3.2 Idioom
3.2.5 Kwantitatieve analyse vertaling idioom
Totaal: 71
Calquevertaling: 14
77 Zelfde betekenis, andere vorm: 24
Parafrasering: 12 Weglating: 1 Compensatie: 12
Wat opvalt aan deze aantallen is dat zelfde betekenis, andere vorm met 33,8% het vaakst voorkomt. In het Nederlandse idioom zijn blijkbaar goede alternatieven te vinden voor sommige Russische uitdrukkingen. De calquevertaling komt hierna met 19,7% het meest voor. Hieruit blijkt dat de vertaler op de doeltaal georiënteerd was. In 16,9% van de gevallen is er geparafraseerd. Dit is niet in lijn met de verwachting van Baker (1992: 74), volgens wie
parafrasering de meest gebruikte vertaalstrategie voor idiomen is. Dat een idioom in dezelfde
vorm en met dezelfde betekenis vertaald kan worden, is redelijk weinig gebeurd met 11,2%. Dit lag wel in de lijn der verwachting, aangezien Baker (1992: 72) al aangaf dat deze
vertaalstrategie maar in een klein aantal gevallen mogelijk is. Weglating is slechts eenmaal gebeurd, maar er is wel ruimschoots gecompenseerd, namelijk in 16,9% van de gevallen. Deze compensaties hebben niet alleen die ene weglating gecompenseerd, maar ook de parafraseringen, aangezien het bij een parafrasering niet is gelukt om het in het Nederlands net zo spreektalig te maken als in het origineel.
78
4 Conclusie en discussie
De doelen van deze scriptie waren om een zo goed mogelijke vertaling van Adam i Mirjam te maken en te onderzoeken op welke wijze de cultuurspecifieke elementen idioom en realia zijn vertaald. Adam en Mirjam voldoet aan mijn idee van een goede vertaling, omdat de tekst nauwkeurig vertaald is, duidelijk geformuleerd is en een zekere natuurlijkheid kent. Ook klinkt de stijl van de originele auteur door in de vertaling.
Uit de analyses van de vertaling van realia en idioom kan de conclusie getrokken worden dat de oriëntatie van de vertaler vaak bij de brontaal heeft gelegen. Dit blijkt uit het feit dat retention, specification en direct translation veel gebruikte vertaalstrategieën zijn geweest voor de vertaling van realia, en dat calquevertaling een regelmatig gebruikte vertaalstrategie is geweest voor de vertaling van idioom. Toch heeft de oriëntatie van de vertaler in lang niet alle gevallen bij de brontaal gelegen, maar ook regelmatig bij de doeltaal. Dit blijkt bij de vertaling van idioom uit het hoge aantal gevallen waarin de betekenis gelijk is gebleven, maar de vorm anders, en uit het feit dat er in 25% van de realiavertalingen een doeltaalgeoriënteerde vertaalstrategie is gebruikt. Weglating van een reale is geen enkele keer voorgekomen en weglating van idioom in de doeltekst is in slechts een geval voorgekomen. De uitkomsten van deze analyses zijn deels in lijn met de verwachtingen die ik in de
hypothesen heb geformuleerd. Het percentage parafraseringen was echter lager dan ik op basis van de theorieën van Baker (1992) had verwacht. Mijn hypothesen waren daarnaast gebaseerd op de aard van de tekst en op de voorkeuren van de beoogde doeltekstlezer. Wat verder blijkt uit de analyses is dat de door Tirkkonen-Condit (2004: 178)
geformuleerde unique items hypothesis – de hypothese die stelt dat in vertaalde tekst minder unieke elementen voorkomen dan in het origineel – ook voor deze vertaling lijkt op te gaan. Bij de analyse van de vertaling van idioom kwam het in twee gevallen voor dat Roebina zelf een uitdrukking had bedacht, maar dat deze unieke elementen in de vertaling toch
genormaliseerd zijn.
Het onderzoek dat in deze scriptie is gepresenteerd, levert een bijdrage aan de bestaande kennis over de vertaalproblematiek omtrent realia en idioom in literaire teksten in het algemeen en specifiek in Russische literaire teksten die naar het Nederlands vertaald worden. In dit onderzoek zijn de veel geciteerde modellen van Pedersen (2005) en Baker (1992) op elementen uit de nieuw vertaalde tekst Adam en Mirjam toegepast. De
tekortkomingen die de modellen voor dit onderzoek hadden, heb ik aangevuld met
79 dat parafrasering de meest gebruikte vertaalstrategie is voor idioom, is ook voor deze
vertaling waar gebleken. Verder bleek de unique items hypothesis (Tirkkonen-Condit 2004) door dit onderzoek bevestigd te worden.
Een discussiepunt dat de kritische lezer naar aanleiding van deze scriptie zou kunnen opbrengen, is dat ik zowel de vertaler als de onderzoeker ben. Van de ene kant is het altijd lastig om kritisch naar je eigen werk te kijken, maar van de andere kant moet een vertaler altijd een kritische houding hebben ten opzichte van zijn/haar eigen vertaling, om die te kunnen verbeteren en om vertaalkeuzes te verantwoorden. Zelf denk ik dat mijn dubbele rol in deze scriptie ook positieve waarde heeft omdat het hierdoor mogelijk is geweest om in de kwalitatieve analyse precies te kunnen beschrijven wat mijn overwegingen waren en hoe ik tot mijn uiteindelijke keuzes ben gekomen. Een andere onderzoeker zou daar alleen maar naar kunnen gissen.
Een ander discussiepunt zou kunnen zijn dat er in de kwalitatieve analyse slechts een select aantal gevallen is uitgelicht en de analyse dus niet compleet is. Door beperkte ruimte is het niet mogelijk geweest om elk geval toe te lichten. Het inzicht in de overwegingen om een bepaalde vertaalstrategie te kiezen is daardoor niet voor elk geval helder. Toch denk ik dat de selectie die ik heb gemaakt goed genoeg is om kennis te nemen van de verscheidenheid aan vertaalproblemen die ik tegengekomen ben.
Toekomstig onderzoek zou zich kunnen richten op hoe realia en idioom in andere genres, bijvoorbeeld non-fictie of journalistieke teksten, worden vertaald, en wat de
overeenkomsten en verschillen zijn met de vertaling van realia en idioom in literaire teksten. Ik denk dat dit een interessante invalshoek is, omdat elk tekstgenre vraagt om een andere manier van vertalen waardoor de uitkomsten van een onderzoek naar de vertaling van realia en idioom weleens heel anders zouden kunnen zijn dan de uitkomsten van het onderzoek van deze scriptie.
80
5 Bibliografie
Baker, M. (1992). In Other Words : A Coursebook on Translation. London etc: Routledge.
Gentes, A. A. (2005). Katorga: Penal labor and tsarist siberia na.
Grit, D. (1997). De vertaling van realia. Filter. Tijdschrift Over Vertalen, 4(4), 42-48.
Honselaar, W., & Kramer, A. (2005). Groot Russisch-Nederlands woordenboek. Amsterdam: Uitgeverij Pegasus.
Kovács Gabriella. (2016). An evergreen challenge for translators – the translation of idioms. Acta Universitatis Sapientiae: Philologica, 8(2), 61-77.
Leppihalme, R. (2011). Realia. In L. v. Doorslaer, & Y. Gambier (Eds.), Handbook of
translation studies vol. 2, 126-130. Amsterdam; Philadelphia: John Benjamins Pub. Co.
Lubensky, S. (2013). Russian-English Dictionary of Idioms. New Haven: Yale University Press.
Newmark, P. (1988). A textbook of translation. New York: Prentice Hall.
Novitskaja, O., Metz, E., & ACLC. (2013). О проблеме эквивалентности перевода фразеологических единиц: На примере русско-нидерландского фразеологического словаря. Belgian contributions to the XV International Congress of Slavists, Minsk 2013. Amsterdam: Uitgeverij Pegasus, 99-116.
Pedersen, J. (2005). How is culture rendered in subtitles. Paper presented at the MuTra 2005–
Challenges of Multidimensional Translation: Conference Proceedings, 1-18.
Roebina, D. (2019). Ljoebka (vertaald door Ad Winnubst en Hein Remmen). Amsterdam: Uitgeverij Pegasus.
Roebina, D. (2011). Polnoe sobranie rasskazov v odnom tome. Moskva: Ėksmo.
Ronell, A. P. (2008). Some thoughts on Russian-language Israeli fiction: Introducing Dina Rubina. Prooftexts: A Journal of Jewish Literary History, 28(2), 197-231.
Tirkkonen-Condit, S. (2004). Unique items - over- or under-represented in translated
language? In Translation Universals: Do They Exist?, Ed. A. Mauranen & P. Kujamaki, 177- 186. Amsterdam/Philadelphia: John Benjamins Pub. Co.
81 Vinay, J. P. (., Darbelnet, J. (., & Sager, J. C. (. (1995). Comparative stylistics of French and
English : A methodology for translation. Amsterdam: Benjamins.
Vojnova, L. A., & Molotkov, A. I. (1986). Frazeologičeskij slovarʹ russkogo jazyka : Svyše
4000 slovarnych statej (4th ed.). Moskva: Russkij jazyk.
Internetbronnen
Bolsjoj Tolkovyj Slovar (2014, 11 maart). Gramota.ru politsaj. Geraadpleegd op 12 juni 2020.
http://gramota.ru/slovari/dic/?word=%D0%BF%D0%BE%D0%BB%D0%B8%D1%86%D0 %B0%D0%B9&all=x
Bolsjoj Tolkovyj Slovar (2014, 11 maart). Gramota.ru pani. Geraadpleegd op 12 juni 2020.
http://gramota.ru/slovari/dic/?lop=x&bts=x&ro=x&zar=x&ag=x&ab=x&sin=x&lv=x&az=x& pe=x&word=%D0%BF%D0%B0%D0%BD%D0%B8
Dina Roebina (2020, z.d.). Website Dina Rubina. Geraadpleegd op 17 maart 2020.
https://www.dinarubina.com.
Onze Taal (2011, 14 april). Naar de gallemiezen gaan. Geraadpleegd op 15 juni 2020.
https://onzetaal.nl/taaladvies/naar-de-gallemiezen-
gaan/#:~:text=Het%20Bargoens%20was%20de%20geheimtaal,mioes%20('minderwaardighei d').
Van Dale (2020, z.d.). Gratis woordenboek. Geraadpleegd op 25 mei 2020.
82
Appendix
Analyse realia
Russische reale Nederlandse vertaling Vertaalstrategie
1. в пригородную электричку
het boemeltreintje Substitution - paraphrase – sense transfer
2. на станции Чирчик op station Tsjirtsjik Retention – complete - unmarked
3. на площади Сиона op het Zionplein Official equivalent
4. в Реховот naar Rehovot Retention – complete -
unmarked 5. постерами с
вывесок Пиросмани
posters van de schilderijen van de beroemde Georgische kunstschilder Pirosmani
Specification - explicitation
6. Стиль - грузинский духан
Het had de stijl van een typisch Georgisch cafeetje
Kernvertaling
7. Нахалат-Шивъа “Nachalat Shiva” Retention – complete - marked
8. из Уругвая uit Urugay Official equivalent
9. «Шен хар венахи» “Sjen Char Venachi” Retention – complete - unmarked
10. в […] Палестину Naar […] Palestina Official equivalent
11. Герр Менцель Herr Menzel Rentention – TL adjustment 12. Некоторое время при участии заинтересованной Ольги мы выбирали между изабеллой и киндзмараули
Bij het kiezen van de Georgische wijn nam Olga
belangstellend deel aan het gesprek en het duurde even voordat we beslist hadden of we een Izabella of een Kindzmarauli zouden nemen.
Specification - explicitation
13. изабеллой Izabella Retention – TL adjustment
14. киндзмараули Kindzmarauli Retention – TL adjustment
15. хванчкаре Chvantsjkara Retention – TL adjustment
16. О Гродненском Over dat in Grodno, Wit- Rusland
Specification - explicitation
17. лобио lobio Retention – complete -
83
18. с лавашем met lavasj Retention – complete -
unmarked
19. юденрат Jodenraad Retention – TL adjustment
20. на котором курились две маленькие Фудзиямы
waarop twee kleine vulkanen stonden te roken
Kernvertaling
21. у синьора Марчелло
naar signor Marcello Retention – complete - unmarked
22. в Эрец-Исраэль naar het Land Israël Direct translation – calque
23. «Бриха» de “Bricha” Retention – complete -
unmarked
24. И в Шестидневную In de Zesdaagse Oorlog Official equivalent 25. в институте
Вайцмана
het Instituut voor de
Wetenschappen in Rehevot
Kernvertaling en
specification - explicitation 26. в Войну Судного
дня
Jom Kippoeroorlog Official equivalent
27. музея «Яд ва-Шем» het Yad Vashem Museum Retention – complete - unmarked 28. Аллею Праведников de Allee van de Rechtvaardigen onder de Volkeren Official equivalent
29. в Эдеме in Eden Official equivalent
30. кашрут “kasjroet” Retention – complete -
marked 31. театра «Гешер» van het Gesjer Theater in
Tel Aviv
Specification - explicitation
32. Грамм по пятьдесят Een gram of vijftig Direct translation - calque
33. в Беркли in Berkeley Official equivalent
34. Сан-Франциско San Francisco Official equivalent 35. Масличной горы de Olijfberg Official equivalent 36. Мертвому морю de Dode Zee Official equivalent 37. второго этажа eerste verdieping Substitution – cultural –
transcultural ECR
38. фюрера de Führer Official equivalent
39. У них свояк в полицаях служил
Hun zwager collaboreerde met de moffen
Substitution – paraphrase – sense transfer
84 40. А закажите-ка,
пани, еще чего- нибудь выпить
En bestelt madam nog iets te drinken
Substitution – cultural - transcultural
Analyse idioom
Russisch idioom Nederlandse vertaling Vertaalstrategie
1. да что там! Ach, laat ook maar! Zelfde betekenis, andere vorm
2. Чёрт-те что God weet Zelfde betekenis, andere
vorm 3. не может описать
чувство
упоительной…
Dat gevoel van verrukking is met geen pen te
beschrijven…
Compensatie
4. сахарное свечение suikerwitte gloed Calquevertaling 5. «дворники» De ruitenwissers Weglating 6. И чего я всегда
лезу, куда меня не просят ...
Waarom bemoei ik me toch altijd met andermans zaken…
Parafrasering
7. черт возьми Wat doet het ertoe Zelfde betekenis, andere vorm
8. балда стоеросовая Stomme kluns Zelfde betekenis + vorm 9. День у вас
насмарку
Uw dag is helemaal naar de Filistijnen
Zelfde betekenis, andere vorm 10. Я алчно устремилась к добыче, сигналя впрок и распугивая всех вокруг, дабы никто не покусился… Ik snelde gretig en al toeterend op mijn prooi af, terwijl ik iedereen om me heen afschrikte, zodat niemand er met de buit vandoor zou gaan.
Calquevertaling
11. как кривой зуб в челюсти
als een scheve tand in een feilloos recht gebit
Calquevertaling (+ explicitatie)
12. Черт побери Verdomme Zelfde betekenis, andere
85 13. Вот это да Dat was niet mis Zelfde betekenis, andere
vorm 14. которого я вечно
стыжусь
Ik schaamde me altijd dat ik zo’n nieuwsgierig aagje was.
Compensatie 15. Все ароматы леса — как в рекламе! Ochtend-in-het-bos-geur, net als in de reclames! Compensatie 16. влюбленные до судорог
die tot stuiptrekkingen toe verliefd waren
Calquevertaling
17. О боже Mijn God Zelfde betekenis + vorm
18. А что это Wat krijgen we nou Zelfde betekenis, andere vorm 19. Вы хотите пролистнуть половину моей жизни и заглянуть в конец…
wilt u soms de helft van mijn levensverhaal doorbladeren en vluchtig het einde inkijken..?
Calquevertaling
20. как связанная овца als een vastgebonden schaap Calquevertaling
21. бледный как смерть Lijkbleek Zelfde betekenis, andere vorm
22. перепутавшей все нити своей судьбы
die alle lijnen van haar lot door de war haalde
Calquevertaling
23. Ни черта вы не понимаете, конечно
U begrijpt er natuurlijk geen snars van
Zelfde betekenis, andere vorm
24. Вот этого еще моей астме не хватало
Dat moest er nog eens bijkomen met mijn astma
Parafrasering
25. но чувствовала этот миг печенками
maar ik voelde het op dat moment met alle vezels van mijn lichaam
Zelfde betekenis, andere vorm
26. называл их говнюками
noemde hen hufters Zelfde betekenis + vorm
27. вояки херовы die klotestrijders Zelfde betekenis, andere vorm
28. а он все тянет Maar hij schuift het almaar voor zich uit
Parafrasering
29. катиться куда подальше со своей
op te zouten met zijn Allee van de Rechtvaardigen
Zelfde betekenis, andere vorm
86 Аллеей
Праведников 30. в раскатанную по
полу тряпку
ze in een over de vloer uitgewalst vod zou zijn veranderd
Calquevertaling
31. двинувшись ни на пядь
gaf geen duimbreedte toe Compensatie
32. Это был мой личный Праведник Мира
Dat was mijn persoonlijke Rechtvaardiger
Calquevertaling
33. плевала я на ваш кашрут
ik heb maling aan die kasjroet van u
Zelfde betekenis, andere vorm
34. Опять пронесло Wat hebben we een mazzel Compensatie 35. Послушайте…
Будьте любезны!
joehoe Parafrasering
36. Водка, в конце концов
Of wodka, waarom ook niet Parafrasering
37. — Тогда выпьем — черт с ним, за это тоже, разумеется, надо выпить
‘Daar drinken we op’, zei ze, ‘naar de duivel ermee’
Zelfde betekenis, andere vorm
38. Опрокинула махом в рот все, что было в рюмке.
De hele inhoud van het glaasje sloeg ze in een keer achterover.
Zelfde betekenis, andere vorm
39. Ну-у, поехали Ja hoor, daar gaan we Parafrasering 40. «госдепартаменту» de “bovenkamer” Parafrasering 41. бледная, как
мертвец из могилы
lijkbleek Zelfde betekenis, andere vorm 42. А она как назло опять потянулась к пачке, достала и закурила новую сигарету, последнюю
Het was alsof de duivel ermee speelde toen ze opnieuw naar het pakje reikte en een nieuwe sigaret tevoorschijn haalde en aanstak. Compensatie 43. Так и быть, едем дальше без горючего и без смазки мотора
Nou, goed dan, we zullen zonder brandstof en zonder de motor te smeren
verdergaan
87
44. именно так dat was het Parafrasering
45. Я, к счастью, маленькая была, хрупкая, как ребенок
Gelukkig was ik heel klein en tenger als een kind
Zelfde betekenis + vorm
46. Вы хотите споить меня?
Wilt u me soms dronken voeren?
Zelfde betekenis, andere vorm
47. Мне плевать на причины
Het kan me geen moer schelen om welke redenen
Zelfde betekenis, andere vorm 48. Дура, дура проклятая, говорила я себе, давно бы лежала спокойно, как все…
Een dwaas, een verdomde dwaas, noemde ik mezelf. Ik had allang “rustig gelegen” kunnen hebben, zoals alle anderen
Calquevertaling
49. Великий Кальций! Allemaal dankzij het Calcium!
Parafrasering
50. Он —
израильтянином до последней жилочки
Hij was een Israëliër in hart en nieren
Zelfde betekenis, andere vorm
51. Напротив, я работала, как каторжная
Integendeel, ik had vandaag al gewerkt als een paard, dus ik kon wel wat rust
gebruiken
Zelfde betekenis, andere vorm (+ explicitatie)
52. Пабло чуть в обморок не упал
Pablo viel bijna flauw Parafrasering
53. старый хрен Oude lul Zelfde betekenis + vorm
54. наклюкалась, как свинья
u bent straalbezopen Parafrasering
55. Полная чехарда в ее голове
Die hele janboel in haar hoofd
Zelfde betekenis + vorm
56. на черта ты нам we kunnen je hier missen als de pest
Zelfde betekenis, andere vorm
57. сопля жидовская joodse snotaap Zelfde betekenis, andere vorm
58. чтоб одних
говнюков избавить от других
говнюков?
Om een paar klootzakken te redden van andere
klootzakken?
88 59. как выпрастывалась
из могилы, будто новорожденный из чрева
Ze wurmde zich uit het graf zoals een baby zich uit de baarmoeder wurmt
Calquevertaling
60. Опять пронесло Wat hebben we een mazzel dat we niet daar zitten
Compensatie
61. Вы на меня полдня угробили
Door mij is uw halve dag naar de gallemiezen
Compensatie
62. Чертова погода, чертов дождь
En dat verdomde weer, alsmaar die verdomde regen
Zelfde betekenis, andere vorm
63. А мама была — кремень
Maar mijn moeder was een taaie.
Zelfde betekenis, andere vorm
64. «заизюмленной» “verrozijnd” Calquevertaling 65. я не могла понять ik kon er niet zo snel de
vinger op leggen
Compensatie
66. вы промокли U bent tot op de draad natgeregend
Compensatie
67. Ничего не выходило!
Het ging voor geen meter! Compensatie
68. Она с
любопытством следила за этими беспомощными выкрутасами
Ze had mijn hulpeloze capriolen belangstellend in de gaten gehouden
Compensatie
69. я не поверила своим глазам
Ik kon mijn ogen niet geloven
Zelfde betekenis + vorm
70. скатерти- самобранки
Tafeltje-dekje Zelfde betekenis+ vorm
71. к урожайному времени