Het Noorse echtscheidingsrecht

Noorwegen is een van de weinige landen die voor de administratieve echtscheiding geen overeenstemming over de gevolgen bij wet verplicht stelt.134 _{Het Noorse recht} stelt de administratieve echtscheiding ook open voor echtgenoten met minderjarige kinderen. Indien het echtpaar minderjarige kinderen heeft, zijn zij verplicht eerst een langs een mediator te gaan. Of partijen bij de mediator onderlinge overeenstemming hebben bereikt of juist niet is daarentegen in het kader van de voortgang van de procedure niet van belang.135

133 Zie C.G. Jeppesen-de Boer, ’Administratieve echtscheiding in Denemarken’, FJR 2005, 91, p,231-235 en K. Boele-Woelki, A. Mom, ‘De erkenning van

administratieve echtscheidingen in Europa’, in: M.V. Antokolskaia (red.), Herziening van het echtscheidingsrecht. Administratieve echtscheiding,

mediation, voortgezet ouderschap, Amsterdam 2006, voor een bespreking van Estland en Portugal.

134 Antokolskaia 2006, p. 7.

135 Sverdrup, T., ‘Norwegian Report concerning the CEFL Questionnaire on Ground for Divorce and Maintenance Between Former Spouses’,

5.2.1 Echtscheidingsvoorwaarden in Noorwegen

De administratieve echtscheiding behoort in Noorwegen tot de dagelijkse praktijk. Voorheen geschiedde de administratieve echtscheiding louter op gemeenschappelijk verzoek van echtparen, maar sinds de herziening in 1991 geschiedt de administratieve echtscheiding niet alleen op gemeenschappelijk verzoek maar ook op eenzijdig verzoek.136 _{Eerder, in het tweede hoofdstuk, kwam naar voren dat de echtscheiding} naar geldend Nederlands recht geschiedt op grond van duurzame ontwrichting van het huwelijk. Het Noorse echtscheidingsrecht daarentegen eist een dergelijke echtscheidingsgrond niet. Sterker nog, het in Noorwegen geldende vrijwilligheidsprincipe brengt met zich mee dat echtgenoten in Noorwegen van elkaar kunnen scheiden zonder een grondslag daarvoor door te geven. Indien een van beide echtgenoten kenbaar maakt dat hij of zij het huwelijk wenst te beëindigen, is dat afdoende.137

In Noorwegen zijn de wettelijke bepalingen inzake het huwelijksvermogensrecht opgenomen in de Noorse Huwelijkswet, dat de

Ekteskapsloven wordt genoemd.138 _{Daarin wordt ook de ontbinding van het huwelijk} geregeld. Het huwelijk kan overeenkomstig paragraaf 20 ontbonden worden door middel van een aanvraag tot separatie. Een verzoek tot echtscheiding kan overeenkomstig paragraaf 21 van de Noorse Huwelijkswet worden ingediend indien partijen ten minste één jaar uit elkaar zijn. Overeenkomstig paragraaf 22 van de Noorse Huwelijkswet kan een verzoek tot echtscheiding ook worden ingediend indien partijen gedurende een periode van ten minste twee jaar niet feitelijk hebben samengewoond. Tot slot kan een verzoek tot echtscheiding ingevolge paragraaf 23 worden ingediend wanneer er sprake is van opzettelijke mishandeling, poging tot doodslag van de echtgenoot en/of de kinderen, of als er reële angst bestaat voor dergelijk gedrag door de echtgenoot. Een verzoek tot echtscheiding op grond van mishandeling, poging tot doodslag of reële angst daartoe, dient te geschieden binnen zes maanden nadat de

http://ceflonline.net/wp-content/uploads/Norway-Divorce.pdf Working Field 1 > Norway, p. 4-5 en 9-10.

136 Jonker 2006, p. 311 en Sverdrup, ‘Grounds for divorce and maintenance between former spouses Norway’, Department of Private Law, University of Oslo 2002, p. 2.

137 Jonker 2006, p. 313. 138 Jonker 2006, p. 312.

echtgenoot hiervan heeft kennisgenomen en niet later dan twee jaar nadat de gebeurtenis zich heeft voortgedaan. Ingeval een van de situaties zoals opgesomd in paragraaf 23 van de Noorse Huwelijkswet zich voordoet, kan de rechter het huwelijk direct ontbonden verklaren, zonder dat partijen aan de vereisten van een formele of feitelijke scheiding hoeven te voldoen.139 _{Een directe echtscheiding is alleen toegestaan} indien een verzoek tot echtscheiding geschiedt op grond van mishandeling, poging tot doodslag of reële angst daartoe.140 _{Daarnaast is het ingevolge paragraaf 23 mogelijk} een verzoek tot echtscheiding in te dienen op grond van dwang bij het aangaan van een huwelijk.

5.2.2. De echtscheidingsprocedure in Noorwegen

Voor de Noren wordt de administratieve echtscheiding, in plaats van de echtscheiding via de rechter, als standaardprocedure gezien. Slechts in enkele gevallen komt de echtscheiding voor de rechter.141 _{Dit heeft te maken met het feit dat het Noorse recht de} echtscheiding en de juridische gevolgen daarvan los van elkaar beschouwt. Overeenstemming tussen de echtgenoten over de juridische gevolgen die aan de echtscheiding verbonden zijn, is dan ook niet als wettelijke voorwaarde in de Noorse Huwelijkswet opgenomen. Afspraken over de juridische gevolgen kunnen naderhand, nadat het huwelijk is ontbonden, worden gemaakt. In Noorwegen heerst de opvatting dat alleen in geval van conflictsituaties de rechter aan te pas dient te komen. Volgens Jonker is er van conflictsituaties in het Noorse recht in beginsel geen sprake aangezien echtgenoten kunnen scheiden zonder dat zij een echtscheidingsgrond hoeven aan te voeren en zij daarbij geen afspraken over de juridische gevolgen daarvan hoeven te maken.142 _{Vanuit deze gedachte is er in Noorwegen voor gekozen om een} administratieve autoriteit, in de vorm van een specifiek overheidsorgaan voor familieaangelegenheden, in het leven te roepen: de fylkesmann. Hoewel echtgenoten zowel administratief als via de rechter kunnen scheiden, zijn zij niet vrij in hun keuze via welke van de twee procedures hun echtscheiding verloopt. Zij hebben geen keuzevrijheid. 143 _{Wanneer er geen specifieke gronden bestaan voor een rechterlijke}

139 Jonker 2006, p. 313. 140 Jonker 2006, p. 311. 141 Jonker 2006, p. 310. 142 Jonker 2006, p. 311. 143 Jonker 2006, p. 312.

echtscheidingsprocedure dienen echtgenoten in beginsel de administratieve procedure te volgen.

Overeenkomstig paragraaf 21 moeten echtgenoten ten minste één jaar van elkaar ‘gesepareerd’ zijn voordat echtgenoten officieel van elkaar kunnen scheiden. De echtscheidingsprocedure wordt aanhangig gemaakt wanneer echtgenoten het verzoek tot separatie middels een gestandaardiseerd formulier144 _{bij de fylkesmann indienen.} Hierbij hoeven partijen niet bijgestaan te worden door een advocaat. Het verzoek kan zowel eenzijdig of gemeenschappelijk zijn. Voor de fylkesmann blijft er een formele toetsing over, waarna hij een beschikking tot separatie zal afgeven. Dit geschiedt binnen een termijn van ongeveer vier weken. Vervolgens dienen de echtgenoten, nadat zij de beschikking in ontvangst hebben genomen, één jaar feitelijk ‘gesepareerd’ te zijn om de huwelijksontbinding definitief te maken.145 _{Tijdens deze “proefperiode” kunnen} echtgenoten het gescheiden leven ervaren en eventueel weer bij elkaar komen. Mocht de situatie zich voordoen dat echtgenoten weer bij elkaar gaan wonen, dan vervalt de beschikking tot separatie, met als gevolg dat echtgenoten die later alsnog een echtscheiding wensen, een nieuw verzoek tot separatie zullen moeten indienen bij de

fylkesmann.

Echtgenoten kunnen tevens zonder de beschikking tot separatie definitief van elkaar scheiden. Hiervoor wordt van de echtgenoten vereist dat de samenlevingsrelatie ten minste twee jaar feitelijk verbroken is. De rechtsgevolgen bij de formele echtscheiding verschillen van de rechtsgevolgen die optreden bij de feitelijke scheiding. Indien echtgenoten kiezen voor de eerste scheidingsmogelijkheid, de echtscheiding door middel van een separatiebeschikking, ook wel formele scheiding genoemd, hebben echtgenoten recht op verdeling van het vermogen. Een tweede verschil zit in het toepasselijke recht. Het Noorse erfrecht is niet van toepassing op formeel gescheiden echtgenoten, maar wel op de echtgenoten waarvan de samenlevingsrelatie ten minste twee jaar feitelijk is verbroken.146

Het verzoek tot definitieve echtscheiding kan middels een gestandaardiseerd formulier bij de fylkesmann worden ingediend, mits een van de twee scheidingsmogelijkheden worden gevolgd.147 _{Het verzoek tot definitieve echtscheiding} 144 Het gestandaardiseerd verzoek tot separatie is als bijlage 1 toegevoegd.

145 Jonker 2006, p. 312. 146 Jonker 2006, p. 312.

147 De gestandaardiseerde verzoeken tot definitieve echtscheiding zijn als bijlage 2 en 3 toegevoegd.

dient vergezeld van twee getuigschriften te gaan waarin een verklaring is opgenomen dat echtgenoten gedurende de vereiste periode werkelijk gescheiden van elkaar hebben geleefd. Vervolgens vindt er een formele toetsing door de fylkesmann plaats.148 _De

fylkesmann kan de echtgenoten en getuigen oproepen. Dit komt echter zelden dan wel

in uitzonderlijke gevallen voor: de fylkesmann zal alleen van deze bevoegdheid gebruik maken indien dat noodzakelijk wordt geacht. Nadat de beschikking tot definitieve echtscheiding aan partijen is afgegeven, hebben partijen de mogelijkheid om gedurende een termijn van drie weken bezwaar in te dienen. Indien partijen geen gebruik maken van deze mogelijkheid, gaat de beschikking in kracht van gewijsde en treedt daarmee in werking.149

De administratieve procedure in Noorwegen bevat naar mijn mening geen elementen die de administratieve echtscheidingsprocedure, met het oog op de toetsing van vrijwilligheid, in Nederland kan aanvullen. Hoewel er zelden sprake is van conflictsituaties in de Noorse administratieve echtscheidingsprocedure, kan de vrijwilligheid van partijen niet worden gegarandeerd. Partijen kunnen zonder bijstand van een advocaat het verzoekschrift bij de fylkesmann indienen en er vindt net als in het wetsvoorstel van Teeven slechts een formele toetsing bij de administratieve instantie plaats. Daarnaast zijn partijen verplicht de administratieve echtscheidingsprocedure in Noorwegen te volgen; zij hebben geen keuzevrijheid. Dit is juist het tegenovergestelde van wat Teeven met zijn wetsvoorstel wilt bereiken. Het wetsvoorstel spreekt uitdrukkelijk over een facultatieve procedure. Aldus vormt het Noorse instituut geen passend alternatief.