4. Analyseresultaten
In dit hoofdstuk worden de resultaten van de analyses van het onderzoek gepresenteerd. Allereerst zal worden ingegaan op de resultaten van de analyse Information Linking, oftewel de analyse tekstcoherentie, beeldcoherentie en tekst-beeld coherentie van de schokkende nieuwsberichten van het NOS Journaal en het Jeugdjournaal. Vervolgens zullen de resultaten van de analyse van de geruststellingsstrategieën worden gepresenteerd, opgedeeld in de resultaten van de analyse geruststellingsstrategieën op het niveau van het nieuwsbericht en de resultaten van de analyse van de strategieën op shotniveau.
4.1 Information Linking
In deze paragraaf zullen de resultaten van de analyse van de tekstcoherentie, de beeldcoherentie en de tekst-beeld coherentie van de nieuwsberichten van het NOS Journaal en het Jeugdjournaal worden gepresenteerd. De analyses zijn gebaseerd op de theorie Information Linking van Van Leeuwen (2005). Overigens dient vermeld te worden dat bijlage III de uitwerking van de journaalitems en analyse Information Linking behelst, en bijlage IV de resultaten van de analyse Information Linking per nieuwsbericht.
4.1.1 Tekstcoherentie
In tabel 12 zijn de resultaten van de analyse tekstcoherentie van zowel de nieuwsberichten van het NOS Journaal als de berichten van het Jeugdjournaal weergegeven. De tabel geeft in de eerste plaats aan van welke vormen van tekstcoherentie er sprake is in de nieuwsteksten van het NOS Journaal en het Jeugdjournaal, en in de tweede plaats of deze vorm van tekstcoherentie bereikt wordt door de inzet van een expliciet verbindingswoord, zie kolom ‘expliciet verbindingswoord’ of door een contextueel verband, zoals weergegeven in de kolom ‘context’.
Tabel 12: Resultaten van de analyse tekstcoherentie
Tekstcoherentie NOS Journaal Jeugdjournaal
Expliciet verbindings- woord
Context Totaal Expliciet verbindings- woord Context Totaal Uitleg 1 37 38 1 54 55 Voorbeeld 15 15 2 9 11 Specificatie 2 20 22 7 9 16 Samenvatting 4 4 4 4 Correctie Vermeerdering 14 100 114 11 77 88 Tegenstelling 20 11 31 20 3 23 Alternatief Volgende gebeurtenis 1 1 1 8 9 Gelijktijdige gebeurtenis 1 1 1 1 Vorige gebeurtenis 6 2 8 3 3
49 Beslissende gebeurtenis 1 1 Nabijheid 2 2 1 1 Medeaanwezigheid 4 4 4 4 Gelijkenis 6 1 7 2 2 Contrast 2 2 1 1 Reden 3 20 23 7 25 32 Gevolg 6 26 32 3 42 45 Doel 6 6 2 2 Voorwaarde positief Voorwaarde negatief Geen coherente verbinding 3 3 20 20 Totaal 66 247 313 65 253 318
In de eerste plaats blijkt uit tabel 12 dat er in de nieuwsteksten van het NOS Journaal en het Jeugdjournaal veel afwisseling is tussen de verschillende vormen van tekstcoherentie. De vormen van tekstcoherentie die duidelijk het meest in de gesproken teksten van beide televisienieuwsuitzendingen voorkomen zijn vermeerdering, uitleg, tegenstelling en de logische linken reden en gevolg. Daarbij is er in het Jeugdjournaal meerdere keren sprake van ‘geen coherente verbinding’ tussen tekstuele uitingen.
Zoals te zien in tabel 12 wordt in de nieuwsteksten van beide journaals tekstcoherentie voornamelijk aangebracht middels de coherentievorm vermeerdering. Dit betekent dat in beide journaals een groot aantal tekstuele uitingen meer informatie toevoegt aan de vorige tekstuele uiting, zonder een directe verbinding te vertonen. De gesproken tekst wordt dus in journaals vaak uitgebreid door het toevoegen van nieuwe informatie. Voornamelijk het NOS Journaal maakt gebruik van dit type tekstcoherentie. Door de veelvuldige inzet van de coherentie vermeerdering wordt de kennis van de kijker vermeerderd. De kijker krijgt meer informatie over het nieuwsonderwerp en dit kan beschouwd worden als een aanvulling op de reeds bestaande kennis van de kijker.
Voorbeeld 1 toont een fragment uit het NOS Journaal waarin meerdere keren sprake is van de coherentie vermeerdering, oftewel van een tekstuele uiting die zonder een directe verbinding te vertonen, meer informatie toevoegt aan de vorige tekstuele uiting. De kennis van de kijker over Gaza wordt uitgebreid.
Voorbeeld 1: Fragment uit NOS Journaal, Oorlog in Gaza 1, 28 december 2008
Nr. Gesproken tekst Tekst-beeld relatie Getoond beeld
16. Bij grote aanvallen als deze op Gaza
kunnen slachtoffers niet uitblijven. Reden
Brandweerwagen, mensen er omheen.
Gevolg
17. Het gebied is een van de dichtstbevolkte
plekken op aarde. Specificatie:
illustratie
Kapotte huizen en gebouwen, dicht op elkaar, rook. Detail
50 Vermeerdering
Ingezoomd op brokstukken van kapotte huizen en gebouwen.
18. Gaza is ongeveer zo groot als Texel.
Vermeerdering
Ingezoomd op brokstukken van kapotte huizen en gebouwen.
Overzicht
19. En er wonen anderhalf miljoen mensen.
Vermeerdering
Beelden van een stadje, rookwolken erboven. Geen coherente verbinding 20. In het gebied regeert de radicaal
Islamitische Hamas beweging.
Vermeerdering
Specificatie: illustratie
Schematisch beeld, draaiende wereldbol, inzoomen op Israël.
Detail
21. En die komt met een ongekend felle
reactie.
Uitleg
Schematisch beeld, ingezoomd op Israël, de Gazastrook en de Westelijke Jordaanoever zijn geel gekleurd.
Tekst: Gaza, Israël.
Geen coherente verbinding
Vervolgens blijkt dat zowel in de nieuwsteksten van het NOS Journaal als in de nieuwsteksten van het Jeugdjournaal meerdere keren tekstcoherentie wordt aangebracht middels het geven van uitleg. In beide journaals geeft een groot aantal tekstuele uitingen uitleg over de vorige tekstuele uiting. Vooral in het Jeugdjournaal is sprake van dit type tekstcoherentie. Een jonge kijker beschikt, in vergelijking tot een volwassen kijker, over relatief weinig kennis. Voor een goed begrip van het nieuwsbericht is het daarom van belang om uitleg aan de jonge kijker te geven. De kijker wordt dan op verbale wijze ondersteund in de verwerking van het nieuwsbericht, en de kans op misinterpretaties neemt af.
In onderstaand voorbeeld wordt een fragment uit het Jeugdjournaal getoond waarin sprake is van de tekstcoherentie uitleg. Er wordt een uitleg gegeven over de werkelijke reden van Nkunda om zoveel mogelijk dorpen en steden te veroveren.
Voorbeeld 2: Fragment uit Jeugdjournaal, Oorlog in Congo, 30 oktober 2008
Nr. Gesproken tekst Tekst-beeld relatie Getoond beeld
29. Maar deskundigen zeggen dat Nkunda de
Tutsi’s helemaal niet wil beschermen. Specificatie:
51 Uitleg
illustratie
30. Zij zeggen: Nkunda wil eigenlijk gewoon
de macht hebben in Congo.
Reden
Uitleg
Een foto van Laurent Nkunda, er verschijnt een vinger met een tekstballon.
Tekst: hij wil de macht.
Daarnaast blijkt uit de tabel 12 dat in zowel het NOS Journaal als in het Jeugdjournaal veelvuldig gebruik wordt gemaakt van het logisch linken van tekstuele uitingen, waarbij voornamelijk sprake is van de tekstcoherenties reden en gevolg. Vooral in de nieuwsitems van het Jeugdjournaal volgen tekstuele uitingen elkaar op logische wijze op. Door de tekstuele uitingen logisch aan elkaar te linken wordt de kijker ondersteund in de verwerking van de tekstuele informatie. Doordat de tekstuele uitingen elkaar op een logische wijze opvolgen ontstaat er samenhang en kan door de kijker betekenis aan het nieuwsbericht worden toegekend.
Ook wordt in de nieuwsteksten van beide journaals veelvuldig gebruik gemaakt van de tekstcoherentie
tegenstelling. Soms dient te worden voorkomen dat de kijker een onjuiste conclusie trekt uit een uiting, en in dat geval moeten de verwachtingen van de kijker worden tegengesproken (Pander Maat 2002: 15). Er is sprake van een tegenstelling wanneer de tekstuele uiting een ‘counter’ maakt ten opzichte van de voorgaande tekstuele uiting. In zowel het NOS Journaal als het Jeugdjournaal wordt de kijker dus meerdere keren behoed voor het maken van een onjuiste conclusie. De kijker dient de tekstuele tekens op de juiste wijze te interpreteren, en door de inzet van de tekstcoherentie
tegenstelling wordt voorkomen dat de kijker een misinterpretatie maakt.
Uit tabel 12 blijkt dat in het Jeugdjournaal beduidend meer sprake is van het feit dat er geen coherente verbinding tussen tekstuele uitingen bestaat, dan in het NOS Journaal. Dit betekent dat er in het Jeugdjournaal meer dan eens geen functionele relatie tussen de opeenvolgende tekstuitingen is. Dit is voor de verwerking van het nieuwsbericht niet gunstig. Tekens hebben op zichzelf geen betekenis, maar krijgen dit na het proces van interpreteren door de kijker. Door ondermeer de gesproken teksten onderling logisch op elkaar te laten volgen, zal de tekst in het nieuwsbericht goed te begrijpen zijn voor de kijker en dit zal het verwerkingsproces van de kijker bevorderen (Van Leeuwen 2005: 219-247). Het is dus voor de kijker van belang dat de tekstuele uitingen logisch op elkaar volgen. Indien tekstuele uitingen geen coherente verbinding hebben, is dit niet het geval, en zal het voor de kijker moeilijk zijn om het nieuwsbericht te begrijpen.
Voorbeeld 3 behelst een fragment uit het Jeugdjournaal waarin sprake is van geen coherente verbinding tussen de tekstuele uitingen. Het nieuwsbetoog wordt als het ware onderbroken doordat er geen functionele relatie bestaat tussen de tekstuele uiting over de ligging van Haïti en de voorgaande uiting over de actuele gebeurtenis.
52
Voorbeeld 3: Fragment uit Jeugdjournaal, Aardbeving in Haïti 2, 16 januari 2010
Nr. Gesproken tekst Tekst-beeld relatie Getoond beeld
13. Hulpverlener: We hebben eerst alle zwaargewonden geholpen.
Tegenstelling
Hulpverlener in beeld, op achtergrond een gewond persoon die verzorgd wordt.
14. Maar nu hebben we geen medicijnen en
spullen meer.
Geen coherente verbinding
Hulpverlener in beeld, op achtergrond een gewond persoon die verzorgd wordt. Geen coherente verbinding 15. Voice-over: Haïti ligt in het Caribische
gebied in Zuid-Amerika. Vermeerdering Specificatie: illustratie Schematisch beeld, wereldkaart, ingezoomd op Nederland, uitzoomen. Tekst: Haïti, Port-au-Prince. Overzicht
16. Het is een van de armste landen ter wereld.
Vermeerdering
Schematisch beeld, wereldkaart, inzoomen op Haïti.
Tekst: Haïti, Port-au-Prince. Detail
Naast het feit dat tabel 12 aantoont van welke vormen van tekstcoherentie er sprake is in de nieuwsteksten van zowel het NOS Journaal als het Jeugdjournaal, laat de tabel ook zien of deze vorm van tekstcoherentie bereikt wordt door de inzet van een expliciet verbindingswoord of door een contextueel verband.
Het blijkt dat de makers van zowel het NOS Journaal als het Jeugdjournaal meer met contextuele verbanden werken om tekstcoherentie aan te brengen, dan met expliciete verbindingswoorden. In het geval van het NOS Journaal is er 66 keer sprake van een expliciet verbindingswoord in de nieuwsteksten, en dient de kijker 247 keer zelf het verband op te maken uit de context. In het geval van het Jeugdjournaal gaat het om soortgelijke aantallen. Er is 65 keer sprake van een expliciet verbindingswoord en 253 keer van een contextueel verband. Dus zowel de volwassen kijker als de jonge kijker dienen over het algemeen zelf uit de context op te maken om welk verband het gaat, en worden ze hierin in de meeste gevallen niet geholpen door de makers middels een expliciet verbindingswoord.
4.1.2 Beeldcoherentie
In tabel 13 zijn de resultaten van de analyse beeldcoherentie van zowel de nieuwsberichten van het NOS Journaal als de berichten van het Jeugdjournaal weergegeven. De tabel geeft aan van welke
53
vormen van beeldcoherentie er sprake is in de schokkende nieuwsberichten van het NOS Journaal en het Jeugdjournaal.
Tabel 13: Resultaten van de analyse beeldcoherentie
Connectie Beeldcoherentie NOS Journaal Jeugdjournaal
Uitwerking Overzicht 17 24
Detail 37 37
Uitbreiding: tijdelijk Volgende gebeurtenis 42 28
Vorige gebeurtenis 4 1
Gelijktijdige gebeurtenis 52 44
Afsluitende gebeurtenis 2 2
Uitbreiding: ruimtelijk Nabijheid
Medeaanwezigheid 4 4
Uitbreiding: logisch Contrast 3 3
Overeenkomst 24 30 Reden 3 4 Gevolg 6 10 Geen coherente verbinding 44 70 Totaal 238 257
Uit de resultaten van de analyse beeldcoherentie, zoals weergegeven in tabel 13, blijkt dat in de schokkende nieuwsberichten van het NOS Journaal en het Jeugdjournaal veel afwisseling is tussen de verschillende vormen van beeldcoherentie. De vormen van beeldcoherentie die duidelijk het meest in de nieuwsberichten van beide televisienieuwsuitzendingen voorkomen zijn een ‘uitwerking’, oftewel
overzicht en detail, een ‘tijdelijke uitbreiding’ in de vorm van een volgende gebeurtenis en
gelijktijdige gebeurtenis, en overeenkomst. Dit zijn coherentievormen waardoor samenhang wordt gecreëerd voor de kijker, en het verhaal in beelden goed te begrijpen zal zijn. Daarnaast blijkt dat een groot aantal beelden geen coherente verbinding met elkaar hebben, voornamelijk in de berichten van het Jeugdjournaal.
In de eerste plaats blijkt dus dat veel beelden in zowel het NOS Journaal als in het Jeugdjournaal elkaar uitwerken in de vorm van een overzicht of een detail. In het geval van een overzicht wordt de kijker ondersteund in het vormen van een beeld van de omgeving. Het beeld begint met een detail, waarna er een overzicht van hetzelfde onderwerp volgt. In het geval van een detail wordt de kijker naar een bepaald punt gestuurd door het beeld. Het beeld begint met een overzicht, waarna er een overgang naar een detail van hetzelfde onderwerp volgt. Voor zowel de beeldcoherentie overzicht als de beeldcoherentie detail kan gezegd worden dat beelden elkaar logisch opvolgen, en dit de betekenisvorming van de kijker ten goede komt.
Beelden volgen elkaar ook op logische wijze op indien er sprake is van het type connectie ‘uitbreiding: tijdelijk’. Zoals tabel 13 uitwijst is er in beide televisienieuwsuitzendingen meerdere keren sprake van de beeldcoherentie volgende gebeurtenis en gelijktijdige gebeurtenis. Vooral het NOS Journaal maakt gebruik van deze vormen van beeldcoherentie. Het gaat hierbij om een logische beeldovergang, aangezien een volgende gebeurtenis een overgang naar een volgende gebeurtenis of handeling is, en een gelijktijdige gebeurtenis een overgang naar een gelijktijdige gebeurtenis of handeling. Zoals eerder
54
beschreven hebben tekens op zichzelf geen betekenis, maar krijgen dit na het proces van interpreteren door de kijker. Door de beelden onderling logisch op elkaar te laten volgen, zal het verhaal in beelden goed te begrijpen zijn voor de kijker en dit zal het verwerkingsproces van de kijker bevorderen (Van Leeuwen 2005).
Voorbeeld 4 toont een fragment afkomstig uit het NOS Journaal waarin beelden elkaar op logische wijze opvolgen. De kijker kan door het zien van de beelden het verhaal in beeld begrijpen. De opeenvolgende beelden worden afgesloten door de beeldcoherentie afsluitende gebeurtenis wat een afsluiting van een huidige gebeurtenis of handeling inhoudt, en tevens als aanwijzing voor de kijker dient.
Voorbeeld 4: Fragment uit NOS Journaal, Aardbeving in Italië, 6 april 2009
Nr. Gesproken tekst Tekst-beeld relatie Getoond beeld
14. De aardbeving verraste de inwoners van
L’Aquila in hun slaap.
Voorbeeld
Specificatie: verankering
Een huilende vrouw te midden van het puin, reddingswerkers lopen rond.
Gelijktijdige gebeurtenis Een gewonde man wordt door reddingswerkers uit het puin gehaald, hij wordt getroost.
15. Uren lang heeft deze man het volgehouden
onder het puin van zijn woning.
Vermeerdering
Een gewonde man wordt door reddingswerkers uit het puin gehaald, hij wordt getroost. Gelijktijdige gebeurtenis 16. Voice-over: Ook in woningen die nog
overeind staan gaan reddingswerkers opzoek naar mensen die vast zitten. Voorbeeld
Uitleg
Twee reddingswerkers lopen met een ladder door een straat en roepen.
Volgende gebeurtenis 17. Reddingswerker: Is daar iemand?
Vermeerdering
Twee reddingswerkers lopen door een kapotte straat met een ladder, ze roepen en wijzen naar een plek. Afsluitende gebeurtenis 18. Je bent er al.
Vermeerdering
Een vrouw wordt door reddingswerkers uit haar huis geholpen door middel van een ladder, de vrouw huilt.
55
Uit tabel 13 blijkt ook dat in de nieuwsberichten van beide journaals vaak sprake is van de beeldcoherentie overeenkomst. Dit betekent dat beelden elkaar op logische wijze opvolgen doordat dezelfde gebeurtenis of handeling in beeld blijft.
Een groot aantal beelden in de berichten van het NOS Journaal en het Jeugdjournaal blijken geen coherente verbinding met elkaar hebben, dit geldt voornamelijk voor de berichten van het Jeugdjournaal. Het houdt een niet functionele relatie tussen beelden in. Tekens hebben op zichzelf geen betekenis, maar krijgen dit na het proces van interpreteren door de kijker. Door de beelden onderling logisch op elkaar te laten volgen, zal het verhaal in beelden goed te begrijpen zijn. Vooral in het Jeugdjournaal is dus meerdere keren sprake van het feit dat de kijker hierin niet ondersteund wordt. Het heeft te maken met het feit dat in nieuwsuitzendingen het beeld meer dan eens wordt onderbroken door de inzet van beelden van de nieuwslezer, een correspondent, een deskundige of een schematisch beeld ter illustratie. Deze beelden hebben geen coherente verbinding met elkaar. De kijker gaat van een spreker, naar een schematisch beeld, naar de realistische beelden van de gebeurtenis, terug naar de spreker en vervolgens naar de nieuwslezer, en wordt gedwongen een verband te leggen tussen deze beelden om de informatie te verwerken. De vraag die ontstaat is, wordt de kijker wel ondersteund, en is de kijker in staat om deze beelden met elkaar te verbinden?
Een reden dat vooral in het Jeugdjournaal sprake is van geen coherente verbinding tussen beelden kan gezocht worden in het feit dat dit journaal geneigd is om veel aan de kijker te willen uitleggen. De makers van het Jeugdjournaal maken daarom vaak gebruik van ondermeer de inzet van schematische beelden, ter illustratie van de gesproken tekst. In voorbeeld 5 is een aantal keer sprake van geen coherente verbinding tussen beelden.
Voorbeeld 5: Fragment uit Jeugdjournaal, Aardbeving in Turkije, 8 maart 2010
Nr. Gesproken tekst Tekst-beeld relatie Getoond beeld
34. En de meesten er van komen niet in het
nieuws. Reden
Aardbevingsdeskundige in beeld.
Geen coherente verbinding
35. Vooral omdat die in gebieden zijn waar
weinig of geen mensen wonen. Geen coherente verbinding
Aanvulling
Ingezoomd op een boek met aardbevingsmetingen. Geen coherente verbinding 36. De aardkost bestaat uit verschillende
delen.
Vermeerdering
Uitleg
Schematisch beeld, de wereldkaart is door middel van zwarte lijnen verdeeld in platen.
De maker wil de informatie zo divers mogelijk aanbieden, waardoor de beelden een onsamenhangend geheel vormen. Allereerst is er een aardbevingsdeskundige in beeld, vervolgens wordt er een beeld
56
getoond waarin wordt ingezoomd op een boek met aardbevingsmetingen, waarna een schematisch beeld wordt getoond. Wanneer de beelden zonder de gesproken tekst bekeken zouden worden, zou het voor de kijker moeilijk zijn om op basis van enkel de beelden te begrijpen waar het nieuwsbericht over gaat.
4.1.3 Tekst-beeld coherentie
Uiteindelijk gaat het om de vraag wat de kijkers van de journaals zien en tegelijkertijd horen, en of de kijker dit met elkaar in verband kan brengen. Uit de resultaten van de analyse tekst-beeld coherentie blijkt dat niet op alle momenten sprake is van een relatie tussen de modi tekst en beeld. De momenten waarop wel sprake is van een tekst-beeld relatie zijn in bijlage III terug te vinden, waar de relaties tussen tekst en beeld staan aangegeven.
In tabel 14 zijn de resultaten van de analyse tekst-beeld coherentie van en het NOS Journaal en het Jeugdjournaal weergegeven. De tabel geeft aan van welke vormen van tekst-beeld coherentie er sprake is in de schokkende nieuwsberichten van het NOS Journaal en het Jeugdjournaal.
Tabel 14: Resultaten van de analyse tekst-beeld coherentie
Connectie Tekst-beeld coherentie NOS Journaal Jeugdjournaal
Uitwerking Specificatie – illustratie 66 64
Specificatie – verankering 22 16 Uitleg 8 23 Uitbreiding Overeenkomst 3 Contrast 4 2 Aanvulling 5 3 Totaal 105 111
Uit de analyse tekst-beeld coherentie blijkt dat de belangrijkste vorm van het linken van tekst en beeld in zowel het NOS Journaal als het Jeugdjournaal het specificeren is. Overwegend is er in beide journaals sprake van het feit dat het beeld de tekst specificeert, en vormt het beeld een illustratie van de gesproken tekst. In beide journaals is dus de belangrijkste informatie verbaal van aard en ondersteunen de beelden de gesproken tekst. Maar in sommige gevallen draagt het beeld de hoofdinformatie en is de tekst nodig om de kijker nadere aanwijzingen te geven hoe hij naar het beeld dient te kijken. In deze gevallen specificeert de gesproken tekst het beeld en is er sprake van
verankering. Daarnaast blijkt uit tabel 14 dat in het Jeugdjournaal een groot aantal keer sprake is van de tekst-beeld coherentie uitleg, waarbij de tekst het beeld parafraseert, of vice versa.
Het blijkt dus dat in het NOS Journaal en in het Jeugdjournaal de belangrijkste vorm van het linken