In een circulaire economie staat het hergebruik van producten en grondstoffen centraal. Afval wordt grondstof en kringlopen worden gesloten (zie tekstbox). Nederland voert de internationale recycle-ranglijstjes aan. Van al het afval dat vrij- komt in Nederland wordt bijna 90 procent hergebruikt of nuttig toegepast3, terwijl
in Europa gemiddeld zo’n 40 procent wordt gerecycled. Ook behoort Nederland tot
Energiebesparing Biomassa Wind op land Warmte en geothermie Biobrandstoffen Zon-PV Biogas Wind op zee Zonthermisch Bioraffinage Smart grids Elektrisch vervoer Zonnecentrales (CSP) Energie uit water Waterstoftechnologie CO2-opvang en -opslag
0 10 20 30
%
Bron: CBS Radar duurzame energie, 2011
pbl.nl
Productie van systemen voor duurzame energiehuishouding Duurzame energieopwekking
Aandeel van segmenten in totale toegevoegde waarde van duurzame energiesector, 2010
Figuur 14
42
de top van de recycling op het gebied van elektrische en elektronische apparatuur (Huisman et al. 2012). En er zijn nog meer mooie resultaten te melden: van al het bouw- en sloopafval en van alle autowrakken wordt in Nederland zelfs al bijna 100 procent hergebruikt of nuttig toegepast. Kortom: Nederland is sterk in hergebruik van afval. We zien dit bijvoorbeeld ook terug in de omvang en groei van de toege- voegde waarde en het arbeidsvolume van recycle-gerelateerde sectoren4. De recy-
cle-gerelateerde sectoren zijn sinds 1995 veel sterker gegroeid dan de Nederlandse economie in het totaal.
Een sterke link met onze internationale concurrentiekracht is ook dat Nederland een hoog internationaal marktaandeel heeft in en relatief veel kennis heeft over scheidingstechnologie (de basis van recycling) en over het bijbehorende logistieke systeem (CE 2013). Op enkele onderdelen scoort relatief Nederland hoog wat betreft patenten, zoals bij terugwinning van methaan uit mest en afvalinzameling (zie figuur 15). Patenten geven overigens slechts beperkt zicht op de innovatieve kracht. Veel innovatie zit bijvoorbeeld in optimalisatie van het logistieke systeem en impliciete kennis. Belangrijke aspecten die niet altijd in patenten zichtbaar zijn. Met het huidige zeer hoge binnenlandse percentage hergebruik lopen we trou- wens tegen grenzen aan van onze recyclegroei. De hoeveelheid bedrijfsafval neemt in Nederland sinds 2005 nauwelijks meer toe. Importeren van afval uit andere landen voor recyclingdoeleinden is dan een optie. Daarnaast bestaat natuurlijk de mogelijkheid om de technologie van en de kennis over de inzame- ling en verwerking van afval te exporteren.
Bovendien is er een grote kans om onze goede ‘recycle-positie’ te koppelen aan de transitie naar een circulaire economie. Recyclen is hier de eerste stap. Het
43
benutten van het potentieel dat de circulaire economie biedt, betekent dat het ‘waarde creëren’ uit bestaande reststromen nog meer centraal komt te staan. Nu we het verminderen van de milieudruk grotendeels onder de knie hebben, ligt de uitdaging in waarde-creatie (‘afval bestaat niet’, ‘afval is grondstof’). Zo zou het hoogwaardiger benutten van bestaande zogenoemde biotische reststromen (zoals reststromen bij oogst, verwerking in de agro-industrie en bij de eindgebruiker) voor Nederland jaarlijks een bedrag van 1 miljard euro kunnen opleveren. Voor de hele Nederlandse economie zou het beter benutten van de kansen gericht op een circulaire economie ruim 7 miljard euro kunnen opleveren (TNO 2013).
Het hergebruiken van grondstoffen is voor Europa en Nederland van groot belang om een groenere economie te realiseren. Op deze wijze kunnen we immers langer doen met schaarse hulpbronnen. En de verwachting is dat het belang van herge- bruik de komende tijd alleen maar toeneemt, gezien de sterk stijgende vraag naar
Brandstoffen uit afval (bijvoorbeeld methaan)
Afvalinzameling
Recycling
Meststoffen uit afval
Energie uit afvalverbranding Overig afvalmanagement 0 50 100 150 200 Index (EU27 = 100) Bron: OESO, 2013 pbl.nl Nederland Duitsland Denemarken Verenigd Koninkrijk
Groene innovatie-index voor afval, 1999 – 2009 Figuur 15
44
Uit een interview met Desso
‘Nederland kan hier op grote schaal arbeid creëren door die recycling-industrie een boost te geven. Een lastig gegeven is dat er geen afval getransporteerd mag worden. Het Cradle to Cradle-gedachtegoed ziet afval als voedsel. Als we dat principe hanteren, scheidingstechnieken gaan ontwikkelen en ruwe grond- stoffen meer gaan belasten ten gunste van de belasting op arbeid, dan kunnen we een grondstof expor- terend land worden. Daar gaat enorm veel innovatie in zitten. Wat we doen met onze waterkennis, dat kunnen we ook met recycling doen. We hebben daar zoveel potentie in zitten. Er komen ontzettend veel Chinese producten naar ons land, terwijl wij proberen een maakindustrie in stand te houden zonder dat we daar de materialen voor hebben. We zouden hier daarom een ‘ontmaak’-industrie moeten ontwik- kelen, en de grondstoffen die daarbij vrijkomen vervolgens aan China verkopen. Op die manier krijg je een mooie closed loop. Nederland zou hier mijns inziens een koploper in kunnen worden.’
materialen, gecombineerd met ook in de toekomst hoge prijzen van materialen. Maar bovenal is hier een sterke kans aan verbonden: Europa heeft een groot marktaandeel in de mondiale afvalmarkt en deze markt groeit jaarlijks snel (CE 2013).
Onze sterke positie op het gebied van recycling biedt een goede basis in deze groeimarkt. Een transitie naar nog meer ‘circulair’ levert daarbij ook nog een besparing op. Becijferd is dat, door over te stappen op de circulaire economie, bedrijven in de Europese Unie jaarlijks een bedrag kunnen besparen van ruim 460 miljard dollar (EMF 2012).
Hoe kan Nederland deze kans grijpen? Andere landen zien die potenties ook.5
Indien Nederland erin slaagt de inzameling van afval verder te optimaliseren, zijn er mogelijkheden om meerwaarde uit bestaande reststromen te realiseren. Om ten volle de huidige kennis en kunde over de inzameling en verwerking van afval te kunnen vermarkten, is een agenda gericht op internationalisering nodig. Harmonisatie van het Europese afvalbeleid, waarbij bijvoorbeeld strengere eisen aan het storten van afval worden gesteld, zou dit proces kunnen versnellen.