De verwachte vestiging van de tijgermug heeft nog niet geleid tot grote media-aandacht of politieke druk om zo snel mogelijk dit risico op te lossen (misschien wel vanwege het feit dat er volgens het merendeel van de experts niets aan kan worden gedaan). Dat neemt niet weg dat er binnen de (rijks)overheid en de NVWA wordt ook nagedacht over de vraag hoe precies met het risico van import van exotische muggen moet worden omgegaan. Het ministerie van VWS en de NVWA zien zich geconfronteerd met een aantal dilemma’s die hier kort worden behandeld.30
• Tijgermuggen zijn een vector en kunnen dus drager van knokkelkoorts of een andere tropische ziekte zijn. Er is een slechts een kleine kans dat de aangetroffen tijgermuggen in Nederland een ziekteverwekker dragen en er is dus een klein risico voor de volksgezondheid. Het dilemma is de vraag in hoeverre je als overheid op korte termijn ingrijpende maatregelen moet nemen als er nog geen ziektegevallen bekend zijn in relatie tot mogelijke voordelen op de lange termijn?
26 Het Centrum Monitoring Vectoren maakt risico-inschattingen, brengt de verspreiding in beeld, adviseert beleidsmakers, bestrijders en ondernemers over risico’s en bestrijdingsmogelijkheden. De NVWA ondersteunt het RIVM en het Centraal Veterinair Instituut (CVI) in het maken van ‘vector-borne diseas risk-analyses’. Bron: Jaarverslag 2011 van de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA).
27 A. Klink (2009), Betreft maatregelen tijgermug, http://www.rijksoverheid.nl/documenten-en-publicaties/
kamerstukken/2009/01/19/maatregelen-tijgermug.html (Geraadpleegd op 14-10-2012).
28 Minister Schippers heeft deze lijn recent bevestigd toen zij in 2010 meldde: ‘Overigens is het vanwege internationale handel en transport vanuit Zuid-Europa, waar bijvoorbeeld de tijgermug inmiddels gevestigd is, onwaarschijnlijk dat de import van exotische muggensoorten in Nederland volledig voorkomen kan worden. Daarom richt het huidige beleid zich op vertraging van eventuele vestiging van muggen die een risico vormen voor de volksgezondheid.’ (Bron: TK 22 894, nr. 294).
29 TK 22 894 nr. 294.
30 Workshop risico’s en verantwoordelijkheden, dd. 31 oktober 2011.
• Een risico-inschatting met betrekking tot de overdracht van ziekteverwekkers is zeer moeilijk te maken. Om te bepalen of er een risico is voor de volksgezondheid moet er onder andere worden gekeken naar de volgende factoren:
• Relatieve aantal muggen besmet met virus in land van herkomst (virus infection rate)
• Hoe waarschijnlijk het is dat eitjes van een besmette mug ook besmet zijn (egg-survival rate)
• Hoe waarschijnlijk het is dat deze eitjes zich tot volwassenen weten te ontwikkelen (larval survival rate)
• De kans op infectie na blootstelling aan een geïnfecteerde mug
• De kans dat daadwerkelijk gezondheidsklachten optreden na een infectie (Er kan op dit moment nog niet gevaccineerd worden31). Hiernaast bestaat separaat het risico van vestiging van de mug, maar moet ook worden ingeschat wat de consequenties van langdurig biocidengebruik zijn.
Het dilemma voor de overheid is hoe verschillende factoren moeten worden gewogen ten opzichte van elkaar en ten opzichte van de consequenties van eventuele.
• De introductie en vestiging van de mug in Nederland is volgens het RIVM ongewenst, maar onduidelijk is zoals eerder besproken of het voorkomen kan worden. De mug is al gevestigd in Zuid-Europa en kan vanuit daar oprukken. Het dilemma is daarmee of ingrijpende maatregelen op dit moment proportioneel zijn om vestiging te vertragen.
De vestiging van de tijgermug is een grensoverschrijdend probleem, maar er bestaat geen Europees beleid.
Als omringende landen geen stappen ondernemen kan Nederland wel actief een anti-vestigingsbeleid voeren, maar zodra er populaties in landen als Duitsland, Frankrijk en België bestaan is het nog maar de vraag of Nederlands beleid succes kan hebben. Nederland lobbyt dan ook voor een Europese aanpak.
Gemeenten zijn primair verantwoordelijk voor infectieziektenbestrijding, zij worden door het ministerie van VWS ondersteund omdat het een nieuw probleem is en specifieke kennis vergaard moet worden om effectief tijgermuggen te bestrijden.32 Daarnaast zijn bedrijven verantwoordelijk voor het veilig verhandelen van producten.
31 In het tijdschrift the Lancet is recent een onderzoek gepubliceerd waar uit blijkt dat een vaccin dichtbij zou zijn:
http://press.thelancet.com/denguevaccine.pdf.
32 Zie het volgende schema voor de verantwoordelijkheidsverdeling vanuit het perspectief van gemeenten na melding van tijgermuggen: http://www.vng.nl/files/vng/vng/Documenten/actueel/beleidsvelden/openbare_gezondheid/2012/20120821_
informatie_muggenbestrijding_EVx.pdf
33 Bemer, E. en Mulder, S. (2012), Fase 2: verdieping van risico’s en verantwoordelijkheden, Amsterdam: TNS NIPO.
Publieke opinie
Aanvullend is het interessant om nog kort in te gaan op de mening van burgers. Uit onderzoek van TNS NIPO, uitgevoerd in het kader van het programma Risico’s en verantwoordelijkheden blijkt dat burgers de bestuurlijke dilemma’s heel anders dan bestuurders ervaren. 33 De meerderheid van de burgers is namelijk van mening dat de gevaren groot zijn, dat burgers zelf het risico niet kunnen bepalen (wie herkent het verschil tussen een tijgermug en een reguliere Nederlandse mug?). ‘Juist daarom willen deze mensen niet wachten (op eventueel onderzoek) maar meteen overgaan op maatregelen.’ Burgers zijn van mening dat Lucky Bamboo handelaren en bandenhandelaren de aangewezen partijen zijn om maatregelen ter bestrijding van de tijgermug te treffen. Over de vraag of de bedrijven verplicht moet worden (via wet- en regelgeving) of dat bijvoorbeeld de import van Lucky Bamboo moet worden verboden is geen eenduidige mening.
Conclusie
Het lijkt onmogelijk om de opmars van de tijgermug een halt toe te roepen.34 Experts zijn van mening dat de tijgermug zich uiteindelijk ook in Nederland definitief kan vestigen. Vanuit het voorzorgsprincipe neemt de overheid momenteel preventieve maatregelen tegen muggen die niet perse een virus dragen. De vraag die onbeantwoord blijft is wanneer deze disproportioneel zijn? En moet er niet ook beleid worden ontwikkeld ter voorbereiding op muggenoverdraagbare infectieziekten voor het moment dat de mug zich definitief vestigt en hoe verhoudt zich dat tot de investering die nodig zijn om vestiging van de mug te vertragen?
34 Enserink, M. (2008), A Mosquito Goes Global, Science, 320 (5878), pp. 864 - 866.