5 . 1 PA RT I J E N
In het internationale handelsverkeer worden vaak omvangrijke, waardevolle, partijen goederen verhandeld. Deze partijen worden internationaal vervoerd, veelal zelfs van het ene continent naar het andere. Geregeld worden partijen goederen tijdens het internationale vervoer doorverkocht. In iedere schakel van de handelsketen is er sprake van een leverancier en van een afnemer. De afnemer bij de ene transactie is de leverancier bij een eventuele volgende transactie in de handelsketen.
In dit hoofdstuk ga ik in op het internationale handelsverkeer. In deze para-graaf behandel ik welke partijen zijn betrokken bij het internationale vervoer van goederen. In paragraaf 5.2 ga ik in op handelscondities die worden gebruikt in het internationale handelsverkeer. In paragraaf 5.3 ga ik in op waardepapieren die een rol spelen in het internationale handelsverkeer. Veelal is er in het internationale handelsverkeer sprake van een keten van handelstransacties. In paragraaf 5.4 ga ik hierop in. In paragraaf 5.5 volgt een samenvatting.
Bij het vervoer van goederen kan een aantal partijen zijn betrokken. De afzender is degene die het vervoerscontract sluit.380 De geadresseerde is degene bij wie de goederen na het vervoer moeten worden afgeleverd.381 De vervoerder is degene die zich verbindt te vervoeren.382 Een vervoerder kan ook op zijn beurt een andere vervoerder contracteren. In dat geval is er sprake van ondervervoer. Verladers of afladers bieden (geregeld) goederen aan voor vervoer.383
Een veel voorkomende tussenpersoon is die van expediteur. Een expediteur, zoals vermeld in art. 8:60 van het Burgerlijk Wetboek (hierna: BW), is degene die in opdracht en voor rekening van zijn opdrachtgever al dan niet op eigen naam met een vervoerder een vervoersovereenkomst sluit. Tot de werkzaamheden ter zake van expeditie in ruime zin behoren het verzorgen, het sorteren, het verpakken en het opslaan van goederen, het gereed maken van de benodigde transportdocumenten (bijvoorbeeld cognossementen en douanedocumenten) en het verzekeren van goederen.384 Naast de verzendexpediteur bestaat ook de ontvangstexpediteur. In de scheepvaart kent men nog de zogenoemde cargadoor.
380. Van Empel & Huizink 2007, blz. 2. 381. Van Empel & Huizink 2007, blz. 3. 382. Van Empel & Huizink 2007, blz. 3. 383. Van Empel & Huizink 2007, blz. 3. 384. Haak & Zwitser 2015, blz. 138.
De cargadoor is primair een scheepsbevrachter, dat wil zeggen, degene die ten behoeve van een vervoersmaatschappij lading voor het schip verzorgt.385 De cargadoor verricht ook diensten voor de vervoerder in de haven van bestemming van de vracht. Soms sluit de cargadoor ook vervoerscontracten af. Een cargadoor kan een stuwadoor inschakelen. De stuwadoor kan zich bezighouden met het laden, het stuwen en/of het lossen van de lading, of met de opslag van de goe-deren.386 In het zeevervoer kent men verder nog de reder. De reder is de eigenaar van het zeeschip (art. 8:10 BW).
In het internationale handelsverkeer hebben de kopers en de verkopers van goederen niet alleen te maken met vervoerders, maar ook met banken en ver-zekeraars. De te verhandelen goederen moeten in het handelsverkeer immers ook worden betaald en veelal verzekerd.
5 . 2 H A N D E L S C O N D I T I E S
5.2.1 Inleiding
De wereldhandel functioneert mede dankzij redelijk duidelijke afspraken die veelal in het internationale handelsverkeer in koopovereenkomsten van toe-passing worden verklaard. Deze afspraken zien op de aflevering van de goederen, de betaling van de goederen, de overgang van het risico met betrekking tot de goederen en het regelen en het betalen van het vervoer van de goederen en een eventuele verzekering ter zake van het transport van de goederen. In het internationale goederenvervoer wordt voor het vervoer van de goederen normaliter een vervoersovereenkomst gesloten. Een vervoersovereenkomst regelt normaliter onder andere welke vracht er moet worden betaald, wie er recht heeft op uitlevering van de te vervoeren goederen en wie er aansprakelijk is bij beschadiging, of bij te late aflevering, van de te vervoeren goederen. Voor verschillende vormen van vervoer (zeevervoer, binnenvaart, luchtvervoer, vervoer per spoor, vervoer over de weg) gelden diverse verdragen en wettelijke regelingen. In deze verdragen en wettelijke regelingen wordt veelal bepaald dat de aansprakelijkheid van de vervoerder is gelimiteerd. Vanwege deze limiteringen van de aansprakelijkheid van de vervoerder kan ervan worden uitgegaan, dat veel eventueel optredende schade (door beschadiging van de goederen, maar ook door te late aflevering van de goederen) niet op de vervoer-der zal kunnen worden verhaald.
Tussen de verkoper en de koper zullen, mede gelet op de beperkte aansprake-lijkheid van de vervoerder, normaliter afspraken worden gemaakt met betrekking tot het antwoord op de vraag welke partij (de verkoper of de koper) op welk tijdstip het risico (bijvoorbeeld van beschadiging of tenietgaan) draagt met betrekking tot de goederen.
385. Haak & Zwitser 2015, blz. 143. 386. Haak & Zwitser 2015, blz. 144.
De internationale handel heeft behoefte aan standaardafspraken, zodat de goe-derenstroom zo weinig mogelijk wordt gehinderd door juridische obstakels. Door gebruik te maken van standaardafspraken hoeven partijen niet bij iedere afzonderlijke transactie uitgebreid over de verschillende facetten van het vervoer van de goederen te gaan onderhandelen. Er wordt bij het gebruik van standaard-afspraken tussen partijen een keuze gemaakt uit verschillende standaardcondities, waarvan de betekenis in het handelsverkeer bij de wederpartij bekend mag worden verondersteld. In paragraaf 5.2.2 ga ik in op veelgebruikte standaardcon-dities, de International Commercial Terms.
5.2.2 Incoterms 2010
Er zijn tussen koper en verkoper verschillende condities mogelijk. Van groot belang zijn de International Commercial Terms, kortweg Incoterms 2010,387 van de Internationale Kamer van Koophandel. Dit zijn elf condities waarin met name wordt geregeld waar de goederen zullen worden overgedragen,388 wie het vervoer en de eventuele verzekering regelt en betaalt en wanneer het risico overgaat. De Incoterms 2010 kennen de volgende pariteiten:
EXW: Ex Works
De koper zal bij het gebruik van de conditie EXW (Ex Works) de goederen uitge-leverd krijgen op de afgesproken plaats. Deze plaats betreft normaliter een fabriek of een vestiging van de verkoper. In deze situatie heeft slechts één van de partijen, namelijk de koper, met het vervoer te maken. De koper regelt het vervoer en draagt daarvan de kosten en draagt het risico van het vervoer. De koper is ook verantwoordelijk voor het laden van het voertuig.389 EXW kan bij iedere vorm van vervoer worden gebruikt. Bij EXW is de koper verantwoordelijk voor de uitvoerformaliteiten. De verkoper hoeft niet te weten of, en waarheen, de goederen eventueel worden geëxporteerd.390 Bij gebruik van deze Incoterm wordt het daardoor in beginsel lastig voor de leverancier om voldoende bewijs te vergaren om onder deze conditie de vrijstelling van art. 146, eerste lid, aanhef en onderdeel b, van de Btw-richtlijn (de vrijstelling voor de levering van goederen, met bepaalde uitzonderingen, die door of voor rekening van bepaalde afnemers worden verzonden of vervoerd naar een plaats buiten de Gemeenschap) te mogen toepassen.391
387. De Incoterms bestaan al sinds 1936, maar de laatste revisie vond plaats in 2010.
388. De Incoterms 2010 regelen de aflevering van de goederen, niet de eigendomsoverdracht van de goederen. Overigens kan er bij vervoer van goederen zonder zakenrechtelijke waardepapieren van uit worden gegaan dat de civielrechtelijke eigendom overgaat op het moment dat de goederen worden afgeleverd. Vergelijk Van Norden 2007, blz. 323.
389. In de praktijk spreekt men vaak EXW af, maar wordt toch beladen door de verkoper, bijvoorbeeld omdat bij levering op het eigen terrein van de verkoper het de chauffeur van de koper niet wordt toegestaan de loods te betreden waar de goederen in staan. Roos 2013, blz. 38.
390. Vergelijk Roos 2013, blz. 36. EXW wordt ook wel beschouwd als een conditie voor de exporteur die liever niet wil exporteren, Roos 2013, blz. 36-37. De conditie EXW is niet ingesteld op bedrijven die worden gecertificeerd als authorised economic operator, zij dienen namelijk zeker te stellen dat de goederen, nadat deze zijn afgehaald, hun exportbestemming zonder enige twijfel ook zullen bereiken, Roos 2013, blz. 45.
FCA: Free Carrier
De verkoper zal bij het gebruik van de conditie FCA (Free Carrier) de goederen op de afgesproken plaats afgeven aan de eerste vervoerder. Dit kan zijn door de goederen te laden op eigen terrein of door de goederen af te leveren in een door de koper aangewezen groepageloods.392 De verkoper zorgt alleen voor het voortransport. Het risico gaat over op de koper zodra de goederen zijn afgeleverd bij de eerste vervoerder. De koper regelt het vervoer na aflevering en draagt de kosten van het vervoer na aflevering. Deze conditie is geschikt voor alle vormen van vervoer, niet zijnde zeevervoer.
CPT: Carriage Paid To
Bij het gebruik van de conditie CPT (Carriage Paid To) geeft de verkoper de goederen af aan de eerste vervoerder. Overgang van het risico vindt plaats bij de afgifte aan de eerste vervoerder. De verkoper regelt en betaalt het vervoer. Deze conditie is geschikt voor alle vormen van vervoer, niet zijnde zeevervoer.
CIP: Carriage & Insurance Paid To
Bij het gebruik van de conditie CIP (Carriage & Insurance Paid To) geeft de verkoper de goederen af aan de eerste vervoerder. Het risico van de goederen gaat over zodra de goederen aan de eerste vervoerder zijn afgeleverd. De verko-per regelt en betaalt voor het vervoer naar de bestemming. De verkoverko-per moet indien deze conditie wordt overeengekomen een transportverzekeringsover-eenkomst sluiten. Deze conditie is geschikt voor alle vormen van vervoer, niet zijnde zeevervoer.
DAP: Delivered At Place
Bij het gebruik van de conditie DAP (Delivered At Place) levert de verkoper de goederen af op de plaats van bestemming. De verkoper draagt het risico totdat de goederen gereed zijn voor lossing van het aankomende vervoermiddel. De koper draagt zorg voor het lossen van de goederen. De verkoper betaalt het vervoer tot aan de plaats van bestemming. Deze conditie is geschikt voor alle vormen van vervoer, niet zijnde zeevervoer. De goederen zijn als ze van buiten het douanegebied afkomstig zijn bij aflevering nog niet in het vrije verkeer. De koper dient zelf te zorgen dat de goederen eventueel in het vrije verkeer worden gebracht. Er is dus bij aflevering nog geen douaneschuld ontstaan en het belastbare feit invoer van goederen heeft zich nog niet voorgedaan.
DAT: Delivered At Terminal
Bij het gebruik van de conditie DAT (Delivered At Terminal) levert de verkoper de goederen gelost op de terminal. Het risico gaat over zodra de goederen zijn gelost op de terminal. De verkoper betaalt het vervoer tot aan de terminal. Deze conditie is geschikt voor alle vormen van vervoer, niet zijnde zeevervoer. De goederen zijn bij aflevering nog niet in het vrije verkeer. De koper dient zelf te zorgen dat de goederen eventueel in het vrije verkeer worden gebracht.
DDP: Delivered Duty Paid
De verkoper draagt bij het gebruik van de conditie DDP (Delivered Duty Paid) alle kosten van het vervoer en is ook verantwoordelijk voor het uitladen van de goederen. De verkoper is verantwoordelijk voor de betaling van ter zake van de invoer van goederen verschuldigde douanerechten en btw. DDP is geschikt voor alle vormen van vervoer, niet zijnde zeevervoer.
FAS: Free Alongside Ship
De conditie FAS (Free Alongside Ship) ziet op het vervoer per schip. De verkoper is verantwoordelijk totdat de goederen naast het schip zijn afgeleverd, in de haven waar het zeevervoer aanvangt. De koper zorgt voor het transport.
FOB: Free On Board
De conditie FOB (Free On Board) wordt gebruikt bij het vervoer per schip. De verkoper draagt het risico en de kosten tot de plaatsing van de goederen aan boord van het schip in de verschepingshaven.393 De koper zorgt voor het vervoer.
CFR: Cost & Freight
De conditie CFR (Cost & Freight) wordt gebruikt bij het vervoer per schip. De verkoper moet het vervoer regelen tot aan de haven van bestemming. Het risico van de goederen gaat over als de goederen zijn geladen aan boord van het schip. De verkoper hoeft niet voor de verzekering van het vervoer te zorgen.
CIF: Cost, Insurance & Freight
De conditie CIF (Cost, Insurance & Freight) wordt gebruikt bij het vervoer per schip. De verkoper moet zorgen voor het vervoer tot aan de haven van bestem-ming en voor een transportverzekering. Het risico gaat over als de goederen zijn geladen aan boord van het schip.
5 . 3 WA A R D E PA P I E R E N
In het handelsverkeer wordt veelal gebruik gemaakt van alom aanvaarde docu-menten, waarbij wordt geabstraheerd van onderliggende rechtsverhoudingen zodra deze documenten zich in handen van derden bevinden.394 Bij het gebruik van deze documenten wordt de verkrijger te goeder trouw die anders dan om niet verkrijgt beschermd tegen regelingen die niet uit het document blijken. Er kan bij deze documenten onder andere worden gedacht aan cognossementen. De verkoper zal de verkochte goederen veelal pas aan de koper willen overhan-digen als de betaling voor de goederen is verzekerd. De koper op zijn of haar beurt zal verzekerd willen zijn dat hij of zij waar krijgt voor zijn of haar geld. Om bij overdracht van de goederen de betaling voor de goederen te garanderen wordt veelal een bank ingeschakeld. Er kan gebruik worden gemaakt van
docu-393. Van oudsher ging het risico bij gebruik van de conditie FOB over op het tijdstip dat de goederen de reling passeerden. Bij de Incoterms 2010 geldt dit echter niet meer. Roos 2013, blz. 87. 394. Haak & Zwitser 2015, blz. 4.
mentair incasso en documentair krediet. Bij documentair krediet vindt betaling plaats door de bank tegen inlevering van de cognossementen aan de bank. In het zeevervoer wordt over het algemeen gewerkt met cognossementen. Een cognossement verschaft de rechtmatige houder van het cognossement recht op uitlevering van de goederen, tenzij het cognossement niet door partijen als eigendomspapier is bedoeld.395 Als de verkoper het cognossement aan de koper ter hand stelt, geeft de verkoper daarmee de juridische macht over de goederen uit handen.396 Alleen de cognossementhouder kan (indien het cognossement als eigendomspapier is bedoeld, waar ik in het vervolg van deze paragraaf van uitga), in de haven van bestemming uitlevering van de vervoerde goederen verkrijgen. Meestal zal er sprake zijn van betaling aan de verkoper door een bank op het moment van het presenteren van de documenten. Tot de aan de bank te presenteren documenten zal, naast alle exemplaren van het cognosse-ment, altijd een wissel behoren.397 In die wissel geeft de verkoper opdracht aan de koper om te betalen. Deze wissel wordt getrokken op de koper die moet betalen. De verkoper (de nemer van de wissel) endosseert de wissel aan de bank. De bank laat de wissel door de koper accepteren. De bank heeft dan een vorde-ring op de koper uit een waardepapier. Dit heeft het voordeel dat de koper persoonlijke verweermiddelen uit de koopovereenkomst niet kan inroepen tegen de bank. Daarnaast heeft dit een processueel voordeel (snelheid in rechtszaken) en biedt het de mogelijkheid tot een gemakkelijke overdracht.398 Een cognossement is een waardepapier. De houder van een cognossement heeft als enige de mogelijkheid de goederen uitgeleverd te krijgen. Door een cognos-sement kunnen de ten vervoer gegeven zaken worden overgedragen. De levering van het cognossement geldt naar Nederlands recht op grond van art. 8:417 BW als een civielrechtelijke levering van de in het cognossement vermelde zaken. Voor een levering in de zin van de btw is van belang of er sprake is van een overdracht of overgang van de macht om als een eigenaar over een lichamelijke zaak te beschikken (art. 14 van de Btw-richtlijn).399 Het cognossement biedt de rechtmatige houder van het cognossement de mogelijkheid om als eigenaar over de goederen te beschikken. Daarom zal de koper bij betaling tegen docu-menten normaliter van zijn bank pas de beschikking krijgen over het cognos-sement, wanneer de koper zijn financiële verplichtingen ten opzichte van zijn bank is nagekomen. De overdracht van een cognossement door de verkoper aan (de bank van) de koper brengt btw-technisch, tenzij er sprake is van een cognossement dat niet als eigendomspapier is bedoeld, met zich dat er sprake is van een levering aan de koper.400
395. Haak & Zwitser 2015, blz. 28 en 68-69. 396. Van Empel & Huizink 2007, blz. 123 en 127. 397. Haak & Zwitser 2015, blz. 71-72.
398. Haak & Zwitser 2015, blz. 72.
399. Het belastbare feit levering wordt behandeld in paragraaf 7.2. 400. Van Norden 2007, blz. 262 en 363.
Van Empel en Huizink betogen dat de koper reeds eigenaar van de goederen kan zijn alvorens de verkoper over het cognossement beschikt.401 Bij het gebruik van de Incoterms FOB en CIF gaat de eigendom volgens Van Empel en Huizink namelijk reeds over op het moment dat de goederen worden geladen. 402 Dit is volgens Van Empel en Huizink anders als het beding “betaling tegen documenten” is gemaakt. Dit beding dient volgens hen te worden opgevat als een leveringsbe-ding.
Goederen behorend bij een cognossement zijn geïndividualiseerd zodat de eigendom kan worden overgedragen.403
In het internationale handelsverkeer wordt bij de betaling met documentair krediet veelal gebruik gemaakt van de Uniform Customs and Practice for Docu-mentary Credits (UCP).
5 . 4 K E T E N VA N H A N D E L S T R A N S AC T I E S
Veelal maken goederen die worden ingevoerd of goederen die worden uitgevoerd deel uit van een keten van handelstransacties. Het gaat bij het verhandelen van goederen vaak om zogenoemde ABC-transacties. Goederen worden hierbij door A verkocht aan B. B verkoopt de goederen aan C. A verstrekt de goederen recht-streeks, al dan niet met hulp van een vervoerder, aan C. Een dergelijke keten zal vanzelfsprekend meestal uit meer schakels bestaan, dus niet alleen uit A, B en C, maar ook uit bijvoorbeeld D, E en F, waarbij A de goederen rechtstreeks aan F overdraagt.
Een handelsketen bestaat uit een groot aantal schakels waarbij goederen worden gekocht en verkocht. De btw is naar vorm en systematiek een transactiebelas-ting.404 Bij transacties gaat het er om dat de ene partij een prestatie verricht, opdat de andere partij een wederprestatie verricht.405 Handelstransacties bestaan normaliter uit het overdragen van de macht over een goed tegen een vergoeding door belastingplichtigen in het kader van hun bedrijfsuitoefening in een bepaald land. In een handelsketen bestaan de schakels normaliter uit leveringen.406 Bij leveringen van goederen bij handelstransacties draait het om het overdragen van de macht over goederen te beschikken in het kader van het verhandelen van goederen.
Het belastbare feit invoer van goederen staat op zich los van de schakels in de keten aan handelstransacties waarbij er btw-leveringen plaatsvinden. Invoer van
401. Van Empel & Huizink 2007, blz. 126-129. 402. Van Empel & Huizink 2007, blz. 127. 403. Van Empel & Huizink 2007, blz. 128.
404. HvJ 6 oktober 1970, nr. 9/70 (Franz Grad), Jur. blz. 00825.
405. Vergelijk Van Doesum 2009, blz. 653. Vanzelfsprekend zijn ook transacties zonder wederprestatie denkbaar. Bij de behandeling van ABC-transacties gaat het mij om het in beeld brengen van het belastbare feit invoer van goederen en het in beeld brengen van de uitvoer van goederen in een handelsketen. In een handelsketen kan er van worden uitgegaan dat er een tegenprestatie wordt verricht.
goederen is een ander soort belastbaar feit dan het belastbare feit levering van goederen. Bij de verschillende schakels van de keten van handelstransacties vinden normaliter leveringen plaats. Ergens in de handelsketen vindt wellicht het belastbare feit invoer van goederen plaats of worden de goederen wellicht uitgevoerd.
Het optreden van het belastbare feit invoer van goederen heeft weinig met de verschillende (leverings)schakels in de handelsketen te maken. Bij het belastbare