6. Interviews met stakeholders
6.1 Inleiding
De juridische analyse die in deze scriptie centraal staat is theoretisch van aard. Mocht de conclusie van deze juridische analyse zijn dat het mogelijk is de videoregistratie te starten, dan wil dit echter niet zeggen dat de videoregistratie in het ziekenhuis direct van start kan gaan. Er zijn na deze juridische hobbel voor het ziekenhuis nog andere hobbels te nemen. Zo zullen de medewerkers die op beeld worden vastgelegd ermee in moeten stemmen, maar moet er ook medewerking zijn van onder andere de cliëntenraad en ondernemingsraad (zie hoofdstuk 7.1.5 en 7.2.7) en de managers van de afdeling gynaecologie en verloskunde. Om deze scriptie en het bijbehorende advies niet alleen juridisch van aard te laten zijn maar ook in de praktijk van toepassing te zijn is gepoogd een beeld te krijgen van de heersende opvatting van enkele stakeholders ten aanzien van de videoregistratie op de verloskamer. Daartoe heb ik een vragenlijst opgesteld en afgenomen. Deze vragenlijst is bijgevoegd als bijlage II. Van tevoren heb ik geïnventariseerd welke hulpverleners er bij gebruik van videoregistratie op het beeld zouden staan. Deze personen zijn gevraagd de vragenlijst in te vullen. Daarnaast zijn ook leden van het ondersteunend personeel van het ziekenhuis om deelname aan het onderzoek gevraagd.
De vragenlijst is in totaal afgenomen bij 29 personen, onderverdeeld in 3 categorieën: hulpverleners, patiënten en ondersteunend personeel (zie tabel 2).
Hulpverleners - 5 gynaecologen
- 1 Anios (arts niet in opleiding)
- 3 Aios (arts in opleiding tot gynaecoloog) - 2 semi-artsen
- 3 verloskundigen - 3 verpleegkundigen Patiënten - 7 patiënten
6.2 Analyse vraag 1
“Welke voordelen zouden patiënten kunnen hebben van het gebruik van een zwarte doos op de verloskamers?”
In tabel 3 is per groep respondenten weergegeven welke voordelen voor patiënten werden genoemd.
Ondersteunend personeel
- 1 lid cliëntenraad (voorzitter) - 1 lid ondernemingsraad (voorzitter) - 1 manager gynaecologie afdeling - 1 ziekenhuisjurist
- 1 medisch psycholoog
Tabel 2: indeling respondenten in categorieën
Hulpverleners
Gynaecologen Hulpverleners Overig Patiënten Ondersteunend personeel
Betere training van
hulpverleners Betere analyse van ontstaan van fouten Je hebt bewijs van medische fouten Je hebt bewijs van medische fouten
Verbetering van zorg Betere training van hulpverleners Verbetering van zorg
Meer kennis Verbetering van zorg Feedback training voor zorgverleners
Je hebt bewijs van
medische fouten Verbetering van zorg
Verbetering van zorg
Leren van fouten Informatie verkrijgen die patiënt zich niet meer kan herinneren
Je hebt bewijs van medische fouten
Verwerking van traumatische partus Mooi videomateriaal van eigen bevalling
Verwerking van traumatische partus
Je hebt bewijs van medische fouten.
Verbetering van zorg Terugkoppelen van informatie
Terugzien van eigen partus
Verbetering van zorg Verwerken van traumatische partus
Aansprakelijk stellen bij mogelijke fouten
Betere analyse van
ontstaan van fouten Verwerking van traumatische partus Terugzien van eigen partus Betere training van hulpverleners
Je hebt bewijs van medische
Alle genoemde voordelen zijn samengevoegd en gecategoriseerd. Uit tabel 3 blijkt dat er 3 voordelen het meest zijn genoemd:
- Verbetering van kwaliteit van zorg (10x);
- Bij calamiteiten of onduidelijkheden meer duidelijkheid en bewijs (13x);
- Persoonlijke verwerking bij een moeizame bevalling (9x).
Deze voordelen kunnen worden meegenomen in de doelen die het ziekenhuis met de videobeelden zou kunnen bereiken. Als stakeholders dit als de voordelen zien, verdient het aanbeveling deze punten ook na te streven in het gebruik van de beelden.
Opmerkelijk was dat door 1 respondent (hulpverlener, niet-gynaecoloog) werd gesteld dat er geen voordelen voor patiënten zouden zijn. Andere respondenten benoemden echter vele voordelen voor de patiënt. Deze respondent was bovendien tegen invoering van videoregistratie in zijn geheel.
Daarnaast viel ook op dat er 9x werd genoemd dat de beelden voor patiënten mogelijk voordelig kunnen zijn bij de verwerking van de partus, maar dat dit door geen enkele gynaecoloog werd genoemd.
Verbetering van zorg Verwerking van traumatische partus
Achterhalen van oorzaak bij calamiteit
Verbetering van kwaliteit van zorg
Substandaard care factoren vast kunnen stellen
Meer transparantie Verwerking van traumatische partus
Onduidelijkheden ophelderen
Je hebt bewijs van medische fouten Onduidelijkheden ophelderen Verwerking van traumatische partus Geen
6.3 Analyse vraag 2
“Welke nadelen zouden patiënten kunnen hebben van het gebruik van een zwarte doos op de verloskamers?”
In tabel 4 is per groep respondenten weergegeven welke nadelen voor patiënten werden genoemd.
Uit de analyse blijkt dat er twee nadelen het meest worden genoemd:
- Privacy schending (21x)
- Ongemakkelijk gevoel (7x)
2 hulpverleners (gynaecoloog) en 1 patiënt gaven aan dat de patiënten geen nadelen zullen ondervinden, mits er duidelijke afspraken zijn over de doelstellingen en het bewaren van de gegevens. Daarnaast valt op dat het ongemakkelijke gevoel dat patiënten mogelijk kunnen Hulpverleners
Gynaecologen Hulpverleners Overig Patiënten Ondersteunend personeel
Privacy schending Privacy schending Privacy schending Privacy schending Privacy schending Onduidelijkheid over
beschikbare gegevens Niet bij gegevens kunnen terwijl ze dat wel wensen
Privacy schending Privacy schending
Geen Privacy schending
Ongemakkelijk gevoel Defensiever handelen van artsen
Privacy schending
Privacy schending Privacy schending Privacy schending
Ongemakkelijk gevoel Privacy schending Privacy schending Ongemakkelijk gevoel
Privacy schending Privacy schending Privacy schending Privacy schending
Ongemakkelijk gevoel Geen
Privacy schending Gespannen hulpverleners Ongemakkelijk gevoel Ongemakkelijk gevoel Geen Ongemakkelijk gevoel Privacy schending Privacy schending
Uit perspectief halen van het moment
ervaren voornamelijk wordt genoemd door hulpverleners (niet-gynaecologen), en maar 1x door de patiënt zelf.
6.4 Analyse vraag 3
“Welke voordelen zouden zorgverleners kunnen hebben van het gebruik van een zwarte doos op de verloskamers?”
In tabel 5 is per groep respondenten weergegeven welke voordelen voor zorgverleners werden genoemd.
Hulpverleners
Gynaecologen Hulpverleners Overig Patiënten Ondersteunend personeel
Leermomenten
Terugkoppeling Aanvulling van summiere verslaglegging
Leermomenten
Bewijs bij klacht Leermomenten
Training
Verbetering van zorg Verbetering van zorg Terugkoppeling Zorgvuldiger en preciezer werken Evalueren Verbetering van zorg
Leermomenten Opheldering als je
niet alles meer weet Leermomenten Bewijs bij klacht Verbetering van zorg Opleiding Opleiding
Training Terugkoppeling Leermomenten Leren van fouten
Opleiding
Verbetering van zorg Analyse van complicaties Evaluatie Leermoment Verantwoorden eigen handelen Evaluaties Evaluatie Leermomenten
Bewijs bij klacht
Bewijs bij een klacht
Educatieve doeleinden Leermomenten
Bewijs bij klacht Meer kennis en kunde
Verbetering van zorg Bewijs bij klacht
Transparantie
Leermomenten
Teamcommunicatie beoordelen in ‘real’ life
Bewijs bij klacht
Training Training
Bewijs bij klacht
Leermomenten
Beoordelen van communicatie Bewijs bij klacht
Uit tabel 5 blijkt dat de volgende voordelen het meest worden genoemd:
- Leermomenten (hieronder valt ook: opleiding, training, evalueren) (28x)
- Bewijs bij een klacht (10x) - Verbetering van zorg (6x)
Opvallend uit deze antwoorden is dat onder zowel het ondersteunend personeel als de gynaecologen geen enkele keer werd genoemd dat de videobeelden wellicht gebruikt zouden kunnen worden als bewijsmateriaal, terwijl dit door andere respondenten 10x als antwoord werd gegeven.
6.5 Analyse vraag 4
“Welke nadelen zouden zorgverleners kunnen hebben van het gebruik van een zwarte doos op de verloskamers?”
In tabel 6 is per groep respondenten weergegeven welke nadelen voor zorgverleners werden genoemd.
Hulpverleners
Gynaecologen Hulpverleners Overig Patiënten Ondersteunend personeel
Juridisch kwetsbaar Het kan tegen je gebruikt worden
Verkeerde interpretatie van beelden
Gevoel dat je bekeken wordt Extra stress Aangesproken worden op je werkzaamheden N.v.t.* Privacy schending Defensiever handelen Gevoel dat je bekeken wordt
Het kan tegen je gebruikt
worden Gevoel dat ze het werk niet goed doen Privacy schending Sub standaard care ligt vast
Geen Misbruik van gegevens Defensiever handelen
Privacy schending Privacy schending Nadelig voor kwaliteit van het handelen Gevoel dat je bekeken
wordt
Juridisch kwetsbaar
Angst om iets verkeerd te
doen Gevoel dat je bekeken/beoordeeld wordt
Angst om iets verkeerd te doen
Gevoel bekeken te worden
Minder vrij kunnen handelen
Geen Gevoel dat je bekeken wordt
Extra stress Gevoel dat je bekeken wordt Minder vrij kunnen werken
Gevoel dat je bekeken wordt
Er werd 22x door respondenten opgemerkt dat het filmen van het handelen problemen met de privacy zou kunnen opleveren of dat artsen zich bekeken zullen voelen. Daarnaast werd er 12x genoemd dat de videoregistratie invloed op het handelen van zorgverleners zou kunnen hebben, door extra stress of doordat ze defensiever gaan (be)handelen. 8 respondenten verwachten dat hulpverleners door de videobeelden juridisch kwetsbaarder worden, of dat de beelden tegen hen gebruikt gaan worden. Opvallend is dat alle respondenten wel nadelen kunnen noemen voor de hulpverleners, behalve 2 gynaecologen die van mening zijn dat er geen nadelen zullen zijn, mits er goede regels komen.
6.6 Analyse vraag 5
“Waar kunnen de beelden die worden gemaakt volgens u voor worden gebruikt (meerdere toepassingen mogen worden genoemd)?”
In tabel 7 is per groep respondenten weergegeven welke mogelijke toepassingen werden genoemd.
Het kan tegen je gebruikt worden
Privacy schending
Defensiever handelen Gevoel dat je bekeken wordt
Privacy schending
Gevoel dat je bekeken wordt Gevoel dat je bekeken wordt Gevoel dat je continue beoordeeld wordt
Niet vrijuit kunnen praten Privacy schending
Het kan tegen je gebruikt worden
Gevoel dat je bekeken wordt Patiënten krijgen teveel input over medisch handelen
Verkeerde interpretatie van beelden
Slechte beoordeling op basis van videobeelden
Tabel 6: nadelen zorgverleners genoemd per categorie * = dit antwoord was te onduidelijk om te verwerken
Hulpverleners
Gynaecologen Hulpverleners Overig Patiënten Ondersteunend personeel
Nabespreking met het
team Complicatiebesprekingen Nabespreking met patiënt Verwerken van traumatische partus Onderwijs Bewijsmateriaal bij klacht Controle van personeel Training Leermomenten
Bewijsmateriaal bij een klacht
Analyse van complicaties
Training Feedback/debriefing Bewijsmateriaal bij klacht Leermomenten Evaluatie Procesverbetering Ochtendbespreking Wekelijkse perinatologiebespreking
Herinnering van patiënt en zorgverlener
Bewijsmateriaal bij klacht
Onderwijs
Leermomenten
Bewijsmateriaal bij een klacht
Verbeteren van kwaliteit van zorg
Verwerken van traumatische partus Bewijsmateriaal bij een klacht
Training Opleiding
Evaluatie Onderwijs Verwerken van traumatische partus
Leermomenten Verwerking van traumatische bevalling Bewijsmateriaal bij een klacht Calamiteitenonderzoek Teamtraining Opleiding Analyse van complicaties
Verbetering van zorg
Evaluatie Verwerking van
traumatische partus
Leermomenten
Bewijsmateriaal bij klacht
Leermomenten Verbeteren van kwaliteit van zorg Educatieve doeleinden
Waarheidsvinding
Educatie
Bewijsmateriaal bij klacht Wetenschappelijk onderzoek Dataregistratie Training van medewerkers in de zorg Evaluatie
Bewijsmateriaal bij klacht Voor ontevreden patiënten Bewijsmateriaal bij een klacht
Leermomenten
Verwerken van traumatische partus
Uit vraag 5 blijkt dat leermomenten, waaronder ook training/opleiding/evaluatie/nabespreking valt, als grootste doel wordt gezien voor het maken van beeldmateriaal. Dit doel wordt 37x genoemd. Het valt op dat dit doel door iedere respondent is genoemd (zie blauwe kleur in tabel 7), en soms ook nog in verschillende varianten (bijv. door zowel leermomenten als training te noemen als doel). Daarnaast wordt ook regelmatig nabespreking en verwerking voor de patiënt genoemd (6x) en het gebruiken van de beelden bij klachten en claims (12x). Net als bij vraag 1 heeft ook hier geen enkele gynaecoloog de verwerking van de patiënt als mogelijk doel gegeven.
De 3 doelen die het meest werden genoemd zijn gebruikt bij het toepassen van de juridische eisen in deze scriptie (zie hoofdstuk 4.3):
Doel A = kwaliteit van zorg (training, opleiding, feedback, evaluatie en nabespreking) Doel B = betere afwikkeling en vermindering van klachten en claims
Doel C = persoonlijke verwerking patiënt
6.7 Analyse vraag 6
“Wat voor output is volgens u nodig om deze toepassingen werkbaar te maken? (bijv. een geanonimiseerd rapport, een samenvatting, of de totale opname van een bevalling met beeld en geluid?)”
In tabel 8 is per groep respondenten weergegeven welke vormen van output werden genoemd. Onderzoek na een calamiteit Training Leermomenten Scholing Beoordelen en evalueren van handelen Leermomenten
Tabel 8: mogelijke output genoemd per categorie
Door 23 van de 29 respondenten werd aangegeven dat totale opname van beeld en geluid ofwel noodzakelijk is, ofwel zeer gewenst. De 6 overige respondenten gaven aan dat ze het niet wisten (2x), dat het van de toepassing afhing (2x), dat videoregistratie überhaupt niet wenselijk is (1x) of dat een samenvatting voldoende zal zijn (1x).
6.8 Analyse vraag 7
“Wat vindt u van het gebruiken van het materiaal van de zwarte doos door de patiënt (ter indiening van een klacht) of door de arts (ter verdediging) als bewijsmateriaal bij een (vermeende) medische fout? Bijv. bij de klachtencommissie of (tucht)rechter?
Hulpverleners
Gynaecologen Hulpverleners Overig Patiënten Ondersteunend personeel
Totale opname Totale opname Totale opname
Rapport Samenvatting
Totale opname
Totale opname Totale opname Totale opname Rapport
Samenvatting
Totale opname Totale opname Totale opname
Samenvatting Ligt aan toepassing Totale opname
Totale opname Totale opname Totale opname Totale opname
Totale opname Rapport Samenvatting Totale opname Rapport Samenvatting Totale opname
Rapport Totale opname
Ligt aan keuze voor
toepassing Totale opname
Weet ik niet Totale opname Totale opname Totale opname Weet ik niet Geen, videoregistratie is namelijk niet nodig.
De resultaten van deze vraag zijn hieronder zichtbaar in figuur 1. In totaal bleken 21 respondenten positief te staan tegenover het gebruiken van de videobeelden als bewijsmateriaal. 8 respondenten vonden dit geen goed idee.
Respondenten die vóór hebben gestemd opperden vaak ook extra ideeën zoals dat er een commissie moet komen die beoordeelt of de beelden mogen worden gebruikt, en dat er nooit alleen op basis van beeld moet worden beoordeeld maar dat de gehele context van de bevalling mee moet tellen.
Figuur 1: opvatting over bewijsmateriaal per categorie (categorie, aantal)
6.9 Analyse vraag 8
“Als u het zich nu voorstelt, zou u voor of tegen de invoering van een zwarte doos op de verloskamer zijn? Waarom?”
Net als bij vraag 7 is bij de analyse van vraag 8 een splitsing gemaakt in categorieën. Ook is een totaalscore weergegeven van hoeveel respondenten voor en hoeveel respondenten tegen de invoering van de videoregistratie op de verloskamer zijn. De resultaten zijn weergegeven in figuur 2.
De respondenten die voor invoering van videoregistratie stemmen gaven wel vaak een nuance, zoals dat er voorwaarden moeten komen, een heldere afbakening en regels moeten worden vastgelegd voordat videoregistratie daadwerkelijk kan worden geïmplementeerd. Uit
0 5 10 15 20 25 Positief Negatief
de analyse blijkt dat 16 respondenten voor implementatie van videoregistratie zijn en 13 respondenten tegen. Per categorie valt op dat bij de hulpverleners meer mensen vóór zijn, terwijl bij de patiëntenpopulatie juist meer mensen tegen invoering van videoregistratie zijn. Bij het ondersteunend personeel is precies de helft vóór en de helft tegen invoering van videoregistratie.
Figuur 2: voor of tegen invoering videoregistratie per categorie (categorie, aantal)
6.10 Tussenconclusie
In de voorgaande paragrafen heb ik per vraag de resultaten behandeld. Uit deze gegevens kunnen vervolgens ook conclusies worden getrokken welke bij de daadwerkelijke implementatie van videoregistratie kunnen worden gebruikt.
De vragen 1 t/m 4 waren erg nuttig om in kaart te brengen met welke voor- en nadelen stakeholders zouden komen. Uit de antwoorden op de vragenlijsten bleek dat veel stakeholders bang zijn dat artsen zich op hun vingers gekeken voelen of defensiever te werk zullen gaan uit angst dat de videobeelden tegen hen zullen worden gebruikt. Het is daarom van belang dat de artsen goed geïnformeerd worden en dat de beelden niet worden gebruikt voor de beoordeling van het functioneren van de hulpverleners. Daarnaast kan dit nadeel bijvoorbeeld wat ondervangen worden door de hulpverleners eerst een keer een simulatietraining te laten volgen bij een trainingscentrum als Medsim. Daar kunnen de hulpverleners dan in een veilige omgeving wennen aan het feit dat ze gefilmd worden.
0 2 4 6 8 10 12 14 16 18 Hulpverleners
(Gynaecologen) Hulpverleners (Overig) Patiënten Ondersteunend personeel Totaal Voor
Bij vraag 1 en vraag 5 werd vaak genoemd dat videoregistratie kan worden gebruikt bij de verwerking van een traumatische bevalling. Hier werd echter door geen enkele gynaecoloog aan gedacht. Als uiteindelijk blijkt dat de gynaecologen nog huiverig zijn voor het implementeren van de videoregistratie, zou het wellicht een oplossing kunnen zijn om de gynaecologen op dit voordeel te wijzen.
Op de vraag wat het grootste nadeel voor de patiënt zou kunnen zijn (vraag 2) werd maar liefst 21x de privacy genoemd. Conclusie daaruit is dat het van groot belang is dat het ziekenhuis zorgvuldig omgaat met de gegevens en dat zowel patiënten als hulpverleners goed geïnformeerd worden. De privacyschending moet zo klein mogelijk zijn.
Uit de meest genoemde antwoorden van vraag 5 zijn de doelen gekozen waarvoor in deze scriptie de juridische eisen zijn uitgezocht. Dit zijn de kwaliteit van zorg (doel A), gebruik voor klachten en claims (doel B) en persoonlijke verwerking (doel C). Dat deze doelen in deze scriptie centraal staan wil niet zeggen dat er niet voor kan worden gekozen de beelden voor andere doeleinden te gebruiken. Deze doelen dienen dan wel duidelijk omschreven te worden.
De uitkomsten van vraag 6 waren erg duidelijk: 23 van de 29 respondenten gaven aan dat een output van beeld met geluid van de totale bevalling gewenst is. Van de overige 6 respondenten gaven er 3 nog aan dat de output afhangt van het gekozen doel. Op basis van deze gegevens kan geconcludeerd worden dat iedere andere output dan de totale opname (of ten minste een zeer goede samenvatting van alle relevante passages) onwenselijk is.
Uit de analyse van vraag 7 bleek dat 21 personen positief en 8 personen negatief denken over het gebruiken van het beeldmateriaal als bewijsmateriaal. Van de 8 mensen die er negatief over dachten noemden er wel 6 bij vraag 5 het bewijsmateriaal als mogelijk doel. Dit is een opmerkelijke uitkomst en kan er op wijzen dat mensen niet helemaal begrijpen hoe het systeem in zijn werk zou (kunnen) gaan. Het kan echter ook erop duiden dat deze respondenten het wel een mogelijk doel vinden, maar er niet achter staan. Dit zou in vervolgonderzoek nog verder kunnen worden getoetst. Uit deze vraag kan in ieder geval geconcludeerd worden dat er een relatief groot draagvlak is voor het gebruiken van de videobeelden als bewijsmateriaal.
Uit vraag 8 bleek dat in totaal 16 respondenten vóór de invoering van videoregistratie op de verloskamer zijn, tegenover 13 personen die tegen zijn. Bij de gynaecologen zijn er meer personen voor dan tegen (4 voor, 1 tegen) evenals bij de overige hulpverleners (7 voor, 6 tegen). Bij de patiënten stemmen er meer mensen tegen videoregistratie dan voor (3 voor, 4 tegen). Het ondersteunend personeel is verdeeld: 2 stemmen voor, 2 tegen. Er is dus een licht overwicht in de mensen die voor invoering van de videoregistratie zijn. Het zou wellicht nog interessant zijn om de respondenten die tegen zijn verder te ondervragen om erachter te komen wat precies de reden is dat zij tegen de invoering zijn
Op basis van de vragenlijsten kan geconcludeerd worden dat er veel onzekerheid heerst ten aanzien van videoregistratie. Men is niet op de hoogte van de regels en de vele mogelijkheden. De vragenlijsten zijn daardoor vooral vanuit het eigen gevoel van de respondenten ingevuld en niet vanuit de kennis die men over het onderwerp bezit. Een mooie vervolgstap zou zijn om de respondentengroep te informeren over het concrete plan (dus inclusief doel, regels voor bewaartermijnen, inzagerechten, etc.) en vervolgens nogmaals de vragenlijst af te nemen. Op dit moment zijn de antwoorden niet geheel representatief voor het daadwerkelijk wel of niet invoeren van videoregistratie. Dit komt doordat er veel respondenten zijn die tegen, of negatief, hebben gestemd op basis van hun onderbuik gevoel en niet op basis van feitelijke kennis over het onderwerp.