aankomende internationale tournee van het Nationaal Ballet. De dag erna maakte NRC
Handelsblad plaats voor een artikel over een nieuwe voorstelling van toneelgroep Baal: “Toneelgroep
Baal opent het seizoen half oktober met een muziek-theaterstuk dat de werktitel Orpheus heeft. Louis Andreissen schreef de muziek en Lodewijk de Boer de tekst. De Boer regisseert zelf.” Het is duidelijk dat de krant de meer elitaire tak van het culturele aanbod in Nederland recenseerde en versloeg.
Omdat er met de fusie een nieuwe krant ontstond werden er nieuwe beginselen geschreven, die op 1 oktober 1970 ingingen. “De vrijheidsgedachte die wij voorstaan, verdraagt zich niet met geloof in enig dogma.” De elitaire krant maakte, na de fusie, in haar edities plaats voor verschillende aparte rubrieken. In deze rubrieken was plaats voor het minder harde nieuws uit de wereld. Het onderdeel cultuur kreeg een geheel eigen supplement. Het supplement was de allereerste volledig aan kunst en cultuur gewijde bijlage van Nederland. Het was ook de eerste aanzet van een uitgebreider assortiment
bijlages van NRC Handelsblad. Later kwamen hier onder andere titels zoals 'Wetenschap & Onderwijs' en 'Mens & Bedrijf' bij.