De genoemde drie thema’s zijn niet uitputtend. Op tal van andere terreinen zijn bedrijven succesvol. Er zijn dan ook meer manieren om van vergroening te profi- teren. Hieronder worden enkele mogelijkheden genoemd.
• Cleantech. Deze hightechindustrie beslaat een waaier aan schone en zuinige technologieën. Zoals hiervoor aangegeven, is een aantal onderdelen direct te verbinden aan de thema’s duurzame gebouwde omgeving en circulaire eco- nomie. Maar er zijn ook bedrijven uit de cleantechindustrie actief op andere terreinen, zoals duurzame mobiliteit en energiesystemen. Wel is de omvang hiervan relatief klein in vergelijking met andere onderdelen van cleantech in Nederland, maar vooral ook in vergelijking met landen als Denemarken
45
en Duitsland die hier een voorsprong hebben. Zo is elektrisch vervoer in Ne- derland een sterk ondervertegenwoordigd segment van cleantech als gevolg van het ontbreken van een grote auto-industrie in ons land.6 Het lijkt vooral
verstandig om ‘de kracht van de buren te lenen’ en bijvoorbeeld te profiteren van de ontwikkelingen in Duitsland rond duurzame energie en de automotive- sector. Nederland heeft daar een belangrijke toeleverende rol.
• Water. Nederland kent een lange traditie in duurzaam waterbeheer – bijvoor- beeld in kustversterking, hoogwaterbestrijding, landaanwinning en rivier- inrichting, maar ook in milieuadvies en ‘engineering’ van afvalwater, en de productie en installatie van waterzuiveringsapparatuur.7 Watermanagement is
onlosmakelijk met Nederland verbonden. Mondiaal zal watervoorziening tot groeiende problemen leiden in landen waar door droogte, bevolkingsgroei en
Van een lineaire naar een circulaire economie
De huidige wereldeconomie is gebouwd op het lineaire model van ‘kopen, gebruiken en weggooien’. Dat model wordt nu bedreigd door de beperkte beschikbaarheid van natuur- lijke bronnen om aan de groeiende vraag te beantwoorden, door het probleem van klimaat- verandering en de giftigheid van materialen. De circulaire economie vervangt het concept ‘einde levensduur’ door herstel, verschuift richting het gebruik van hernieuwbare energie, elimineert het gebruik van toxische chemicaliën (die hergebruik benadelen), en heeft als doel afval te elimineren door het superieure ontwerp van materialen, producten, systemen en – daarbinnen – bedrijfsmodellen (EMF 2012).
Bij een circulaire economie ligt de nadruk op grondstoffen en het sluiten van kringlopen. Aandacht voor het ontwerp van producten, om afval te voorkomen of productonderdelen te kunnen hergebruiken, staat hierbij centraal. Deze aanpak vergt meer samenwerking in de productieketen en vaak ook langduriger relaties tussen bedrijven. Bij een meer radicale invulling van een circulaire economie hoort een verschuiving van bezit naar gebruik van goe- deren, waarbij de grondstoffen in principe eigendom blijven van de producent. Dat heeft vaak direct consequenties voor de verdienmodellen van bedrijven. Afrekenen per maand voor bijvoorbeeld verlichting of meubilair of per wasbeurt betekent namelijk dat de verdien- sten gespreid binnenkomen.
Voorbeelden van circulaire economie in Nederland
Steeds meer bedrijven en regio’s laten zien dat een circulaire economie mogelijk is. Bij Desso wordt vloerbedekking veilig verwerkt tot nieuwe tapijtproducten, of in andere recylinginiti- atieven gebruikt. Venlo heeft een circulair bedrijvenpark, mede als spin-off van de Floriade. Van Houtum laat al jaren zien hoe met papier een succesvolle circulaire businesscase te ma- ken is. En over de grens zet Caterpillar in op hergebruik van onderdelen. Al deze bedrijven lijken daarbij het motto just do it te hanteren en laten zich niet weerhouden door de hobbels die er in de praktijk natuurlijk wel zijn. Bijvoorbeeld op het gebied van regelgeving voor afval – die handel en hergebruik van productonderdelen bemoeilijkt – of de financiering van deze nieuwe businessmodellen.
46
welvaartsgroei de vraag naar water toeneemt. Onze waterzuiveringstechnie- ken bieden kansen om een deel van die problematiek te overwinnen. In ver- gelijking met biobased economy, duurzame gebouwde omgeving en circulaire economie lijkt de potentie hiervan echter relatief bescheiden.
• Meeliften. Vergroening in andere landen biedt ook kansen voor Nederlandse sectoren die zelf niet per se groen zijn. Offshore en watermanagement leveren duidelijke voorbeelden. Door onze ligging en expertise op het gebied van off- shore, kunnen we profiteren van de ontwikkeling van wind op zee. Zo bouwen Nederlandse bedrijven platforms en leggen ze kabelnetwerken aan.
• Groen als vestigingsplaatsfactor. Tot slot is het denkbaar dat een groene omge- ving een vestigingsplaatsfactor is. Landen en regio’s concurreren met elkaar om buitenlandse investeringen of bedrijven aan te trekken, vooral ook omdat deze buitenlandse bedrijven (kunnen) zorgen voor productie, werkgelegen- heid en nieuwe kennis. Dragen groene factoren zoals luchtkwaliteit bij aan de attractiviteit van het vestigingsklimaat? Onderzoek hiernaar staat eigenlijk nog in de kinderschoenen.8 Het verband lijkt vooralsnog niet heel sterk. Ken-
nelijk zijn andere factoren belangrijker dan dat er per se schone lucht moet zijn op de plek waar een buitenlands bedrijf zich vestigt.
De drie brede thema’s onderscheiden zich van de hierboven genoemde doordat ze sectoren met veel massa bij elkaar brengen. Het gaat om grote sectoren en de potentie om (internationaal) geld te verdienen lijkt groot. In combinatie met de sterke kennispositie op die terreinen valt er binnen die thema’s veel te winnen.
47
Bedrijven willen best vergroenen als het past bij hun bedrijfsdoelstellingen en het mogelijk is om een gezonde ‘businesscase’ te maken. In dit hoofdstuk wordt vooral dieper ingegaan op de drijfveren van bedrijven die actief bezig zijn om te vergroenen en op de barrières die ze daarbij tegenkomen. Uiteraard zijn er ook nog veel bedrijven die om diverse redenen terughoudend zijn, maar voor bedrij- ven die nu al actief bezig zijn om te vergroenen, zijn er op zijn minst drie drijfveren te benoemen.