Naar een betere kwaliteit van beleggingsdienstverlening

De AFM wil dat de kwaliteit van beleggingsadvies en vermogensbeheer door banken en

zelfstandige beleggingsondernemingen beter wordt. In februari 2014 maakten we een rapport openbaar over de kwaliteit van de beleggingsdienstverlening. De conclusie van dit rapport luidde dat deze kwaliteit in veel gevallen onder de maat is. Belangrijke kritiekpunten waren dat een groot deel van de onderzochte beleggingsondernemingen te weinig van hun

klant wisten om advies op maat te kunnen geven.

Ze konden bijvoorbeeld niet goed aangeven wat de beleggingsdoelstelling of risicobereidheid van hun klant was. Uit de onderzochte dossiers bleek in een aantal gevallen niet duidelijk of en hoe het gegeven advies aansloot bij de behoefte van de klant.

Het rapport maakte ook duidelijk dat vooral een aantal kleinere beleggingsondernemingen hun beleggingsstrategie niet of niet voldoende had vastgelegd, waardoor zij deze niet goed konden uitleggen aan de klant en aan de AFM.

Het rapport heeft gefunctioneerd als een spiegel. Alle brancheverenigingen toonden zich bereid de geconstateerde problemen aan te pakken. Zo heeft de sector zelf een Handreiking Beleggingsbeleid voor particuliere beleggers opgesteld. Beleggingsondernemingen kunnen deze handreiking als blauwdruk gebruiken om hun beleggingsbeleid vast te stellen, dan wel aan te scherpen.

Workshop

In navolging van het rapport heeft de AFM alle zelfstandige beleggingsondernemingen die in Nederland advies- en/of beheerdiensten aanbieden aan retailbeleggers uitgenodigd voor een workshop. Daarin is stil gestaan bij de uitkomsten van het rapport en de specifieke aandachtspunten van de AFM. Ook hebben we van iedere partij één klantdossier beoordeeld en besproken met de beleggingsonderneming.

Uit deze onderzoeken kwam naar voren dat de dienstverlening bij een aanzienlijk aantal partijen echt verbeterd moet worden. We hebben er echter vertrouwen in dat de workshops

beleggingsondernemingen handvatten bieden om de kwaliteit van hun dienstverlening te verbeteren.

Daarnaast zijn er intensieve trajecten gestart met een aantal grote spelers in de markt. Doel is ook hier de kwaliteit van beleggingsdienstverlening waar nodig te verbeteren. De AFM heeft de indruk dat de grote spelers in de komende periode een

duidelijke verbetering zullen doormaken voor wat betreft de kwaliteit van beleggingsdienstverlening.

We zullen in 2015 nader onderzoek verrichten om de voortgang van de sector in kaart te brengen.

Samenwerking

In 2014 heeft het thema ook actief de

samenwerking gezocht met het toezichtthema

‘Schadelijk gedrag en financiële criminaliteit nemen af’. Het doel van de samenwerking was om naast het hierboven beschreven traject van positieve beïnvloeding van

beleggingsondernemingen (middels Dashboard en workshops), ondernemingen met een schadelijk verdienmodel actief van de markt te weren. Ook in 2015 zullen we doorgaan met dit tweesporenbeleid met als doel de kwaliteit van de gehele markt voor beleggingsdienstverlening verder te verhogen.

2. Passende dienstverlening zelf beleggen

De AFM zet in op passende dienstverlening in het execution only kanaal, het dienstverleningskanaal met het grootste aantal klanten. Hiertoe moet een goede match gevonden worden tussen de verschillende groepen klanten en de producten en dienstverlening in dit dienstverleningskanaal.

Beleggers die zelf beleggen zijn vaak goedkoper af dan beleggers die zich laten adviseren of hun geld in beheer geven. Dit maakt het execution only kanaal voor een grote groep consumenten aantrekkelijk. Tegelijk is de vraag gerechtvaardigd of consumenten die voor het execution only

‘De helft van de ondernemingen vraagt de klant naar diens mentale risicobereidheid, maar slechts 10% vraagt de concrete informatie die nodig is om hiervan een goed beeld te krijgen’

(Bron: Onderzoek Kwaliteit van Beleggingsdienstverlening, februari 2014)

kanaal kiezen de kennis en ervaring hebben om zelf verantwoorde beleggingsbeslissingen te nemen.

Het thema deed in 2014 onderzoek naar de mens achter de belegger. Hieruit kwam naar voren dat veel beleggers niet rationeel handelen en daardoor minder rendement behalen. Zij bepalen bijvoorbeeld hun beleggingsuitgangspunten niet (denk aan beleggingsdoel en risicobereidheid), spreiden te weinig of hanteren (ongemerkt) een risicovolle beleggingsstrategie. In 2015 is de AFM van plan door te gaan met het onderzoek naar het gedrag van beleggers. In samenwerking met de markt zal dan gekeken worden of, en zo ja op welke punten, aanpassing van de dienstverlening nodig is om het risico op problemen te

verminderen.

Beperkte toename execution only-beleggers De forse omvang van het execution only kanaal onderstreept het belang van een goede execution only dienstverlening. Uit cijfers van de AFM blijkt dat voor 1 januari 2014 al driekwart van de beleggers dienstverlening afnam via het execution only kanaal. Zij waren goed voor zo’n 40% van het totaal belegd vermogen. Het aantal consumenten dat kiest voor advies nam in 2014 licht af, terwijl het execution only kanaal en vermogensbeheer een lichte stijging laten zien.

Hoewel deze verschuiving deels het gevolg is van het provisieverbod, is het voornamelijk het resultaat van een maatschappelijke trend meer zelf te beleggen en de neiging van grootbanken het adviesconcept af te bouwen. Van een grote verschuiving naar het execution only kanaal door het provisieverbod is tot dusver dan ook geen sprake.

Innovatie

We constateren dat er innovatie optreedt in het execution only kanaal. Dit is de verdienste van de sector zelf. Zo ontstaan er online tools, die klanten ondersteunen bij het maken van verstandige beleggingskeuzes. De AFM ondersteunt deze ontwikkeling op internet, met interviews in (vak) bladen en met seminars. We helpen instellingen concreet met advies of bij juridische vragen.

Een ontwikkeling die we ook toejuichen is het persoonlijker maken van advies via internet. Ook in 2015 zullen we blijven monitoren dat deze ontwikkelingen bijdragen aan een hogere kwaliteit van passende dienstverlening aan de klant.

3. Nazorg (implementatie) provisieverbod beleggingsondernemingen

Het doel van de AFM in 2014 was bij te dragen aan de succesvolle implementatie van het provisieverbod voor beleggingsondernemingen.

Daarbij heeft de AFM onder meer gelet op neveneffecten van de nieuwe wet, zoals het optuigen van nieuwe inkomstenstructuren door beleggingsondernemingen die in strijd waren met het provisieverbod.

Een jaar na invoering van het provisieverbod luidt de voorzichtige conclusie dat over de hele linie de consument beter af is. Door het provisieverbod is er differentiatie in prijsstelling ontstaan.

Hierdoor betaalt in ieder geval de execution only klant minder geld voor dezelfde dienstverlening.

De veranderingen die nu zichtbaar worden in de markt zijn al voor invoering van het verbod gestart. Zo ziet de AFM dat het provisieverbod de ingezette trend naar meer innovatie en dienstverlening op maat versterkt. In 2014 heeft het thema de innovatie in de markt proberen te faciliteren. Er zijn seminars georganiseerd en er is gekeken naar de verschillende nieuwe bedieningsconcepten die de zelfbeleggende belegger ondersteunen. De consument plukt uiteindelijk de vruchten van de toename van innovatieve bedieningsconcepten. Eenvoudig Van een grote verschuiving naar het

execution only kanaal door het provisieverbod is tot dusver dan ook geen sprake

gezegd waren er voorheen maar twee smaken: zelf doen of volledig op maat gemaakt advies/beheer.

In de toekomst zal, zo is de verwachting, een scala aan dienstverlening tussen beide uitersten beschikbaar worden. Consumenten kunnen daardoor de dienstverlening zoeken die past bij hun portemonnee en kwaliteitsbehoefte.

Meer passieve fondsen

Een ander effect van het provisieverbod lijkt te zijn dat distributeurs in efficiënte markten steeds meer passieve fondsen opnemen. We hebben de indruk dat distributeurs dit nu gemakkelijker kunnen doen, omdat passieve en actieve fondsen op gelijke wijze met elkaar concurreren. Voorheen was dat niet het geval, omdat voor actieve fondsen een flinke distributievergoeding werd betaald en voor passieve fondsen niet. Het aandeel passieve fondsen in het vermogen van particulieren is gestegen van zo’n 8% in 2011 naar 16% in 2014 – een verdubbeling.

Implementatie provisieverbod vergt aandacht De AFM ziet dat de implementatie van het provisieverbod aandacht vergt . Zo ontstaan nieuwe vormen van beleggingsdienstverlening die tegen letter of geest van de wet ingaan. De AFM heeft in meerdere casussen onderzocht of en in welke mate er sprake was van verboden provisiestromen. In een aantal gevallen bleek hiervan sprake. Omdat het nieuwe wetgeving betreft zijn we relatief terughoudend met handhavingstrajecten. Marktspelers zijn wel aangesproken in bijsturings- en normoverdragende gesprekken. Onze algemene indruk is dat de sector de intentie heeft het provisieverbod goed na te leven.

In 2015 zullen we de vinger aan de pols blijven houden. Doel blijft te waken of in de komende periode eventuele negatieve de risico’s van het provisieverbod zich alsnog materialiseren. Ook willen we monitoren in welke mate innovatie en differentiatie in het dienstenaanbod zich doorzet.

4. Openheid over kosten

De AFM stimuleert de implementatie van maatregelen die consumenten in staat stellen eenvoudig inzicht te verkrijgen in de kosten van beleggen. De sector heeft in 2014 getoond stappen te willen zetten waar het gaat om het verbeteren van de kwaliteit van haar dienstverlening. Maar ook wat betreft het inzichtelijk maken van de kosten van beleggingsdienstverlening heeft de sector vooruitgang geboekt. Vooruitlopend op Europese wetgeving (MiFID II) die op 1 januari 2017 van kracht wordt, gaf de sector te kennen per 1 januari 2015 te starten met de weergave van een zogenaamde (ex-ante) ‘Vergelijkende Kostenmaatstaf’ (VKM) op portefeuilleniveau.

De (ex ante) VKM bestaat uit de cumulatieve weergave van de eigen kosten van de

beleggingsdienstverlener plus de kosten van de producten voor zover deze nu al transparant gemaakt moeten worden. Zowel de kosten van de dienstverlening als de kosten voor producten worden apart weergegeven en opgeteld tot één totaal.

Meer inzicht is belangrijk

De inspanningen om kosten transparanter te maken zijn het gevolg van onderzoek van de AFM uit 2012. Hieruit bleek dat het zelfs voor ingewijden moeilijk was de totale kosten van beleggen te achterhalen. Zo was een

totaaloverzicht van alle kosten, dus van zowel de dienstverlening als de producten, nauwelijks te vinden. Voor de klant is dit overzicht belangrijk

‘Drie van de vijf beleggers vindt het niet eenvoudig informatie te vinden over verwachte kosten. Slechts een op de vijf kan eenvoudig het verwachte rendement tussen verschillende aanbieders vergelijken.’

(Bron: Consumentenmonitor najaar 2014 slide 38)

omdat de kosten van beleggen van grote invloed zijn op het rendement. Een overzicht van de belangrijkste kosten van beleggen stelt de