Het archeologische verwachtingsmodel voor de gemeente Moerdijk

Naast de bovengenoemde gegevens die geraadpleegd zijn voor het opstellen van de archeologische waarden zijn onder andere de volgende bronnen gebruikt om gespecificeerde archeologische verwachtingszones op te stellen binnen de gemeente Moerdijk.

 ARCHISII. De nationale database ARCHISII wordt beheerd door de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE). Archis is de officiële database waarin alle onderzoeken en vondstmeldingen moeten worden opgenomen. In het gebied van de gemeente Moerdijk zijn verscheidene archeologische onderzoeken uitgevoerd. Het grootste deel van de informatie over de onderzoeken is opgenomen in ARCHISII. Daarnaast zijn er in dit systeem ook door een archeoloog geverifieerde losse vondsten of vondsten door archeologisch onderzoek (waarnemingen) evenals nog niet gecontroleerde vondsten (vondstmeldingen) in opgenomen.

 IKAW. De Indicatieve kaart Archeologische Waarden (IKAW) is een globale verwachtingenkaart op landelijk niveau, vervaardigd door de RCE.

 Cultuurhistorische Waardenkaart (CHW). De provincie Noord-Brabant heeft een Cultuurhistorische Waardenkaart (CHW), welke verscheidene cultuurhistorische elementen toont die van provinciaal belang zijn.

 AHN. Het Actueel Hoogtebestand Nederland (AHN) is een landsdekkend digitaal hoogtebestand.

Met een nauwkeurigheid van circa 5 meter is het (micro)reliëf van Nederland gemeten. Het hele landschap kan in driedimensionaal perspectief worden bekeken, waarbij inzicht verkregen kan worden in de nederzettingskeuze van onze voorouders. Dit is van belang voor het opstellen van het verwachtingsmodel. Met het AHN kunnen bovendien archeologische sporen (bijvoorbeeld grafheuvels, karrensporenbundels, eendenkooien, grachten, wallen, dijken), grootschalige verstoringen (bijvoorbeeld ontzandingen, leemputten etc.) en landschappelijke kenmerken (bijvoorbeeld strandwallen) worden gelokaliseerd en begrensd. Voor het sopstellen van deze kaart is gebruik gemaakt van versie AHN-1.

 Geologische kaart. De Geologische Kaart is de neerslag van de inventarisatie van de ondergrond (tot ± 500m diepte). Deze inventarisatie is uitgevoerd ten behoeve van een verantwoord gebruik van de ondergrond en de ondergrondse natuurlijke bestaansbronnen. De

nadruk ligt hierbij op de ontstaanswijze van de ondergrond en de daarmee samenhangende afzettingen. Voor het grondgebied van de gemeente Moerdijk is deze kaart opgesteld door TNO.

Het gebruikte kaartblad is de Geologische kaart van Nederland, 1:50.000, blad 43, Oost Willemstad.

 Geomorfologische kaart. Deze kaart geeft een omschrijving van de geomorfologische eenheden die aanwezig zijn binnen het gebied van de Gemeente Moerdijk. De gebruikte kaartbladen zijn Geomorfologische kaart van Nederland, 1:50.000, blad 43; Geomorfologische kaart van Nederland, 1:50.000, blad 44 (zie voor verdere details de toelichtingen op de geomorfologische kaart in bijlage A, kaart 1).

 Bodemkaart. Deze kaart geeft een omschrijving van de bodemkundige eenheden die aanwezig zijn binnen het gebied van de Gemeente Moerdijk. De gebruikte kaartbladen zijn de Bodemkaart van Nederland, 1:50.000, blad 43 Oost Willemstad 25 en Bodemkaart van Nederland, 1:50.000, blad 44 West Oosterhout (zie voor verdere details de toelichtingen op de bodemkaart kaart in bijlage A, kaart 2).

 Grondwatertrappenkaart. Deze kaart is een onderdeel van de gebruikte bodemkaarten. De gebruikte kaartbladen zijn de Bodemkaart van Nederland, 1:50.000, blad 43 Oost Willemstad 25 en Bodemkaart van Nederland, 1:50.000, blad 44 West Oosterhout. Op basis van deze gegevens kan de hoogte van het grondwater en dus de staat van de organische archeologische artefacten bepaald worden.

 Zanddieptekaart. De zanddieptekaart is een afgeleide van de geologische kaart en toont de hoogte/diepteligging van de dekzandafzettingen uit het Pleistoceen ten opzichte van het NAP. Dit was het relief van het landschap, voorafgaand aan de bedekking met de Holocene afzettingen (Figuur 1). De gebruikte bron is www.dinoloket.nl.

 Aardkundige waardenkaart van de provincie Noord-Brabant. Deze kaart laat het ontstaan en de geschiedenis van het Brabantse landschap zien. Daarnaast zijn er veertig gebieden van provinciale of nationale betekenis opgenomen in het streekplan en voorzien van aanvullende ruimtelijke bescherming. De provincie wil deze zogenaamde ‘aardkundige waarden behouden vanwege de ecologische en cultuurhistorische betekenis. Ze zijn onvervangbaar. Vanuit die gedachte heeft de provincie deze gebieden beschermd. Hiertoe behoort ook het gebied van de Dintel. De Dintel en haar oevers vormen een landschap, waarin een ingedijkte vroegere getijdenrivier is gelegen. Deze rivier is bewaard in zijn vroegere vorm maar is niet langer actief.

 KICH. De Kennis Infrastructuur CultuurHistorie, kortweg KICH, is bedoeld om archeologische, landschappelijke en bouwhistorische informatie toegankelijk te maken. De website biedt informatie over monumenten, archeologische vindplaatsen, landschappen en landschapselementen en daaraan gerelateerde informatie. KICH (kich.nl) bevat geen informatie die niet al via andere kanalen beschikbaar is.

 De cultuurhistorische kaart. Deze door een onafhankelijke instantie gemaakte kaart, is gebruikt om de relevante archeologische fenomenen te selecteren. Deze fenomenen worden gebruikt voor het opstellen van de waarden- en verwachtingenkaart. Dit betreft onder andere de ligging van andere historische elementen zoals wegen en forten.

 Informatie over ontgrondingen en saneringen. De websites www.bodemloket.nl en http://atlas.brabant.nl/ zijn geraadpleegd met betrekking tot de aanwezigheid van afgravingen, saneringen, egalisaties en stortplaatsen.

 Aanwezige archeologische verwachtings- en beleidskaarten van de buurgemeenten (zie paragraaf 4.7).

 Polderkaart. Op basis van verschillende gegevens (Historisch centrum Markiezenhof; Renes 1985 en de cultuurhistorische kaart) is een kaart van de inpolderingsgeschiedenis opgesteld (Zie Figuur 9).

 Het archeologische repertorium Noord-Brabant door J.P. Broertjes en J.H. Verhagen (red.).

Een nagenoeg compleet overzicht uit 1997 van wat over de vroegste, archeologische, gegevens van de provincie gepubliceerd werd. Hiervoor zijn onder andere talrijke heemkundetijdschriften

bewerkt. Binnen dit werk zijn alle gegevens volgens een vaste standaard zowel per auteur als per gemeente.

 Literatuur. Voor dit project is een inventarisatie gemaakt van de beschikbare boeken en artikelen aangaande de archeologie en geschiedenis van de gemeente Moerdijk. Deze inventarisatie vormt de inhoudelijke basis voor van het voorliggende rapport. Alle relevante publicaties zijn in het bronnenoverzicht opgenomen.

4.4.2. Medewerkende lokale instanties

Voor het opstellen van de Archeologische waarden- en verwachtingenkaart is contact gezocht met de heemkundige kringen. Dit betreffen de zes heemkundige verenigingen binnen de gemeente Moerdijk.

Deze zijn opgesomd in Tabel 1.

Tabel 1 Overzicht van de heemkundekringen.

Heemkundekring Dorp

Heemkundekring Standaardbuiten Standaardbuiten Heemkundekring Die Overdraghe Klundert

Heemkundekring De Willemstad Willemstad Heemkundekring Willem van Strijen Zevenbergen Heemkundige kring Fijnaart en Heijningen Fijnaart en Heijningen

Stichting Heemkunde Moerdijk Moerdijk

4.4.3. Werkwijze

Om tot een verwachtingsmodel van de gemeente Moerdijk te komen zijn de verschillende bronnen van informatie (paragraaf 4.4.1) samengevoegd tot enkele basiskaarten. Deze zijn met uitzondering van de kaarten van de cultuurhistorische studie (deel II) in bijlage A aanwezig.

Kaart 1: Geomorfologische kaart. De kaart geeft een omschrijving van de geomorfologische eenheden die aanwezig zijn binnen het gebied van de gemeente Moerdijk. De belangrijkste eenheden daarbij hebben betrekking op de ligging van de kreken binnen het gemeentelijk grondgebied.

Kaart 2: Geologische kaart. Deze kaart geeft een omschrijving van de geologische eenheden die aanwezig zijn binnen het gebied van de gemeenten Moerdijk. Tevens is hierbij de ligging van kreken van belang.

Kaart 3: AHN-kaart. Deze kaart geeft een overzicht van de hoogteligging van het huidige maaiveld met bebouwing. De kleurschaal geeft de hoogteverschillen aan ten opzichte van NAP. Deze kaart is zonder bewerking afgeleid van het AHN.

Kaart 4: Archeologische informatiekaart. Deze kaart geeft een overzicht van de globale archeologische verwachtingen volgens de IKAW, de terreinen met bekende archeologische waarden (AMK), alle bekende archeologische onderzoeken binnen de gemeente Moerdijk en alle bekende en geregistreerde archeologische waarnemingen. Zoals eerder gemeld is deze kaart gemaakt met de informatie uit ARCHIS II, het databasesysteem van de Nederlandse archeologie.

Cultuurhistorische kaarten. Deze kaarten zijn gebruikt om de relevante archeologische fenomenen te selecteren. Dit betreft onder andere de ligging van andere historische elementen zoals wegen en forten.

Aan de verschillende elementen op bepaalde basiskaarten is een archeologische verwachting gekoppeld afhankelijk van de kans op archeologische resten binnen die eenheid (Zie bijlage D). De verschillende kaarten zijn daarna samengevoegd en door middel van een beslissingsmatrix is

bepaald welke gebieden een lage, middelhoge of hoge archeologische verwachting hebben. Het gebruikte schema is weergegeven in Figuur 23.