3. Analyse
In dit hoofdstuk zullen de belangrijkste resultaten van de kwalitatief-interpretatieve inhoudsanalyse gepresenteerd worden. Met behulp van het codeerprogramma ATLAS.ti zijn zeven getranscribeerde interviews gecodeerd waarin ruzies en confrontaties een grote rol spelen. In hoofdstuk 2 is de uitvoering van het codeerproces al uitgebreid besproken en hierbij is ook naar voren gekomen dat de inzichten van Greatbatch (1992) en Vraga et al. (2012) zijn meegenomen tijdens dit proces. Deze literatuur zal ook in de analyse herhaaldelijk terugkomen. De resultaten worden per host weergegeven en per deelvraag geanalyseerd. Deze vragen bieden extra context rondom het gesprek en zorgen er daarnaast voor dat de primaire focus ligt op de rol van de host tijdens een conflict. Uiteindelijk is het doel om de rol van alle vier de hosts tijdens een ruzie goed in kaart te brengen en daarbij acht ik deze manier van weergave het meest geschikt. Ook biedt deze manier de mogelijkheid om vergelijkingen te maken tussen de hosts.
3.1 Matthijs van Nieuwkerk
In dit deel van de analyse wordt een overzicht gegeven van de aanleiding van de ruzie, de rol van de gasten in de ruzie en de rol van de host. Hierbij worden interessante citaten uit de fragmenten gelicht. Uit de twee onderstaande fragmenten zijn 84 codes ontstaan. Bij het gesprek tussen Patricia Paay en Theo Maassen waren vooral de familiecodes ‘Beledigende opmerking van ene gast naar andere’, ‘Interventie van de host’, ‘Host gebruikt liveness in het gesprek’ en ‘Host mengt zich na lange tijd weer in het gesprek’ belangrijk. In het geval van Jort Kelder en Pieter Storms waren dit ‘Confrontatie tussen gasten’, ‘Host speelt geen rol in het gesprek’ en ‘Host gebruikt liveness in het gesprek’. Deze codes zorgden voor meer grip op de dynamiek van het gesprek.
3.1.1 Aanleiding ruzie
De geselecteerde fragmenten uit De Wereld Draait Door met als host Matthijs van Nieuwkerk (MN) hebben twee zeer verschillende aanleidingen. De ruzie tussen Patricia Paay (PP) en Theo Maassen (TM) lijkt organisch te ontstaan en lijkt gerelateerd te zijn aan iets wat voor de uitzending begonnen is. In het geval van Jort Kelder (JK) en Pieter Storms (PS) lijkt de ruzie meer gestuurd te zijn. In de onderstaande sub-paragrafen zal dit verder toegelicht worden.
3.1.1.1 Patricia Paay en Theo Maassen
Op voorhand lijkt er geen reden voor conflict te zijn tussen Paay en Maassen. Maassen zit al de hele uitzending aan tafel als tafelheer en Paay schuift als laatste gast aan om haar spraakmakende Playboy-editie te promoten. Toch wordt al vrij snel in het gesprek duidelijk dat Maassen een mening heeft over
36 Paay en haar verschijning in de Playboy:
00:51 MN: (…) De vraag is dan natuurlijk gewoon, Jan (*Wijst naar Jan Heemskerk, hoofdredacteur Playboy, in publiek*)…
00:55 TM: Waarom?! *Slaat handen op tafel* Toch? Er is maar één vraag toch? *Gelach in publiek*
00:58 TM: Ik weet niet of jij heel veel vragen hebt, maar er is toch maar één vraag. Patricia, waarom?
Maassen, van beroep cabaretier, heeft tijdens dit fragment de lachers op de hand. Op het eerste gezicht lijkt deze manier van vragenstellen komisch bedoeld. Achteraf laat dit fragment al zien dat hij de keuze van Paay om in de Playboy te staan totaal niet begrijpt. Hoewel de bovenstaande uitlatingen nog geen reden zijn tot een conflict tussen de twee gasten, is aan het einde van het interview te horen dat Maassen op voorhand al een probleem had met Paay:
06:23 TM: (…) Omdat je met een delegatie van twaalf mensen binnenkomt en je zegt tegen niemand wat. (…)
06:36 PP: Ok, ik zal je heel eerlijk vertellen. Toen ik binnenkwam heeft mijn zusje moeten uitleggen wie je was want ik woon hier niet en ik heb je nog nooit gezien. Maar ik ben blij…
06:43 TM: Goeie reden als je niet weet wie iemand is om iemand een hand te geven, toch ook? Of geef je alleen mensen een hand die…
Er lijkt in dit geval geen vooropgezet plan te zijn om een vorm van polarisatie te bewerkstelligen. Het conflict ontstaat tijdens het gesprek en het ziet ernaar uit dat Maassen zich al aan Paay ergerde nog voor het interview plaatsvond.
3.1.1.2 Jort Kelder en Pieter Storms
Waar er in de vorige paragraaf gesproken werd over het uitblijven van een specifieke aanleiding voor het conflict, is er in het gesprek tussen Kelder en Storms meer reden tot een confrontatie. Het geschil tussen de twee journalisten wordt namelijk al duidelijk als de host het onderwerp introduceert:
00:00 MN: Ja, hij schrijft op dit moment aan een essay waarin hij de noodklok zal luiden over de bedroevende staat van de Nederlandse journalistiek. Daarin gaat het, vindt hij, niet langer om de feiten maar draait het steeds meer om amusement. Een exponent van deze verloedering is volgens hem Jort Kelder. Pieter Storms, welkom.
De host benadrukt al vanaf het begin dat Storms een meningsverschil heeft met Kelder en dat het gesprek daarom zal leiden tot een soort debatinterview waar Ekström & Kroon Lundell (2011) het in hun onderzoek over hebben. Het is meestal een bewuste keuze van het programma om mensen met contrasterende meningen tegenover elkaar te zetten (Greatbatch, 1992). In dit geval leidt het echter niet tot een goed debat, maar tot een hevige confrontatie. Direct na de introductie van de gasten, vraagt de host aan Storms of het essay waar hij aan werkt al af is. Daarna volgen er wat algemene vragen over het
37 essay. Na deze vragen legt de host nogmaals de nadruk op het probleem tussen beide gasten:
01:26 MN: Er is dus een algeheel onbehagen aan jouw kant als het om de journalistiek gaat. Het ambacht journalistiek. Tegenover jou Jort Kelder. Een van de oorzaken, heb ik begrepen, van de verloedering in de Nederlandse journalistiek.
Het is nu voor iedereen zichtbaar dat er twee tegenpolen aan tafel zitten.
3.1.2 Rol van de gasten
3.1.2.1 Patricia Paay en Theo Maassen
De vijandigheid van Maassen richting Paay is tijdens het interview goed te merken. Op de vraag wat Maassen van de foto vindt die in de talkshow getoond wordt, reageert hij negatief. Hoewel dan al opvalt dat er iets speelt tussen Maassen en Paay, kan dit niet direct bestempeld worden als een conflict. Nadat het interview al 2:38 minuten bezig is, komt de werkelijke irritatie bij Maassen tot uiting:
02:36 TM: Nou, ja, ja. Ik heb vandaag een vriend van mij, die had een, die deelde mij ook iets wat jij bij Robert Jensen had gezegd over jouw ex en wat voor porno die keek.
02:45 PP: Nee, dat zei ik helemaal niet. 02:47 TM: Ik heb het gehoord.
02:48 PP: Ik heb helemaal niet gezegd wat voor porno hij keek. 02:50 TM: Chicks with dicks is volgens mij wel porno.
02:53 PP: Nee, hij kijkt daar niet naar.
02:54 TM: Maar hij kickt daarop, ofzo. Maar dat je dat soort dingen vertelt. Wat ben je dan voor, voor… dan ben je toch een zielige aandachtsjunk
Maassen staat bekend als een cabaretier die niet bang is om grove grappen te maken. Ook in dit gesprek lijkt het er op dat hij zich niet gaat inhouden. Wat tijdens het gesprek wel opvalt, is dat vooral Maassen keer op keer de confrontatie met Paay opzoekt en begint te discussiëren over onderwerpen waarvoor Paay niet naar de studio is gekomen. Paay blijft gedurende het gesprek opmerkelijk rustig en laat zich niet van haar stuk brengen door deze beledigingen. Het conflict tussen beide gasten wordt vooral geïnitieerd door Maassen. Hij speelt hierdoor een aanzienlijk grotere rol in deze confrontatie dan Paay.
3.1.2.2 Jort Kelder en Pieter Storms
Omdat er in dit gesprek sprake is van een vooropgezet plan om twee tegenstrijdige partijen tegenover elkaar te zetten, zoals Kelder dat heeft bevestigd in het programma 5 Jaar Later (Pauw, 2012), is er niet specifiek één persoon aan te wijzen die het initiatief neemt in dit conflict. Beide journalisten laten het hele gesprek blijken het niet met elkaar eens te zijn en wijzen elkaar continu op de journalistieke fouten die ze gemaakt hebben tijdens hun carrières. Er wordt door beide partijen veel door elkaar heen gepraat
38 en de heren blijven continu de confrontatie met elkaar aangaan. De volgende passage geeft ongeveer de gehele strekking van het gesprek weer:
06:16 PS: Waar het jou om te doen is, beste Jort, is toch niet om de feiten en daar gaat het in de journalistiek…
06:21 JK: Jawel.
06:22 PS: …toevallig wel om.
06:22 JK: Pieter, je hebt nooit een rechtszaak… 06:23 PS: Waar het jou…
06:24 JK: Je hebt hem nooit gewonnen. 06:24 PS: Waar het jou om gaat
06:25 JK: Er is in maart over dat boek een rechtszaak geweest en… 06:27 PS: Beste Jort
06:28 JK: …je hebt verloren op alle punten. Hou nou toch op.
Beide partijen liggen vanaf het begin al met elkaar in de clinch en deze clinch blijft de rode draad van het gesprek.
3.1.3 Rol van de host
3.1.3.1 Patricia Paay en Theo Maassen
Het onderwerp van dit interview is de Playboy waar Paay op haar zestigste nog instaat. Geen groot maatschappelijk vraagstuk waar hevig over gediscussieerd moet worden. Toch loopt het gesprek, zoals het lijkt onverwachts, uit de hand. Wat opvalt is dat de host tijdens de eerste beledigende opmerking van Maassen niet direct ingrijpt.
02:54 TM: (…) Wat ben je dan voor, voor… dan ben je toch een zielige aandachtsjunk *Host kijkt verbaasd naar TM en publiek reageert wat geschokt*
03:01 TM: als je dat soort middelen inzet om om om 03:04 PP: Het is maar net…
03:05 TM: een Playboy te verkopen of omdat mensen dan over je praten.
Ondanks dat hij zelf ook opkijkt van de opmerking van Maassen, onderneemt de host na de belediging geen actie en dat terwijl Maassen van het Playboy-onderwerp begint af te wijken om Paay verbaal aan te vallen. De host laat Paay zelf reageren op de opmerkingen van Maassen. Wat volgt is een rechtstreeks gesprek tussen beide gasten. De directe reacties van de gasten op elkaars uitspraken laten ook de intensiteit van het meningsverschil zien (Greatbatch, 1992; Clayman & Heritage, 2002). Het valt op dat de host niet optreedt als een normbewaker en de beledigingen van Maassen onderschept. De host blijft op de achtergrond, maar zit hierbij niet rustig achterover. Hij blijft het gesprek monitoren. Als Maassen weer terugkomt op de eerder gemaakte opmerking, grijpt de host wel in.
39 03:37 TM: (…) Maar ik mag dan gelukkig ook zeggen…
03:40 PP: Jij mag ook zeggen in je conferences wat je wilt.
03:40 TM: dat ik je een zielige aandachtsjunk vind die niet wijzer is geworden terwijl je 03:43 MN: Ok, genoeg
03:44 TM: zestig jaar rondloopt op deze planeet.
Hoewel het lijkt alsof de host het gesprek af wil kappen, komt hij in het gesprek dat daarna volgt niet meer aan het woord. Hij lijkt niet de overhand te kunnen nemen in het gesprek. Beide gasten blijven elkaar na deze interventie van de host adresseren. Na wat beledigingen vanuit Maassens kant over het gedrag van Paay, besluit de host weer in actie te komen. Hij zegt het volgende:
04:25 MN: Theo, ik ga je uitnodigen. Jij mag de foto’s nu als eerste man in Nederland zien. Doe dat nog met enige zin en smaak.
04:31 PP: Ja, doe het eventjes.
04:33 MN: En dan ga je straks als een Italiaanse voetbalverslaggever… als een Italiaanse zender de rechten van een wedstrijd niet heeft zetten ze er een man neer die de wedstrijd gaat beschrijven.
De host probeert hier het onderwerp te veranderen en het gesprek te laten vorderen. Hij brengt Paay en Maassen in contact met elkaar door Maassen te laten reageren op de naaktfoto’s. Ondanks dat de host zegt dat hij dit nog met ‘enige zin en smaak’ moet doen, kan hij verwachten dat Maassen met zijn reputatie als grove cabaretier waarschijnlijk niet zal luisteren. Vervolgens knoopt de host een gesprek aan met Jan Heemskerk (JH), de hoofdredacteur van Playboy. Heemskerk heeft commentaar op Maassen, noemt het ‘jammer’ dat hij als tafelheer de gehele uitzending niks heeft gezegd en nu ineens begint te praten om Paay te beledigen. Daarop antwoordt de host:
04:53 MN: Nou, jammer. Dat is, dat is… De tafelheer mag doen en laten wat ie wil, dat is het idee van ons programma.
Met deze opmerking verdedigt de host het format van zijn talkshow en praat hij als het ware de opmerkingen van Maassen goed. Dit toont sterke overeenkomsten met de definitie van procesbegeleider: blijven vasthouden aan het format van de show waarin is bepaald dat de tafelheer veel vrijheid krijgt. De host vervolgt het gesprek ondanks het commentaar van Heemskerk:
05:03 MN: Jij wilde Patricia graag hebben. 05:05 JH: Ja, eigenlijk wel, ja.
05:06 MN: Ja, natuurlijk. Want je dacht…
05:07 TM: Omdat je geen lekkerder wijf kon krijgen of omdat je dacht dat het goed ging verkopen?
Dit is al de derde keer dat Maassen weinig respect toont richting Paay en weer grijpt de host niet in. De terughoudendheid van de host tijdens dit soort opmerkingen begint op te vallen en laat zien dat hij geen actieve normbewaker is. Er volgt na deze opmerking een gesprek tussen Heemskerk, Maassen en Paay waarin de host geen rol speelt. Uiteindelijk probeert hij zich weer in het gesprek te mengen en de
40 inhoudelijke discussie te laten vorderen door de vraag van Paay aan Maassen te onderscheppen:
06:08 PP: Maar wat ben jij negatief? *Praat tegen TM* 06:09 MN: Toch is het, toch is het, nee. Toch
06:10 PP: Het is zo negatief allemaal, bah.
06:12 MN: Nee, laten we nou eens… laten we het nou toch eens het positieve… Ja, sorry, ik ben toch even de positivo.
06:15 PP: Ja, ja, ja.
06:17 MN: Theo zegt iets wat natuurlijk ook heel veel mensen denken. Het is ook wel eens goed dat dit eigenlijk…
06:19 PP: Nee, ik heb dit nog niet gehoord. Dit is de eerste keer. 06:22 MN: Ja?
06:22 PP: Ja.
06:23 TM: Ja, omdat je met niemand praat. Omdat je met een delegatie van twaalf mensen binnenkomt en je zegt tegen niemand wat. Natuurlijk zeggen mensen dat niet tegen je. Iedereen zegt…
06:30 PP: *Probeert wat terug te zeggen* Lieve schat
06:30 TM: Hij zegt ook *wijst naar JH* want dat gaat goed verkopen. 06:32: PP: zal ik je even wat vertellen.
06:32 TM: Die zegt: dat is hartstikke mooi.
06:33 MN: Nou, nu mag Patricia Paay iets zeggen. Theo, eventjes. Rustig.
Al snel blijkt dat ook Maassen zich weer gaat mengen in het gesprek. Op dit moment zien we de host voor het eerst optreden als de correspondent zoals Vraga et al. (2012) die beschrijven: Hij verdeelt actief de beurt en zorgt er op die manier voor dat Paay voldoende spreektijd krijgt. Vervolgens vindt er een normaal gesprek plaats tussen Heemskerk, Paay en de host. Maassen maakt lange tijd geen deel uit van de conversatie en bladert door de Playboy die voor hem ligt. Wanneer Paay Maassen in het gesprek betrekt, loopt het weer uit de hand:
09:03 PP: Wat vind je ervan? Kan het?
09:04 TM: Uh, nou. Een vriend van mij is necrofiel.
*Publiek en PP reageren geschokt, host lacht wat zenuwachtig* 09:09 TM: En uh, ik denk dat die het wel zou kunnen waarderen. *Host slaat kort handen voor het gezicht*
09:13 PP: Nee, dit is echt… 09:13 MN: Theo, dit is beledigend. 09:15 PP: Dit is echt zoeken…
09:16 MN: Theo, je biedt nu je excuses aan.
41 Door zijn handen voor zijn gezicht te slaan, lijkt de host uit te drukken wat het publiek op dat moment voelt, namelijk shock en schaamte. Dit is ook de eerste keer dat de host intervenieert na een belediging van Maassen. De host neemt een soort vaderlijke rol aan door Maassen op te dragen zijn excuses aan te bieden en kruipt uiteindelijk in de rol van normbewaker. Hoewel deze actie van de host wel laat zien dat hij het gedrag van Maassen niet tolereert, heeft het geen effect op de houding van zijn tafelheer.
3.1.3.2 Jort Kelder en Pieter Storms
Wat gedurende het hele gesprek opvalt, is dat de host een bescheiden rol speelt. Enkel aan het begin van het gesprek, treedt de host op als een soort panelinterviewer. Hij introduceert beide heren, stelt Storms vragen betreffende zijn onvrede over de journalistiek en voert met hem een normaal gesprek. Kelder wacht tot hij de beurt krijgt om te spreken en onderbreekt niet. Pas nadat Storms al meer dan 2,5 minuut aan het praten is, voelt Kelder de behoefte om in te grijpen:
01:41 PS: (…) En als dan gevraagd werd van: wie zijn die bronnen dan? Dan waren dat anonymi. Dat waren mensen die natuurlijk niks durfden te zeggen. Waarom niet is me nooit duidelijk geworden, want ja, als je zegt dat iemand en dat weet jij…
02:30 JK: Nou wij wel, Pieter. Zal ik maar even?
Kelder laat weten iets te willen zeggen nadat hij al meerdere minuten naar het verhaal van Storms heeft geluisterd. Storms blijft echter doorpraten, richt zich enkel tot de host en negeert Kelder volledig. Kelder doet verschillende pogingen om aan het woord te komen, maar merkt dat hij niet door het verhaal van Storms heen komt. Nu komt de host voor het eerst actief in actie:
02:49 PS: *Blijft enkel de host aankijken en negeert JK* (…) werd dat natuurlijk ten berde gebracht. Televisieinterviews en radiointerviews, Jort predikte daar dat het buitengewoon interessant was…
02:58 MN: Ok.
02:59 PS: om te weten hoe mensen zich in directiekamers gedroegen en uh… *Wordt onderbroken* 03:02 JK: Ok, Pieter.
03:03 MN: Het woord is voor Jort
De host geeft Kelder de beurt om te praten. Kelder begint zijn verhaal met een grap over Storms en zijn vrouw. Storms is niet gecharmeerd van deze grap en gaat meteen weer de discussie aan. Als Kelder merkt dat hij zijn gespreksbeurt hierdoor niet kan afmaken, gebeurt er het volgende:
03:27 JK: Matthijs *kijkt naar de host*, ik wil nu gewoon iets zeggen. 03:29 MN: Jij mag nu iets zeggen *Wijst naar JK*
De host zorgt opnieuw dat er een actieve beurtverdeling plaatsvindt en treedt op als een soort gespreksleider. Wat opvalt is dat Kelder niet via de host praat met Storms (wat Storms wel deed), maar hem al vanaf het begin rechtstreeks adresseert. Als panelleden niet meer de interviewer, maar elkaar
42 gaan adresseren, dan wordt de onenigheid intenser en leidt dat vaak tot een confrontatie (Clayman & Heritage, 2002). Dat zien we tijdens dit gesprek ook.
Kelder probeert nogmaals zijn verhaal af te maken, maar opnieuw onderbreekt Storms. Dit keer stopt Kelder zijn gespreksbeurt niet en dat leidt ertoe dat ze een aanzienlijk gedeelte van het interview dwars door elkaar heen praten. Opvallend is dat de host op dit moment niks doet. Uit het gesprek tussen Paay