De erkenning dat de verhalen van technologiegebruikers (ook) ideologisch van natuur zijn, neemt toe. Eind jaren ’90 groeide de consensus dat men door het ont-hullen van bepaalde onderliggende culturele en ideologische processen (mede) kan uitleggen waarom mensen allerlei technologieën aanvaarden en gebruiken. Kozinets (2008) gaat in zijn poging tot verduidelijking nog verder: ‘People are not just con-suming technological gadgets and gizmos, they are concon-suming the ideology of tech-nology itself.’ Een toenemend aantal onderzoeken (o.a. Thompson, 2004) exploreert de ideologische en mythologische set van verhalen (discourses) over technologie.
Onderzoekers van deze technologie-ideologieën analyseren op systematische wijze de verhalen van gebruikers/consumenten over technologie. Het gebruiken van een ideologie in een verhaal zou gebruikers een sterker gevoel van persoonlijke en so-ciale identiteit geven.
Theoretisch is het niet vanzelfsprekend om aspecten van een ideologie zo te speci-ficeren dat men deze kan verbinden met de verhalen (narratives/discourses) van
ge-ETHISCHE EN MAATSCHAPPELIJKE VRAGEN BIJ HET GEBRUIK VAN LBS IN DE ZORG
bruikers. Vandaar dat ik voor de analyse van onze focusgroep (mede) beroep wil doen op de theoretische ideologie-indeling van Kozinets (2007), specifiek bedacht voor gebruikers van technologie.
Hij onderscheidt een viertal ideologieën:
A. ‘Techtopian Ideology’: technologie bevordert sociale vooruitgang
Gegroeid sinds de renaissance, predikt deze ‘technologische utopie ideologie’
vooruitgang. Mens en maatschappij groeien naar een perfecte wereld door een juist gebruik van wetenschap en technologie. Sociale en technologische vooruitgang hangen samen (cfr. Francis Bacon): ‘De technologische cultuur is een maat voor de menselijke vooruitgang door technologie’ (Kozinets, 2007, p. 869). Sociale en more-le vooruitgang gaan hand in hand met materiëmore-le vooruitgang.
Deze ideologie vinden wij vandaag terug in het verhaal van sommige zakenmensen, politici en schrijvers over marketing. Een voorbeeld van deze laatsten zijn Hamel en Prahalad, die in hun advies ondernemingen aanmoedigen om constant te zoeken en te investeren in nieuwe technologie. Het optimisme taant echter wanneer nieuwe technologieën de oude overnemen, en deze geleidelijk hun glans verliezen. Het kernpunt van deze ideologie die technologie als vooruitgang ziet, wordt geproble-matiseerd door tragedies als Hiroshima, Tsjernobyl, de recente BP-olieramp.
B. ‘Green Luddite Ideology’:
technologie is een destructieve kracht in onze maatschappij
De term verwijst naar de Industriële Revolutie waar de luddisten militante anti-in-dustriëlen waren. De luddisten waren bang dat machines het werk van mensen zou-den overnemen en mensen overbodig maken.
Techniek maakt de ambachtsman overbodig, holt traditionele bestaanswijzen uit5, plundert onze natuurlijke rijkdommen en is destructief voor de natuur en voor tra-ditionele levenswijzen. Voorbeelden van deze ideologie vinden wij terug bij onder meer de hippies, de Amish, de Quakers en bij bepaalde strekkingen van de anti- of andersglobalistenbeweging.
De ‘Techtopian Ideology’ en de ‘Green Luddite Ideology’ bevatten ideologische stellingen die elkaars tegengestelde zijn. De ‘Techtopian Ideology’ begrijpt nologie als de motor van vooruitgang. Zij predikt een optimistische visie over tech-nologie als een moreel goed. De geschiedenis en de tekorten van de techtech-nologie leren ons echter dat deze ideologie naïef was. De ‘Green Luddite Ideology’ waar de mens in opstand komt tegen het object ‘technologie’ en de natuur beschouwt
5 Bijvoorbeeld in onze focusgroep: LBS kan/mag de menselijke solidariteit niet vervangen.
als het hoogste goed, is eerder onrealistisch.
Hedendaagse filosofen als Ihde hérdenken de dichotomie mens-techniek en laten de veelheid van deze verhouding zien.
C. ‘The Work Machine Ideology’:
technologie is een belangrijke component van onze globale economie Deze ideologie, ontstaan tijdens de Industriële Revolutie (eind 18de eeuw), verbindt kapitalisme met technologie. Dankzij technologie kan de economie groeien. Tech-niek brengt economische groei, meer weelde en succes. TechTech-niek maakt de pro-ductieprocessen meer efficiënt.
Typisch voor deze ideologie is de theorie van het ‘scientific management’ (F. Taylor), gericht op het meten en opdrijven van prestaties door bijvoorbeeld de installatie van de lopende band in de fabriek.
Deze ideologie werd erg bekritiseerd aangezien zij onder meer leidde tot de uit-buiting van de arbeiders. Bovendien kan de sterke arbeidsverdeling leiden tot ver-vreemding waardoor de mens/arbeider zich niet meer kan ontplooien.
D. ‘The Techspressive Ideology’: technologie is de sleutel tot plezier
Chronologisch is de ‘Techspressive Ideology’ de meest recente ideologie. Technolo-gie is een bron van plezier en genot. Zo zijn videogames een standaard onderdeel van onze cultuur geworden. Men spreekt reeds van een ‘game generation’.
Vanaf de jaren ‘90 maakt eigentijdse zelfexpressie vaak gebruik van digitale tech-nologie. Vele muziekcomponisten, filmmakers, modeontwerpers en designers aller-hande vinden een creatieve uitlaatklep in technologie.
De opkomst van nieuwe technologische gadgets, ‘toys’ (o.a. gsm) zijn articulaties geworden van jeugdigheid, ‘cool’ zijn, creatief zijn, … .
Belangrijke kritieken op deze ideologie zijn dat de technologie verslavend werkt en mensen isoleert van elkaar.
Uiteraard kan het luisteren naar onderliggende ideologieën bij gebruikers van tech-nologie ons niet alle informatie bieden. Er blijven vragen zoals: welke relaties zijn er tussen de ideologie en de levensstijl en waarden van de gebruikers? Kunnen wij de ‘Work Machine’ en ‘Techspressive Ideology’ als meer individualistische en de
‘Techtopian’ en ‘Green Luddite’ ideologie als meer collectivistische ideologieën zien? Zijn er verbanden tussen de ideologie van de gebruiker en bepaalde iden-titeitskenmerken als geslacht, sociale klasse, leeftijd, nationaliteit, subcultuur en cultuur?
Bepaalde van deze laatste parameters zijn voorwerp van onderzoek in een ander literatuurveld: welke factoren beïnvloeden het gebruik van informatietechnologie?
ETHISCHE EN MAATSCHAPPELIJKE VRAGEN BIJ HET GEBRUIK VAN LBS IN DE ZORG