Riethoek binnen de stadsgrenzen van Amsterdam
7.5 Leerpunten relatie burgerinitiatieven en instituties Samenspel
Ook bij groene zelf-governance, waar burgers ‘de lead’ hebben in het realiseren, beschermen en beheren van natuur en landschap, gaat het om het samenspel van actoren: om de realisatie mogelijk te maken van allerlei soorten natuurwaarden en natuurdoelen die in de samenleving belangrijk worden gevonden, is een samenspel nodig tussen instituties, burgerinitiatieven en andere partijen. Behalve dat initiatiefnemers zelf een stevige stempel drukken op de praktijk van groene zelf-governance blijkt ook de houding en rol van overheden bepalend. In de relatie overheid - burger zijn er voor overheden vijf verschillende rollen ofwel relaties met burgers en burgerinitiatieven te onderscheiden: overheid geen rol, overheidsparticipatie, co-creatie, burgerparticipatie en overheidssturing (Salverda et al, 2014), zie ook de figuur 8.
Figuur 9: Rollen overheid in relatie tot actieve burgers (Salverda et al., 2014) Meerdere (overheids)rollen
Veelal is er sprake van meerdere overheidsrollen die tegelijkertijd spelen vanuit verschillende
beleidsterreinen en op verschillende bestuurslagen. Overheden kunnen ook hun rol kiezen per situatie. In sommige situaties is het goed om als overheid de touwtjes in handen te hebben en te kiezen voor overheidssturing of eventueel burgerparticipatie. Andere situaties lenen zich voor een sterke rol van burgers. Als overheden een grote rol voor burgers ambiëren, dan hoort daar ook een minder sturende houding en rol van overheden bij. Welke rol er in welke situatie genomen moet worden, is ook een politieke vraag over de verantwoordelijkheden van overheden in de representatieve democratie en over de waarde van initiatieven van burgers en lokale gemeenschappen. Er zijn verschillende belangen in het spel en het gaat bij het ontwikkelen en beheren van natuur om de creatie van publieke
de kerngroep Samenwerking Elisabeth Groen is daar een mooi voorbeeld van. De overheid moet daar balanceren in zogenaamde publieke waarden (niet alleen groen, maar ook de behoefte aan
woningbouw en/of sportvoorzieningen), waarden die uit een burgerinitiatief komen (de groene visie op het gebied zonder woningbouw) en particuliere belangen (bijv. van omwonenden die liever geen woningbouw willen, terwijl tegelijkertijd de behoefte aan (huur)woningen hoog is).
In de voorbeelden van groene zelf-governance in deze studie zien we verschillen in de
machtsverhoudingen tussen overheid en burger. In Amersfoort is sprake van een grote mate van gelijkwaardigheid, waarbij uiteindelijk de invulling van het gebied in grote lijnen overeenkomst met de wensen van het burgerinitiatief en ook binnen het besluitvormingsproces de machtsbalans gelijk- waardig lijkt. De gemeente heeft haar eigen traditionele kaders behoorlijk losgelaten. Bij de Marke Gorsselse Heide is het regimeniveau vooraf dwingend en bepalend geweest, onder andere door het opstellen van een herstel- en beheerplan. Maar tevens is er veel vrijheid geboden aan de Stichting Marke Gorsselse Heide. Bij De Ruige Hof is duidelijk geen sprake van gelijkwaardigheid. Daar lijkt de vereniging bij de gratie van een gebrek aan dringende andere beleidsdoelen met het gebied te mogen functioneren. Ook hoe burgers en initiatiefnemers zich opstellen is hierbij relevant. De kern van de beheerpraktijk van Natuurvereniging de Ruige Hof is bijvoorbeeld dat ze juist minder geneigd zijn zich met de bestuurspraktijk te bemoeien. Dat wordt als last gezien, de motor van het initiatief ligt in het uitvoeren van het initiatief zelf en niet zozeer in het onderhouden van contacten. Misschien laten ze daardoor kansen liggen, maar misschien ligt hier ook een regime verantwoordelijkheid bij de lokale overheid.
Wederzijds vertrouwen
De aanwezigheid van en vertrouwen in de burgers en hun expertise en netwerken is essentieel. Alleen als er vertrouwen is, zijn instituties bereid om samen te werken of taken over te dragen. Vice versa geldt voor burgers, ook zij moeten fiducie hebben en krijgen in ambtenaren. En dat vertrouwen wordt opgebouwd in concrete praktijken. Het vertrouwen vanuit overheden in burgers zien we op
verschillende manieren terug. In de praktijk rond de kerngroep Samenwerking Elisabeth Groen uit het vertrouwen zich in een zeer grote, vrijwel gelijkwaardige rol voor burgers. In de praktijk rond de Stichting Marke Gorsselse Heide lijkt het vertrouwen in burgers aanwezig, maar ook nog in opbouw. Het door DLG opgestelde beheerplan is hier een illustratie van. In de praktijk van de Natuurvereniging lijkt er sprake van desinteresse vanuit overheidswege en/of men vindt dat de praktijk helemaal zelfstandig kan en moet opereren. De Natuurvereniging heeft het echter best moeilijk op het moment en dat roept de vraag op of de nadruk op het stimuleren van beginnende initiatieven en het idee dat initiatieven die in een verdere fase verkeren op eigen benen moeten staan, leidt tot gemiste kansen. Mocht je als overheid beheerpraktijken waarderen en willen stimuleren, dan moet je als overheid wellicht van het idee af dat met name startende initiatieven interessant zijn en (financiële)
ondersteuning nodig hebben. Bij bestaande initiatieven kun je met kleine bedragen juist veel bereiken, er is veel ‘value for money’ daar.
Leren door samen te doen
De praktijken van groene zelf-governance bevinden zich in een context van veranderende rol- verdelingen tussen overheden en burgerinitiatieven bij het realiseren van natuur en landschap. Het handen en voeten geven aan overheidsparticipatie en co-creatie in het natuurdomein betreft alle overheidslagen en ook natuur- en landschapsorganisaties (Salverda et al. 2014). Deze instituties kunnen een stimulerende en ondersteunende rol op zich nemen. Een belangrijke les uit de praktijken van groene zelf-governance is dat er geleerd wordt door samen te doen: in de praktijken van groene zelf-governance wordt aan vertrouwen en ervaring gewerkt. Samenwerken met en ruimte geven aan burgerinitiatieven is voor iedereen een zoektocht. Ook in de verhouding tussen het geven van ruimte aan de energie van initiatieven en het nemen van bestuurlijke verantwoordelijkheid en afweging van het publieke belang, is het per situatie zoeken naar de juiste balans. De nadruk op praktijken in dit onderzoek laat zien dat elke praktijk verschillend is en binnen een specifieke context tot stand komt. Een open houding en de bereidheid om fouten te maken helpt om van de praktijken van groene burgerinitiatieven te leren.
Literatuur
Arnouts, R.C.M., Kamphorst, D.A., Arts B.J.M., Van Tatenhove, J.P.M. (2012). Innovatieve governance voor het groene domein. Governance-arrangementen voor vermaatschappelijking van het natuurbeleid en verduurzaming van de koffieketen. WOt-werkdocument 306. WOT Natuur & Milieu, WUR.
Arts, B.J.M., Behagel, J.H., Bommel, S. van, Koning, J. de, Turnhout, E. (2013). Forest and Nature Governance. A Practice Based Approach. Springer, Dordrecht.
Auto en Vervoer (2012). Waar is de snelweg A3? http://auto-en-vervoer.infonu.nl/verkeer/95217-waar-is- de-snelweg-a3.html.
Bevir, M. (2005). New labour: a critique. Routledge, London, UK.
Boer, A. (2014). Herrie om geluid op grote stille heide. De Stentor, zaterdag 14 juni 2014, p. 8-9. Bourdieu, P. (1990). The Logic of Practice. Stanford University Press, Stanford, California. , 333 pp. Bourgon, J. (2011). A new synthesis of Public Administration: Serving in the 21st Century (Queen’s Policy
Studies) Montreal: McGill-Queens’ University Press
College van B&W Amersfoort (2013). Opdracht van het College van B&W aan de Kerngroep Samenwerking Elisabeth Groen om te komen tot een inrichtings- en beheerplan voor de Elisabethlocatie en een plan van aanpak voor het vervolg. Doc. nr. 4368165.
Dam, R., van, Salverda, I., During, R. (2010). Strategieën van burgerinitiatieven Burgers en Landschap. Deel 3. Wageningen: Alterra, Wageningen UR.
Dam, R.I. van; Salverda, I.E. ; During, R. ; Duineveld, M. (2014). Burgers en hun Landschap : burgerparticipatie en maatschappelijk initiatief. Wageningen: Alterra, Wageningen UR. De Ruige Hof (zonder jaar) Visuele documentaire (DVD). Amsterdam
De Ruige Hof (2012) Beleidsplan Natuurvereniging de Ruige Hof: 2012 t/m 2016. Amsterdam De Ruige Hof (2015) Jaarverslag 2014 – Natuurvereniging De Ruige Hof, Amsterdam.
Farjon, H.[J.M.J.] & R.C.M. Arnouts (2013). Leren van het energieke platteland: lokale en regionale
arrangementen voor duurzame plattelandsontwikkeling. PBL-rapport. Planbureau voor de Leefomgeving, Den Haag/ Bilthoven.
Geels, F.W. (2011). The multi-level perspective on sustainability transitions: Responses to seven criticisms. Environmental Innovation and Societal Transitions 1, 24-40.
Geels, F.W., Schot, J. (2007). Typology of sociotechnical transition pathways. Research Policy 36, 399-417. Gemeente Amersfoort (2012). ‘Inrichting en beheerplan Park Randenbroek.’ Retrieved 07-10, 2014, from
http://www.amersfoort.nl/4/parkrandenbroek/Park-Randenbroek-Projectarchief/Park-Randenbroek- Projectarchief-Besluitvorming/Structuurvisie-info/Inrichting--en-beheerplan.html
Giddens, A. (1984). The constitution of society: outline of the theory of structuration. Polity Press, Cambridge, UK.
Grin, J. (2010). Understanding transitions from a governance perspective. Transitions to sustainable development. New direction in the study of long term transformative change. J. Rotmans, J. Schot and J. Grin. London, Routledge: 223-319.
Hajer, M. (2011). De energieke samenleving. Op zoek naar een sturingsfilosofie voor een schone economie. PBL-rapport. Den Haag: Planbureau voor de Leefomgeving.
Hargreaves, T., Longhurst, N., Seyfang, G. (2013). Up, down, round and round: Connecting regimes and practices in innovation for sustainability. Environment and Planning A 45, 402-420.
Hoffman, J. (2013). Theorizing power in transition studies: The role of creativity and novel practices in structural change. Policy Sciences 46(3): 257-275.
Kerngroep Samenwerking Elisabeth Groen (2013). Samenvatting opdracht en randvoorwaarden herinrichting Elisabethlocatie. Amersfoort.
Koning, J. de, Benneker, C. (2013). Bricolage Practices in Local Forestry, in: Arts, B.J.M. et al, (Eds.), Forest and Nature Governance. A Practice Based Approach. Springer, Dordrecht, pp. 49-67.
Köning (2007). Waar is er geen A3. NRC Handelsblad, 23-04-2007.
Loorbach, D. (2010). Transition management for sustainable development: A prescriptive, complexity-based governance framework. Governance 23, 161-183.
88 |
WOt-technical report 73Mattijssen, T.J.M., Buijs, A.E., Elands, B.H.M. & R.I. van Dam (2015) De betekenis van groene
burgerinitiatieven. Analyse van kenmerken en effecten van 264 initiatieven in Nederland. WOt-rapport 127. WOT Natuur & Milieu, Wageningen University & Research.
Muilwijk M. en Bleumink (2012). De winst van vrijwilligerswerk in landschapsbeheer. Een quick scan naar de sociaal maatschappelijke, ecologische, recreatieve, educatieve en economische effecten van
vrijwilligerswerk in landschapsbeheer in Noord-Holland. Landschap Noord-Holland.
Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijkrelaties (2013). De Doe-democratie. Kabinetsnota ter stimulering van een vitale samenleving. Min. BiZa, Den Haag
Ministerie van Economische Zaken (2014). Rijksnatuurvisie 2014 ‘Natuurlijk Verder’. Min. EZ, Den Haag. Oosten, A. van (2014). Eindrapport Gorsselse heide. (Notitie van Adriaan van Oosten, Zutphen –
procesbegeleider). Stichting Vrienden van de Gorsselse Heide.
Poppe, K.J., Termeer, C., Slingerland, M. (2009). Transitions towards sustainable agriculture and food chains in peri-urban areas. . Wageningen Academic Publishers, Wageningen, the Netherlands.
Reckwitz, A. (2002). Toward a Theory of Social Practice. European Journal of Social Theory 5, 243-263. Rip, A., & Kemp, R. (1998). Technological change, in: Rayner, S., Malone, E. (Eds.), Human Choices and
Climate Change 2. Battelle, Colombus, Ohio, pp. 327-399.
Rotmans, J. (2003). Transitiemanagement, sleutel voor een duurzame samenleving. Van Gorcum, Assen. Rotmans, J., Kemp, R., Van Asselt, M. (2001). More evolution than revolution: Transition management in
public policy. Foresight 3, 15-31.
Salverda, I., Pleijte, M. en R. van Dam (2014). Meervoudige democratie. Meer ruimte voor burgerinitiatieven in het natuurdomein. Wageningen: Alterra, Wageningen UR.
Schatzki, T. (2011). Where the action is (on large social phenomena). University of Kentucky.
Schatzki, T. (2012). A primer on practices., in: Higgs, J., Barnett, R., Billett, S., Hutchings, M., Trede, F. (Eds.), Practice-Based Education. Perspectives and Strategies. Sense Publishers, Rotterdam, the Netherlands.
Schatzki, T.R., Knorr Cetina, K. (2001). The practice turn in contemporary theory. Routledge, London [etc.]. Seyfang, G., Haxeltine, A., Hargreaves, T., Longhurst, N. (2010). Energy and communities in transition -
Towards a new research agenda on agency and civil society in sustainability transitions, Working Paper - Centre for Social and Economic Research on the Global Environment, pp. 1-21.
Shove, E. (2010). Beyond the ABC: Climate change policy and theories of social change. Environment and Planning A 42, 1273-1285.
Shove, E., Pantzar, M., Watson, M. (2012). The dynamics of social practice: everyday life and how it changes. Sage Publications, London.
Spaargaren, G. (2011). Theories of practices: Agency, technology, and culture. Exploring the relevance of practice theories for the governance of sustainable consumption practices in the new world-order. Global Environmental Change 21(3): 813-822.
de Stentor (2007). Gorsselse Heide te kwetsbaar. Publicatiedatum: 25 januari 2007.
Theunissen, L., Bongers, F. (2004). De Ruige Hofhouding. Serie: neem de natuur mee de wijk in. Geers Offzet, Gent-Zeehaven.
Watson, M. (2012). How theories of practice can inform transition to a decarbonised transport system. Journal of Transport Geography 24: 488-496.
Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid (2012). Vertrouwen in burgers. Amsterdam: Amsterdam University Press. Geraadpleegde websites www.buurbook.nl www.hetbeekdal.nl www.hetnieuwesamenwerken.net www.ijssellandschap.nl www.landschapnoordholland.nl www.markegorsselseheide.nl www.deruigehof.nl www.stichtingoase.nl/natuurpark-klarenbeek
Verantwoording
Voor dit project is een klankbordgroep samengesteld bestaande uit: Suus Boerma (Staatsbosbeheer), Froukje Boonstra (Wageningen Environmental Reserach (Alterra)), Patricia Braaksma (Ministerie van Economische Zaken), Annemarth Idenburg (Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid), Kris van Koppen (Wageningen University), Eeke Landman-Sinnema (Ministerie van Economische Zaken), Sonja Kruitwagen (Planbureau voor de Leefomgeving) en Ger van den Oetelaar (Stichting Ark). Vanuit PBL werd het project begeleid door Hans Farjon.