HOOFDSTUK 12: ERGONOMIE
12.2 Mens-machine-systemen
12.2.1 Machine en omgevingsaspecten
aspecten bij Bij het kopen van een machine, materialen en gereedschappen kan al rekening aanschaf worden gehouden met de veiligheid. Zo kan er rekening worden gehouden met de
bereikbaarheid van bedieningspanelen en met spanningen die in constructies kunnen ontstaan. De noodstop moet duidelijk zichtbaar en goed bereikbaar zijn. Er kan gezorgd worden voor bescherming van apparatuur tegen blikseminslag en statische elektriciteit, etc.
omstandigheden Elementen die de omstandigheden bepalen zijn:
▪ licht;
▪ geluid;
▪ klimaat;
▪ trillingen.
Licht
Het is vanzelfsprekend dat er voldoende licht moet zijn om werkzaamheden goed uit te kunnen voeren. Bij werk waarbij men kleine details moet kunnen waarnemen, is een hogere lichtsterkte vereist.
De contrasten in een werkruimte (verschil tussen licht en donker) mogen niet te groot zijn. In een donkere hoek in een kantoor is het werken niet prettig.
Oudere medewerkers hebben vaak minder goede ogen en hebben daardoor meer licht nodig op de werkplek. Nieuwe lampen geven relatief meer licht dan de oude. Ook door vervuiling.
Weerspiegeling van licht moet voorkomen worden. Dit kan het zicht beperken en leidt snel tot vermoeidheid. Afhankelijk van de werkzaamheden, moet de verlichtingssterkte voldoen aan de bestaande regelgeving. Om tot optimale verlichting van de werkplek te komen kan men metingen verrichten.
Geluid
Bijna 1 op de 3 werknemers in de EU wordt meer dan een kwart van zijn werktijd blootgesteld aan lawaai. Aanhoudende blootstelling aan harde geluiden, d.w.z. meer dan 80 decibel (dB(A)), kan het gehoor beschadigen. Als men merkt dat men minder goed hoort is het al te laat, want gehoorbeschadiging is onomkeerbaar. Lawaai kan van verschillende bronnen komen, veelal machines maar ook van verkeer en van een ventilatie systeem.
Lawaai op een werkplek kan hinderlijk zijn maar in bepaalde situaties ook gevaarlijk.
Het kan op een langere termijn doofheid veroorzaken. Maar een direct gevaar kan voortvloeien uit het feit dat andere geluiden gemaskeerd worden (storing in apparatuur, lekken in leidingen e.d.) en de verstaanbaarheid van wat anderen zeggen, wordt minder. Dat kan tot misverstanden leiden of waarschuwingen worden niet begrepen.
Er kunnen diverse (lichamelijke) klachten ontstaan, zoals:
▪ misselijkheid;
▪ gespannen spieren;
▪ hoofdpijn;
▪ verminderde concentratie;
▪ vermoeidheid;
▪ nervositeit;
▪ versnelde ademhaling;
▪ maag- en darmklachten;
▪ verhoogde bloeddruk.
gehoorschade Men doet vaak te gemakkelijk over het geluid op het werk. Het is belangrijk dat men de verschijnselen van blijvend gehoorverlies kent, zodat men zichzelf eerder beschermt voordat doofheid optreedt. Deze verschijnselen zijn heel herkenbaar en verstoren tevens het functioneren van de persoon. Het zijn:
▪ moeite hebben met het horen van hoge tonen of zachte geluiden;
▪ moeite hebben met telefoneren
▪ moeite hebben met het volgen van een gesprek in rumoerige omgeving;
▪ horen van fluit-, piep- of bromtonen, die niet uit de omgeving komen.
bronbestrijding De Arbowet schrijft voor dat geluidsoverlast bij de bron moet worden bestreden. Alleen wanneer bronbestrijding niet mogelijk is mag er over worden gegaan tot het dragen van gehoorbescherming. Bestrijding aan de bron kan bijvoorbeeld door:
▪ goed onderhoud van machines en gereedschap, zoals geregeld smeren van lagers;
▪ onafhankelijk funderen van lawaaiproducerende machines, plaatsen op trillingsisolatoren;
▪ toepassen van geluiddempers en geluidsarme kleppen;
▪ lage snelheden kiezen in gasleidingen;
▪ luchtkoelers vervangen door waterkoelers;
▪ verhelpen van sissende lekkages;
▪ vervangen van oude machines;
▪ silencers (geluidsdempers) aanbrengen;
▪ geluidsschermen plaatsen.
Vanaf 80 dB(A) kan gehoorschade ontstaan. Als er niet gemeten wordt is het natuurlijk moeilijk om in te schatten wanneer dit geluids(druk)niveau wordt bereikt. Als een vuistregel kan gebruikt worden:
Wanneer je op een normale gespreksafstand je stem moet verheffen om je verstaanbaar te maken is het geluids(druk)niveau te hoog.
Wanneer lawaai niet meer kan worden bestreden en de werknemer daaraan toch niet mag worden blootgesteld, rest als laatste nog de toepassing van gehoorbescherming.
Meer over het werken in lawaai is te vinden in punt 14.7.
Klimaat
Werkklimaat als samenspel van omstandigheden, waarin werkzaamheden worden verricht, heeft een grote invloed op het werkcomfort.
Ons werkcomfort wordt beinvloed door:
▪ klimatologische omstandigheden;
▪ inspanning op het werk;
▪ kleding.
Een behaaglijk en gelijkmatig werkklimaat is natuurlijk het meest prettig om in te werken. Om dat op de werkplek te realiseren is het belangrijk om te weten welke factoren het werkklimaat beïnvloeden.
invloedsfactoren Het zijn:
▪ luchttemperatuur;
▪ stralingswarmte;
▪ luchtvochtigheid;
▪ hinderlijke luchtbeweging.
De klimatologische omstandigheden dienen zodanig beheerst te worden dat het voor de werknemer comfortabel is. Dus geen hinderlijke luchtbewegingen en een juiste vochtbalans en temperatuur, Een richtlijn voor de werkgever t.a.v. de luchtvochtigheid ligt bij 40-60% relatieve luchtvochtigheid. De luchtsnelheid mag in de zomer niet hoger zijn dan 0,25 m/sec, en in de winter niet hoger dan 0,15 m/sec.
Daar waar het mogelijk is moet het werk zodanig georganiseerd worden dat de blootstelling van de werknemers beperkt wordt.
Het regelen van een "gezond" werkklimaat is een plicht van de werkgever. Dankzij een goed werkklimaat kunnen de werknemers zich beter ontplooien, lekker in hun vel zitten, productief zijn en zich gewaardeerd voelen en wat het belangrijkste is + in gezonde omstandigheden het werk kunnen verrichten. .
Trillingen
Wanneer men werkt met machines en handgereedschap wordt men blootgesteld aan trillingen. Deze kunnen zeer schadelijk voor de mens zijn.
hertz Trillingen worden gemeten in Hz (Hertz). Deze waarde geeft het aantal bewegingen per seconde aan.
Factoren t.a.v. trillingen die invloed kunnen hebben op de gevaren voor de gezondheid zijn:
▪ grootte van de verplaatsing;
▪ versnelling van de verplaatsing;
▪ frequentie van de verplaatsing;
▪ blootstellingduur.
Bij hifi stereoapparatuur spreekt men vaak over apparatuur die frequenties weer kunnen geven van bijv. 40-16.000 Hz. Dit is het klankspectrum dat de mens met het oor kan waarnemen. Lagere frequenties tussen 2-10 Hz, zijn voor het lichaam waarneembare trillingen, bv. veroorzaakt door drilboren, luchthamers, grondverzetmachines of trilplaten.
hand- Bij het gebruik van mechanisch handgereedschap kunnen de hand-armtrillingen armtrillingen leiden tot gezondheidsklachten zoals:
▪ pijn in handen en armen;
▪ gevoelloze vingertoppen;
▪ beschadiging van gewrichten en bloedvaten;
▪ ‘witte vingers’.
lichaams- Bij werkzaamheden in een voertuig (chauffeur) of aan een machine of op een trillingen bewegende vloer krijgt het lichaam lichaamstrillingen te verwerken. Ook hierdoor
kunnen klachten ontstaan:
▪ verminderde concentratie;
▪ aandoeningen aan het evenwichtsorgaan.
Bij langdurige blootstelling aan trillingen kunnen gevolgen ontstaan die chronisch zijn.
Ook hier schrijft de Arbowet voor dat de gevaren aan de bron moeten worden bestreden. Er worden bepaalde eisen gesteld bij het ontwerp van machines. Ook aandacht bij de aanschaf van machines t.a.v. gevaren voor de gezondheid bij trillingen kan helpen trillingsbelasting te beperken.
beheersmaatregelen Bestrijding is verder mogelijk door het aanbrengen van demping/isolatie. Bijvoorbeeld handgereedschappen voorzien van een gedempt handvat of trillingsdempende
handschoenen gebruiken. Ook kan men door toepassing van bv. hydraulische dempers, isolatoren, alternatieve technieken en het beperken van de blootstellingduur de risico’s beperken.