Instandhoudingsdoelen

In het aanwijzingsbesluit Natura2000 Maasduinen zijn de volgende instandhoudingsdoelstellingen geformuleerd; zie volgende bladzijden.

Natura 2000-plan Maasduinen (145) 2020-2026, Hoofdrapport, december 2020 112

Tabel 4.1 Instandhoudingsdoelstellingen Maasduinen.

Habitattype Huidige situatie Doel Landelijke staat van instandhou ding Opp.

(ha)

Kwaliteit Trend Opp. Kwaliteit Populatie

Stuifzandheiden met struikhei H2310 20,9 slecht < > > n.v.t. - - Zandverstuivingen H2330 95,9 slecht < > > n.v.t. - - Zwakgebufferde vennen H3130 55,5 matig > > > n.v.t. -

Zure vennen H3160 19,7 matig > > > n.v.t. - Vochtige heiden

(hogere zandgronden) H4010A

59,4 matig > > > n.v.t. -

Droge heiden H4030 259,6 matig = > > n.v.t. - - Stroomdalgraslanden H6120 0,9 matig = = = n.v.t. - - Ruigten en zomen (moerasspirea) H6430A 1,4 goed = = = n.v.t. + Ruigten en zomen (droge bosranden) H6430C 0,5 matig = = = n.v.t. - Actieve hoogvenen (heideveentjes) H7110 6,7 slecht < > > n.v.t. - - Pioniervegetaties met snavelbiezen H7150 16,6 matig > = = n.v.t. - Beuken- eikenbossen met hulst H9120 4,2 slecht < = = n.v.t. - Oude eikenbossen H9190 34,8 slecht < = = n.v.t. - Hoogveenbossen H91D0 28 matig < = > n.v.t. - Vochtige alluviale bossen (beek begeleidende bossen) H91E0C 33,4 matig = = = n.v.t. - Droge hardhoutooibossen H91F0 2,2 matig = = = n.v.t. - -

Natura 2000-plan Maasduinen (145) 2020-2026, Hoofdrapport, december 2020 113

Habitatsoort Huidige situatie Doel Landelijke staat van instandhou ding Opp.

(ha)

Kwaliteit Trend Opp. Kwaliteit Populatie

Gevlekte Witsnuitlibel H1042 matig = > > > - - Kleine modderkruiper H1149 goed = = = = + Rivierdonderpad H1163 matig < = = - - Kamsalamander H1166 matig < > > > - Bever H1337 goed > = = > -* Drijvende waterweegbree H1831 slecht < = = = - Vogelsoort

Dodaars A004 16-40 matig > = = 50 +

Geoorde fuut A008 1-12 matig < = = 7 + Nachtzwaluw A224 49-89 goed > = = 30 -* Zwarte Specht A236 28-33 matig = = = 35 + Boomleeuwerik A246 90-

154

matig < = = 100 +

Oeverzwaluw A276 0-124 slecht < = = 120 +** Roodborsttapuit A249 53-97 goed > = = 85 + Grauwe Klauwier A338 0-2 matig = > > 3 - - *Het profielendocument geeft een slechte staat van instandhouding. Inmiddels is de staat van instandhouding als goed beoordeeld vanwege een sterke toename.

**Het profielendocument geeft een gunstige staat van instandhouding voor Oeverzwaluw, echter de soort is als broedvogel uit Maasduinen verdwenen.

De droge zandduinen

H2310 Stuifzandheiden, H2330 Zandverstuivingen, H4030 Droge heide

Deze drie habitattypen komen in een mozaïek verspreid over het hele Maasduinengebied voor. Het zwaartepunt ligt bij de grotere open heideterreinen, maar lokaal kunnen er ook relicten in bosgebied liggen. De habitattypen hebben te lijden onder de te hoge stikstofdepositie waardoor ze doorgaans slecht ontwikkeld zijn. Als gevolg van deze overdadige stikstofdepositie is ook de vegetatiebedekking toegenomen. Droogte en warmte zijn sleutelfactoren voor typerende fauna van heide- en stuifzand- gebieden. Door de toename aan vegetatiebedekking komt hierin verandering met als gevolg minder verdamping vanuit de bodem en minder instraling van de zon. Het microklimaat verandert hierdoor, wat ongunstig is voor karakteristieke faunasoorten (van den Burg & Vogels, 2017).

Natura 2000-plan Maasduinen (145) 2020-2026, Hoofdrapport, december 2020 114

Voor zowel H2310, H2330 als H4030 geldt als doelstelling uitbreiding van het areaal en verbetering van de kwaliteit. Potenties voor areaaluitbreiding zijn aanwezig omdat de habitattypen niet alleen in een mozaïek met elkaar voorkomen, maar ook met niet kwalificerende heidevegetaties.

Kwaliteitsverbetering vindt echter ook plaats door de verschillende heideterreinen waar de habitat- typen voorkomen met elkaar te verbinden. De heideterreinen zijn van elkaar gescheiden door grote aaneengesloten bosgebieden. Heidecorridors binnen deze bosgebieden dragen bij aan areaal- uitbreiding van de habitattypen en verbetering van de kwaliteit van de habitattypen door migratie van planten en dieren mogelijk te maken. Een duurzame kwaliteitsverbetering kan pas plaatsvinden bij een voldoende gedaalde achtergronddepositie van stikstof. Tot die tijd zullen standaardbeheer- maatregelen zoals het tegengaan van verbossing (gevolg van de natuurlijke successie) in versnelde beheercycli plaatsvinden die eigenlijk de traditionele gebruiksvormen van de heide vervangen. Het Nederlandse belang van Stuifzandheiden H2310, zandverstuivingen H2330 en Droge heide H4030 is binnen Europa groot, maar de kwaliteit is landelijk als zeer ongunstig beschouwd. De verspreiding is weliswaar min of meer gelijk gebleven, maar het areaal is sterk afgenomen. Voor een aantal kwalificerende broedvogels vormt deze groep van habitattypen het zwaartepunt van de verspreiding. Dit zijn Boomleeuwerik A246, Roodborsttapuit A276en Nachtzwaluw A224. Deze drie soorten hebben een behoudsdoelstelling.

De vennen en vochtige heiden

H3130 Zwakgebufferde vennen, H3160 Zure vennen, H4010A Vochtige heiden van hogere

zandgronden, H7110 Actieve hoogvenen – heideveentjes, H7150 Pioniervegetaties met snavelbiezen

Deze habitattypen komen in gradiënten voor in de laag gelegen natte tot vochtige delen van de open heideterreinen in de Maasduinen, zoals het Quin, het Eendenmeer en De Hamert. Grotere eenheden in bosgebieden zijn te vinden in onder andere de Duivelskuil, Valkenbergvennen en de Ravenvennen. Er heeft in het verleden op diverse schaalniveaus venherstel plaatsgevonden. Uit veel vennen is de slibrijke bodem afgevoerd en de venoevers zijn er vrijgezet van houtopslag. Verder zijn delen van de oevers en vochtige laagtes in heidevegetaties geplagd. Dit heeft een positief effect gehad op de daar aanwezige habitattypen. Ook zijn in het verleden ontgonnen vennen weer uit landbouwkundige productie gehaald en terug gebracht in de oude situatie, zoals het Driessenven, Rondven, Lelieven en Wolfsven op de Bergerheide en het Heerenven en Kanaalhofven op De Hamert en enkele vennen bij het Quin en in de Ravenvennen. In en rond een aantal van deze vennen hebben zich kwalificerende habitattypen ontwikkeld, in andere, vaak meer recent herstelde vennen, nog niet. De verwachting is dat na verloop van tijd ook in deze vennen kwalificerende habitattypen tot ontwikkeling zijn gekomen. Deze natte en vochtige habitattypen van voedselarme en (vrij) zure bodems staan onder druk door de te hoge depositie van stikstof. Hierdoor hebben enkele stikstofminnende soorten de neiging om te gaan domineren ten koste van de kenmerkende soorten. Hierdoor blijft een cyclisch beheer

noodzakelijk om deze dominantie terug te draaien. Verdroging en grote schommelingen in de water- stand spelen daarbij ook een grote rol. Droogvallende oevers en laagtes bieden een goede kiemplaats voor deze snelgroeiende soorten.

Natura 2000-plan Maasduinen (145) 2020-2026, Hoofdrapport, december 2020 115

Het belang van Nederland voor deze habitattypen in Europa is zeer groot. Zo hebben de Zwak- gebufferde vennen H3130 in Nederland een soortensamenstelling die verder in Europa nauwelijks voorkomt en is de dichtheid aan Zure vennen H6130 plaatselijk groot. Voor het habitattype Vochtige heiden van hogere zandgronden H4010A, en daarmee ook het voorstadium hiervan, Pioniervegetaties met snavelbiezen H7150, heeft Nederland een zeer groot relatief belang en behoren de hiertoe behorende vegetaties tot de meest uitgestrekte en fraaiste voorbeelden van Europa. Het habitattype is grotendeels afhankelijk van kleinschalig geplagde Het belang van de Maasduinen voor Actieve

hoogvenen – heideveentjes H7110 is relatief groot, met name ook vanwege de goede kwaliteit. Met uitzondering van het habitattype Pioniervegetaties met snavelbiezen, dat een behoudsdoelstelling heeft, hebben de habitattypen als doelstelling uitbreiding van het areaal en verbetering van de kwaliteit. Deze groep van habitattypen vormt ook het leefgebied van Dodaars A004, Geoorde fuut A008 (beide een behoudsdoelstelling) en Gevlekte witsnuitlibel H1042 (uitbreidingsdoelstelling areaal en kwaliteit), en is de groeiplaats voor Drijvende waterweegbree H1831 (behoudsdoelstelling).

Het Maasdal

H6120 Stroomdalgraslanden, H6430A Ruigten en zomen - moerasspirea, H6430C Ruigten en zomen - droge bosranden

Deze groep van habitattypen is volledig gebonden aan het Maasdal, dat plaatselijk in het westen van het Natura2000-gebied de grens van het Natura2000-gebied vormt. Deze drie habitattypen zijn momenteel alleen te vinden op de Stalberg. Hier vormen ze een gradiënt vanaf de Maas tot aan de zure stuifduinen. In een smalle strook direct aan de Maas komt Ruigten en zomen met moerasspirea H6430A voor en aan en op de voet van de stuifduinen Ruigten en zomen van droge bosranden H6430C. Plaatselijk komt daar tussenin, met beperkt oppervlak, het habitattype Stroomdalgraslanden H6120 voor, afgewisseld met grotere delen, botanisch interessante, maar niet kwalificerende

graslanden. De bijdrage van de Maasduinen voor het habitattype Stroomdalgraslanden is relatief klein, maar vormde wel één van de argumenten voor de aanwijzing. De (sub)habitattype(n) binnen H6430 vormde(n) geen criteria voor de aanwijzing.

Bostypen

H9120 Beuken-eikenbossen met hulst, H9190 Oude eikenbossen, H91D0 Hoogveenbossen, H91E0C Vochtige Alluviale Bossen, H91F0 Droge hardhoutooibossen

Het grootste areaal binnen de Maasduinen bestaat uit bossen. Dit zijn overwegend grove

dennenbossen met leefgebied voor Zwarte specht A236 die een behoudsdoelstelling heeft. Plaatselijk worden de naaldbossen op de droge zandduinen afgewisseld met Beuken- eikenbossen H9120 en Oude eikenbossen H9190. Het rivierduinencomplex wordt van oost naar west doorsneden door een tweetal waterlopen, het Geldernsch-Nierskanaal en de Eckeltse Beek, die afwateren op de Maas. Langs beide waterlopen komen Vochtige alluviale bossen H91E0C en Droge hardhoutooibossen H91F0 voor. Beide typen hebben een behoudsdoelstelling. In de waterlopen komen Kleine modder- kruiper H1149 en Rivierdonderpad H1163voor. De waterlopen en begeleidende bossen vormen het

Natura 2000-plan Maasduinen (145) 2020-2026, Hoofdrapport, december 2020 116

leefgebied voor Bevers H1337. Deze drie soorten hebben een behoudsdoelstelling. Het habitattype H Hoogveenbossen 91D0 heeft een behoudsdoelstelling voor het areaal, maar een verbeterdoelstelling voor de kwaliteit. Dit is grotendeels te koppelen aan het voorkomen van verdroging van deze bossen.

Overig

Op de overgangen tussen heide en bossen enerzijds en gebieden in agrarisch gebruik anderzijds worden poelen bewoond door Kamsalamanders H1166 en struwelen door Grauwe klauwieren A338. Beide soorten hebben als doelstelling uitbreiding van het areaal en verbetering van de kwaliteit van het leefgebied. De broedvogel Oeverzwaluw A276 met een behoudsdoelstelling komt momenteel als broedvogel in het Natura2000-gebied niet meer voor.

Klimaatverandering

Klimaatverandering is van invloed op de vegetatie via verschillende factoren die bepalend kunnen zijn voor de groei van plantensoorten zoals dynamiek van het grondwater, vocht tekorten in de bodem, start en lengte van het groeiseizoen, zuurstofstress in de bodem, de koolstofdioxide concentratie in de lucht en de temperatuur/verdamping van vocht uit de planten ( van Rooij et al, 2009) De

klimaatverandering kan leiden tot een extra opgave. De effecten van klimaatverandering op de instandhoudingsdoelstellingen in Natura2000-gebied Maasduinen zorgen mogelijk voor een versterking van bestaande storingsfactoren. Om grip te kunnen krijgen op de gevolgen van de klimaatverandering op de doelstellingen zal in ieder geval gestreefd moeten worden naar gunstige kwaliteit en areaal van een habitattype en/of leefgebied. Ook het verbinden van gescheiden habitattypen en leefgebieden vormt hierin een belangrijk aspect. Procesbeheer en een

landschapsecologische benadering zoals beschreven in dit Natura2000-plan vormt daarin de basis.