3 HABITATS EN HUN FUNCTIONEREN
3.5 Kust als menselijk habitat
De kust is ook een belangrijke habitat voor de mens, vooral in zijn hoedanigheid als recreant. Er kunnen met oog op het recreatief gebruik daarbij ook verschillende habitats worden onderscheiden met daarbij behorende habitat eisen. Zonnebaden stelt andere eisen aan het strand dan een beach buggy. In algemene lijnen kunnen de volgende habitats worden onderscheiden:
• Ondiepe kustzone, geschikt voor zeilen, zwemmen en andere vormen kleine watersport, vooral voor zwemmen geldt dat er geen sprake mag zijn van gevaarlijke stromingen.
• Brandingszone, geschikt voor zwemmen en pootje baden, mits voldoende veilig.
• Breed sportief strand, compactere bodem, geschikt voor diverse strandsporten zoals vliegeren, zeilbuggies.
• Zonnestrand, vooral fijn zand, slibvrij, geschikt om een handdoek neer te leggen, bij voorkeur dicht bij een strandopgang.
• Vrij toegankelijke witte duinen, geschikt voor struinen en wandelen en om de dag in een duinpan door te brengen.
• Duinmeer, geschikt voor pootje baden en bij voldoende diepte ook voor zwemmen. Voorwaarde is dat het water vrij is van ziekten, iets wat bij medegebruik door vogels niet is te garanderen (zie ook stukje zwemmersjeuk).
Voor plant en dier geldt dat ze al naar gelang de aanwezige condities zich al dan net zullen vestigen. Voor de mens ligt dit anders. Gebruik en ook acceptatie van een nieuwe situatie zoals die ontstaat door de aanleg van de Zandmotor worden bepaald door meerdere factoren. Zo houdt men vooreerst vast aan het gebruikelijke doen, we hebben hier altijd gezonnebaad, en als dat niet meer kan, ziet men vooreerst louter beperkingen en geen nieuwe mogelijkheden. De mens moet hoe dan ook worden begeleid in de wijze waarop hij zijn recreatiehabitat in gebruik neemt. Communicatie en voorlichting spelen daarbij een belangrijke rol, maar zo nodig ook zonering in recreatief gebruik.
Aan de hand van onderstaande matrix (Tabel 3.7) hebben we het krachtenveld getracht te beschrijven, waarin de Zandmotor als interventie plaatsvindt. Daarbij komen aan aantal doelgroepen verdeeld over vier grote velden naar voren. Die doelgroepen dienen te worden geïnformeerd over nut en noodzaak van de verandering in het denken en doen bij de transformatie van het kustbeheer. De perceptie van de gebruiker of consument van het kustgebied is van belang voor het draagvlak onder verandering en innovatie. Dit onderzoek richt zich slechts op een deel van die gebruikers, maar misschien wel de meest direct betrokkenen, omdat de beleving van dit deel van de Zuid Hollandse kust sterk zal veranderen.
Vanwege de grote onzekerheden, die zowel in de klimaat- als de zandtransportmodellen zitten, is gekozen om de Zandmotor als een oplossing te beschrijven, die gelijkenis vertoont met bestaande kustvakken, die over langere tijd zijn gemonitord. Daarmee willen we laten zien wat een Zandmotor oplevert voor de verschillende doelgroepen. Maar “elk voordeel heeft een nadeel”, zoals Johan Cruyff dat zo prachtig kan zeggen. Elke verandering leidt niet per definitie voor iedereen tot meer voordelen. Het is ook voor de dagelijkse- en de seizoengebruiker van de kust, dat dit perspectief helder wordt gemaakt in de tijd en de ruimte.
Dit onderzoek richt zich derhalve op het beantwoorden van de (horizontale) “Hoe” vragen, met uitstapjes naar de rest van de velden, rijen en kolommen in onderstaande tabel.
Tabel 3.7 Kruistabel met vier hoofdgroepen stakeholders gebruikt op presentatie dd.12-10-2010 t.b.v. Slib en natuurontwikkeling in de Zandmotor
Politiek/Private stakeholders Beheer
Betekenis Samenhang Kwaliteit Kwantiteit *
Wie Natuur Recreatie Paviljoenhouder Model over langstransport van Deltares Biodiversiteit Nieuw of bestaand gebruik Oppervlakte/Aantal Hoeveel nieuwe soorten Hoe Doelgroepen informeren Voorbeelden casuïstiek Literatuur (Nieuwe Delta) Casussen O p lo ss e n / P ro ce s Wanneer Stormseizoen Hoogseizoen Vorm/Dynamiek Strandonderhoud Dwergstern Broedvogels Frequentie Frequentie bezoek Waarom Innovatie zandsuppletie Publiek-privaat kunnen handelen Weinig variatie in kust Jaarlijks afslag en zandverlies Wat Veiligheid Duinvorming Kwaliteit zand m3 zand
Waar Kijk + duin Kustlangs Groene
stranden Km/ha P ro b le e m / In h o u d
Hoeveel 1:10.000 norm omvang Zandmotor Kuubprijs €
Beleid/Ambtelijk Boekhouder
* Onderzoek ANWB/ZHL; zie ook artikel strandreservaat (Engelbertink et al., 2010)
In scenario’s denken vanuit het perspectief van de gebruiker – in dit onderzoek beperkt tot de natuur, de recreant en de recreatieondernemer - betekent dat die niet in de eerste plaats geïnteresseerd is tabellen en reeksen over hoeveel zand het gaat en wat de kosten zijn, noch in de mogelijke verschijningsvormen van de Zandmotor, noch waar zand en slib vandaan komen.
Maar wat wel belangrijk is voor deze doelgroepen is waar meer slib of zand terechtkomt: 1. in de lagune: welke natuur/problemen/mogelijkheden horen daarbij?
2. op het strand: welke natuur/problemen/mogelijkheden horen daarbij?
3. geconcentreerd in smalle strook tegen de duinrand aan: welke natuur/problemen/mogelijkheden horen daarbij?
en wat dat voor hen zou kunnen betekenen.
Zo zou ook de hele ontwikkeling van de Zandmotor beschreven kunnen worden (successie, beheer enz.) alsof die na aanleg niet zou veranderen. Meer realistisch zijn echter de scenario’s, waarin een reeks van verschillende natuurtypen elkaar opvolgen, zoals in de meeste casussen het geval is.
De gemaakte keuzes uit de vele relevante casussen, is gebaseerd op het kunnen beantwoorden van “what-if”-vragen en om inzicht te verschaffen in de onzekerheden. De
focus ligt dus op de directe effecten van de Zandmotor voor de gebruiker, maar ook op de mogelijke gevolgen van een extreem stormseizoen voor het hoogseizoen.
Los van deze doelgroepen scenario’s, zijn dezelfde uitgangspunten gehanteerd als in de andere deelstudies in het Building with Nature project, om de samenhang daarmee te garanderen.
Lessons learned vanuit de cases Van Dixhoorndriehoek:
• ontsluiting (doortrekken station) is niet gebeurd waardoor loopafstand is toegenomen
• omdat gebied bij aanleg buiten primaire waterkering lag en er geen/beperkt natuurbeschermingswetten golden werd gebied ontdekt voor nieuwe recreatiemogelijkheden die elders niet waren toegestaan (bv. vliegeren en crossen (Veronica’s strandrace));
• slechts eenmalig (bij start) is een informatiebord geplaatst
• economische en natuurontwikkeling kunnen samen gaan. In de Van Dixhoorndriehoek heeft duinontwikkeling plaatsgevonden. De gebruikte nutriëntenrijke grond, stikstofdepositie en het gebruik als hondenuitlaatplek hebben echter voor een versnelde successie (-> duindoorn) gezorgd. Daarnaast heeft vastlegging van het zand (omdat het te veel stoof, zie ook bij strand/duinvorming) de dynamiek uit het systeem gehaald wat niet alleen voor de primaire duinen, maar ook voor duinontwikkeling en successie nadelig is.
Kennemerstrand:
• Duinmeer bleek minder aantrekkelijk voor recreanten dan gedacht. Het strand en de zee werden geprefereerd. Misschien had dat ook te maken met de Trichobilharzia, aanwezig in de poelslakken in het zoete water, die zwemmersjeuk veroorzaakt;
• ontsluiting gebied achtergebleven bij oorspronkelijke plan waardoor bezoekersaantallen lager uitvielen;
• Economische en natuurontwikkeling kunnen ook botsen.
Groene Strand Ameland:
• Er kunnen (tijdelijk) hoge stroomsnelheden ontstaan indien er één in- en uitstroomopening naar de lagune/binnenzee is.
• Strandbroeders moeten in broedseizoen niet verstoord worden (oorzaak verstoring vooral honden)
• Er is een functionerend strandpaviljoen aan het Groene strand, evenals een kilometerpaal verderop bij het recreatiestrand.
• Hoewel het Groene strand wel jaarlijks van plaats verandert, blijft de omvang ongeveer hetzelfde.
• De biodiversiteit verschilt sterk van jaar tot jaar, sommige plantensoorten lijken te zijn verdwenen, maar keren terug als de condities daarvoor weer geschikt zijn.