Macrobewegingen van alcoholbeleid in de maatschappelijk en bestuurlijke arena

periode van 10 jaar tijd zijn in kaart gebracht. In deze contexten is gekeken naar bepalende momenten in de macrobewegingen voor het beleidsgebied alcohol. Een grote beleidsverandering wordt meestal voorafgegaan door een verandering in dominant frame. Beide veranderingen zijn bepalende momenten voor organisaties om zich te positioneren ten opzichte van de veranderende context. Daarom zijn twee typen indicatoren voor een bepalend moment van belang. Ten eerste is een punctuated equilibrium in frames in het maatschappelijk debat een indicator van een bepalend moment. Ten tweede is een grote wetswijzigingen een indicator van een bepalend moment. Door zowel een indicator van de maatschappelijke context

als politiek-bestuurlijke context te gebruiken, is zowel voor beide arena’s als voor de wisselwerking tussen de twee arena’s gecontroleerd.

Macrobewegingen in de maatschappelijke arena: mediaframes

Om de maatschappelijke arena in kaart te brengen is gekeken naar de framing van alcohol over een periode van 10 jaar, namelijk 2005-2015. Vijf frames zijn in de dataset onderscheidden aan de hand van het codeboek van het comparative agenda’s project, namelijk crime, enterprise, health, moral en neutral. Het macroframe van alcohol in de media laat in de periode 2005-2015 meerdere verschuivingen zien (zie figuur 3). De dominante frames veranderen. In grote lijnen valt op dat het moral frame wordt verdrukt door het health frame. Daarnaast laat het economisch frame een dalende trend zien. De policy images worden dus in de periode 2006-2012 vooral bedebatteerd binnen een health frame. Uit de data blijkt dat er verandering is in het maatschappelijk debat over alcohol. Het gezondheidsframe prevaleert vanaf 2006. In 2014 is te zien dat het health frame daalt en het crimeframe domineert.

Figuur 3 Alcoholframes in de media

Om tot bepalende momenten te komen in de maatschappelijke arena wordt gebruik gemaakt van de theorie van het punctuated equilibrium. Wanneer een dominant frame wordt vervangen door een ander dominant frame duidt dit op een kentering in het maatschappelijk debat op dit beleidsdomein die gevolgen hebben in de vorm van een grote beleidsverandering in dit domein. Uit figuur 3 kunnen in de periode 2005-2015 twee punctuations voor: namelijk in 2006 (wanneer moral wordt vervangen door health) en in 2014 (crime als dominant frame in plaats

0% 20% 40% 60% 80% 100% 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015

Frames alcohol in media

van health). Deze twee jaren zijn dus bepalende momenten in de maatschappelijke arena in de beleidscyclus.

Macrobewegingen in de bestuurlijke arena: wetswijzigingen in het alcoholdomein

In de periode 2005-2015 zijn de wetswijzigingen op het gebied van alcohol in kaart gebracht. Daarnaast is gecodeerd op of het een restrictieve of liberaliserende maatregel betreft. Ten slotte is de mate van impact gecodeerd. Wetswijzigingen in de bestuurlijke arena worden als bepalend moment aangemerkt wanneer de mate van impact met een impact van 3 (maatschappijbrede impact) is gelabeld.

Wetswijzigingen 2005-2015 op het gebied van alcohol

# Jaar Maand Restrictief

(R) of liberaliserend (L) Mate van impact (1 tot 3)

Inhoud van de wetswijziging

1 2005 May R 1 Aanpassing diverse wetten aan

de wet uniforme openbare voorbereidingsprocedure Awb

2 2005 May L 1 Vervallen artikel 45 Drank- en

horecawet ivm onduidelijkheid omtrent de strafbaarheid van rechtspersonen

3 2005 June R 1 Functiescheiding

benzinestations en wegrestaurants is opgeheven, maar deze wet behoudt het verschil dat wegrestaurants wel en benzinestations niet alcoholhoudende dranken mogen verkopen.

4 2009 January R 3 Accijnsverhoging op bier van 20%

5 2009 June R 1 Aanpassing bijzondere wetten

aan 4e tranche algemene wet bestuursrecht.

6 2010 June R 1 Wijziging van diverse wetten ten

einde wetstechnische gebreken te herstellen.

7 2011 April R 1 Wijzigingen tbv invoering

dienstenwet

8 2012 May R 3 Strafbaarstelling

minderjarigen bij bezit alcohol

en vereenvoudiging

vergunningenstelsel

9 2012 R 3 BTWverhoging van 19 naar

21%

10 2013 R 3 Accijnsverhoging van 10%

11 2013 October R 3 Verhoging verkoopleeftijd

zwak-alcoholhoudende

dranken van 16 naar 18 en strafbaarstelling voor bezit van alcohol nu ook voor 16 en 17 jarige

12 2013 December R 1 Technische reparaties

13 2014 March R 1 Aanpassing wetgeving ivm

herziening maatregelen van kinderbescherming

Figuur 5: wetswijzigigen per jaar met mate van impact

In figuur 4 is een samenvatting van deze periode opgenomen in de tabel. In figuur 5 zijn de wetswijzigingen per jaar opgenomen, inclusief de mate van impact.

Gekeken naar de wetswijzigingen in de periode 2005-2015 valt op dat van de 13 wetswijzigingen, 12 restrictief van aard zijn. Van de wetswijzigingen hebben 4 wetswijzigingen met een impact van 3 (grote impact) plaatsgevonden. Dit zijn de accijnsverhoging op bier in 2009, de strafbaarstelling van minderjarigen bij bezit alcohol vanaf mei 2012, de verhoging van de BTW in 2012, de verhoging van accijns op alcohol op 1 januari 2013 en de verhoging van de leeftijd van legaal alcohol drinken van 16 naar 18 jaar op 1 januari 2014. Drie van deze wetswijzigingen betreffen veranderingen in fiscale wetgeving, de andere twee vallen onder de drank- en horecawet. In de komende paragrafen zal ik elk van de wetswijzigingen met een grote impact toelichten aan de hand van de memorie van toelichting.

2009: verhoging van accijns op bier met 20%

In de miljoenennota 2007 heeft de regering conform het regeerakkoord de verhoging van accijns op bier opgenomen per 1 januari 2009 (Miljoenennota 2007). Andere dranken bleven vrijgesteld van deze accijnsverhoging. Deze verhoging is in 2009 ingegaan zoals vastgelegd in de miljoenennota.

2012: strafbaarstelling bezit alcoholhoudende dranken minderjarigen.

De strafbaarstelling van het bezit van alcoholhoudende dranken houdt in dat vanaf mei 2012 jongeren onder de 16 jaar strafbaar kunnen worden gesteld voor het bezitten van zowel zwak alcoholische dranken (minder dan 15% alcohol) als sterk alcoholische dranken (meer dan 15%

0 1 2 3 4 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015

het vergunningenstelsel van distributeurs. Zo gelden vanaf mei 2012 strengere eisen voor distributeurs van alcohol: de minimumleeftijd van de leidinggevende is verhoogd naar 21 jaar en is het verboden voor barpersoneel om meer dan twee glazen alcohol te drinken (Staatsblad van het Koninkrijk der Nederlanden, 2012). De wetgever formuleert het doel als volgt: “met het oog op de terugdringing van het alcoholgebruik onder met name jongeren, de voorkoming van alcoholgerelateerde verstoring van de openbare orde, alsmede ter reductie van de administratieve lasten” (Staatsblad van het Koninkrijk der Nederlanden).

2012: BTW-verhoging

In 2012 is het hoge btw-tarief van 19% met twee procentpunten verhoogd naar 21% als maatregel met in de staatscourant als volgt beschreven doel: “(…) met het oog op het structureel verbeteren van de overheidsfinanciën, het verstevigen van het vertrouwen van de financiële markten en het verder toekomstbestendig maken van de Nederlandse economie, (…)” (Staatscourant, 2012). Deze maatregel is dus ingezet om de financiële crisis te beteugelen en de Nederlandse economie te herstellen. Alcoholhoudende dranken vallen onder het hoge btw- tarief en werden dus per september 2012 duurder.

2013: Accijnsverhoging

In navolging op de accijnsverhoging op bier in 2009, is per 1 januari 2013 de accijns op alle alcoholhoudende dranken verhoogd (Staatscourant, 2012).

2014: Leeftijdsgrens van alcohol verhoogd van 16 naar 18 jaar.

Per 1 januari 2014 is de leeftijdsgrens van verstrekking van alcohol verhoogd van 16 naar 18 jaar (Staatscourant, 2013).

Het doel van deze wet wordt toegelicht in de memorie van toelichting. Daarin stellen de initiatiefnemers dat het verhogen van de verstrekkingsleeftijdsgrenzen beoogt “om het gebruik van alcohol onder jongeren en daarmee alcoholgerelateerde problemen terug te dringen.” (memorie van toelichting, 2012). Alcoholgerelateerde problemen gaan daarbij over zowel kort- als langlopende effecten van alcohol. De initatiefnemers verwachten minder alcoholgerelateerde auto-ongelukken en een afname van alcoholgerelateerde verwondingen en sterfgevallen. Daarnaast verwachten zij een vermindering van alcoholconsumptie op lange termijn, wat positieve effecten heeft op de bevolkingsgezondheid. (Memorie van toelichting, 2012). De initiatiefnemers van de wet gaven verder in hun memorie van antwoord aan dat zij voldoende maatschappelijk draagvlak verwachtten voor de wet, zij baseren zich hierbij op vier

wetenschappelijke studies over attitude van burgers ten aanzien van een verhoogde leeftijdsgrens voor alcohol (Memorie van antwoord, 2012).

Bepalende momenten in macrobewegingen

Aan de hand van de framinganalyse van berichtgeving over alcohol in de media en wetswijzigingen met betrekking tot alcohol zijn er in totaal zeven bepalende momenten in de macrobewegingen van beleid in het alcoholdomein geïdentificeerd. De bepalende momenten voor de alcoholsector in maatschappelijke en politiek-bestuurlijke arena zijn:

1. 2006: Healthframe domineert (punctuation). 2. 2009: Accijnsverhoging op bier van 20%

3. 2012: Strafbaarstelling bezit alcoholhoudende dranken minderjarigen onder de 16 jaar 4. BTW-verhoging van 19% naar 21%

5. 2013: Accijnsverhoging op alcoholische dranken

6. 2014: Leeftijdsverhoging verstrekking alcoholische dranken van 16 naar 18 jaar 7. Crimeframe domineert (punctuation)

In de volgende paragraaf wordt geanalyseerd hoe organisaties zich positioneren tijdens deze bepalende momenten. Eerst wordt beschreven hoe het verloop van persberichten in de periode 2005-2015 is verlopen. Vervolgens worden aan de hand van de bepalende momenten en de grafieken de positioneringsstrategie geïdentificeerd. Ten slotte wordt geanalyseerd welke factoren de verschillende positioneringsstrategieën kunnen verklaren.

4.2 Maatschappelijke positioneringsstrategie commerciële spelers in alcoholsector